Ανταπόκριση από το Λονδίνο. Κρίση στην Ευρωζώνη - ποιές είναι οι αιτίες και οι λύσεις;

Η αντίσταση δημιουργεί ερωτήματα για το πώς οι εργάτες μπορούν να περάσουν από την αμυντική σταση, στην επιθετική επιβολή λύσης με τους δικούς τους όρους.

Είναι επίσης οφθαλμοφανές πως η αντίσταση δεν μπορεί απλά να καταπιαστεί με τα ζητήματα που απασχολούν μια χώρα χωρίς να εξετάσει τις οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις σε ολόκληρη την ήπειρο. 

Την προηγούμενη εβδομάδα οι αριστεροί οικονομολόγοι Κώστας Δουζίνας, Στάθης Κουβελάκης, Τζορτζ Ίρβιν, Κώστας Λαπαβίτσας και ο Άλεξ Καλλίνικος συναντήθηκαν σε μια εκδήλωση στο Λονδίνο για να συζητήσουν για τους τρόπους που τα πράγματα μπορούν να προχωρήσουν. Την συζήτηση συντόνισε ο αρχισυντάκτης των οικονομικών σελίδων της Guardian Λάρρυ Έλλιοτ.

«Η κυβέρνηση και τα ΜΜΕ παρουσιάζουν τις πρόσφατες εξελίξεις περίπου ως θέλημα θεού ή σαν φυσικές δυνάμεις που δεν μπορούσαν να αποφευχθούν ή να αποτραπούν», είπε ο Κώστας Δουζίνας κατά την τοποθέτησή του. «Αν η Ελλάδα είναι ο Τιτανικός, τότε οι αγορές είναι το παγόβουνο». 

«Γίνεται μια συντονισμένη προσπάθεια να παρουσιαστούν οι οικονομικές εξελίξεις σαν φυσικά φαινόμενα. Οι πολιτικές αποφάσεις σε Αθήνα και Βρυξέλλες παρουσιάζονται σαν αναπόφευκτες. Σχεδόν σαν αποφάσεις χωρίς διαφυγή, σαν μη ανθρώπινες παρεμβάσεις».

«Ωστόσο η πραγματικότητα δείχνει ακριβώς το αντίθετο. Όλα όσα οδήγησαν στην παρούσα άσχημη κατάσταση είναι βαθιά πολιτικά».

Ο Δουζίνας πρόσθεσε πως η διάσωση του 2008 απέδειξε την χρεοκοπία του νεοφιλελευθερισμού. Όπως τόνισε, «αν πάρεις επίδομα ανεργίας χωρίς να το δικαιούσαι πηγαίνεις φυλακή. Αν χρεοκοπήσεις μια τράπεζα, κερδίζεις τεράστια μπόνους».

«Οι χρηματαγορές λειτουργούν σε ένα εικονικό επίπεδο, στηριγμένες σε ιδεολογήματα και αυτοτροφοδοτούμενες προφητείες. Η πίεση των αγορών στους οφειλέτες χρησιμοποιείται για να προσαρμόζονται στην τρέχουσα ορθοδοξία που οδηγεί στην μείωση των δημόσιων δαπανών».

«Δεν είναι τίποτα διαφορετικό από αυτό που κάνουν οι συμμορίες που πουλάνε προστασία. Αν ένας καταστηματάρχης δεν πληρώσει, τον σπάνε στο ξύλο».

«Η Ελλάδα τιμωρήθηκε σαν παράδειγμα για τους υπόλοιπους - ή καταστρέφετε το κοινωνικό κράτος ή θα γίνεται η επόμενη Ελλάδα».

Ο Στάθης Κουβελάκης εξήγησε πώς η Ελλάδα είναι παράδειγμα τόσο για την Ευρωπαϊκή κρίση όσο και μια ιδιαίτερη υπόθεση από μόνη της: «Το 1981, το ελληνικό δημόσιο χρέος ήταν 27% του ΑΕΠ. Το 1990 ήταν 72,5%. Μετά την κρίση στις αρχές της δεκαετίας του ´90, ξεπέρασε το 100%».

«Πώς μπορούμε να το εξηγήσουμε αυτό; Είναι κάποια ασωτία; Φταίει το ελληνικό στυλ;»

«Η Ελλάδα έχει τους χαμηλότερους μισθούς στην Δυτική Ευρώπη - ο μέσος μισθός είναι περίπου 1.000 ευρώ το μήνα. Έχει το πλέον αδύνατο κοινωνικό κράτος πρόνοιας σε ολόκληρη τη Δυτική Ευρώπη, με τα μικρότερα επιδόματα ανεργίας και τις χαμηλότερες δημόσιες δαπάνες».

Ο Κουβελάκης κατηγόρησε την φοροδιαφυγή ως τον κύριο λόγο αύξησης του δημόσιου χρέους:

«Αυτό που συνέβει από τα 80´ς είναι ότι είχαμε μια αύξηση των δημόσιων δαπανών, χωρίς την ανάλογη αύξηση των φοροεισφορών. Μικρές βελτιώσεις δεν χρηματοδοτήθηκαν αποτελεσματικά. Η φοροδιαφυγή των πλουσιότερων, των μεγάλων εταιριών και των μικρών και μεγάλων επιχειρήσεων έγινε κανόνας». 

«Το μοναδικό κομμάτι που μπορούμε πραγματικά να μιλήσουμε για σπατάλη, είναι το στρατιωτικό (κομμάτι των εξοπλισμών). Η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό στρατιωτικών δαπανών σε ολόκληρη την Ευρώπη».

Ο Τζώρτζ Ίρβιν υπογράμμισε τις τρεις προοπτικές που ανοίγονται για την Ελλάδα: να αποδεχτεί τα αυστηρά μέτρα που επιβάλει το σχέδιο διάσωσης ΔΝΤ-ΕΕ, να παγώσει το χρέος και να αφήσει το ευρώ, ή να προσπαθήσει να επαναδιαπραγματευτεί το χρέος.

«Το πρόβλημα με την παρούσα επιλογή», τόνισε, αναφερόμενος στο σχέδιο διάσωσης, «είναι ότι ζητείται από την Ελλάδα να περιορίσει το έλλειμμα του προϋπολογισμού από το 13% του ΑΕΠ σε 3% του ΑΕΠ μέσα σε μόνο δύο χρόνια. Ας κοιτάξουμε σε οποιαδήποτε χώρα προσπάθησε να το καταφέρει αυτό, π.χ. τη Λετονία, το ΑΕΠ έπεσε 25% το 2008 και το 2009».

Εναλλακτική

«Παραδόξως, αν προσπαθήσουμε να περιορίσουμε το έλλειμμα, όπου αυτό είναι πραγματικά μεγάλο και η χώρα βρίσκεσαι ήδη σε ύφεση, τότε τα αποτελέσματα είναι αντίθετα από τα προσδοκώμενα αφού έχουμε πολύ μικρότερα έσοδα από φόρους. Μια εναλλακτική λύση είναι σίγουρα να σταματήσει να πληρώνει το χρέος και να αφήσει το ευρώ», και συνέχισε, «το πλεονέκτημα θα ήταν πως έτσι η Ελλάδα θα απαλλαγόταν από το δημόσιο χρέος της προς τις ευρωπαϊκές τράπεζες».

«Στην Αργεντινή δυο χρόνια μετά την χρεοκοπία, η χώρα πράγματι άρχισε να αναπτύσσεται ξανά. Το μειονέκτημα ωστόσο είναι ότι το ιδιωτικό χρέος -όπως τα στεγαστικά- παραμένει σε ευρώ πράγμα που σημαίνει πως θα εκτοξευτεί. Θα χρειαστεί λοιπόν να κρατικοποιηθεί το τραπεζικό σύστημα, το οποίο θα οδεύει προς κατάρρευση».

«Η Ελλάδα θα χρειαστεί να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό της αφού για κάποια περίοδο δεν θα μπορεί να δανειστεί χρήματα από τις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές. Όλα τα εισαγόμενα προϊόντα θα γίνουν πιο ακριβά. Η χρεοκοπία θα δημιουργούσε και μια σειρά επιπλοκές - θα όξυνε τον χαρακτήρα της κρίσης».

Ο Ίρβιν υποστήριξε την λύση της επαναδιαπραγμάτευσης του χρέους - ζητώντας από τις τράπεζες να αποδεχτούν κάποιες καθυστερημένες αποπληρωμές ακόμα και να διαγράψουν κομμάτι του χρέους- σαν το πλέον ρεαλιστικό αποτέλεσμα στην Ελλάδα. Και πρόσθεσε πως η κρίση θα συνεχίσει να επεκτείνεται με διάφορους τρόπους. «Άλλες χώρες όπως η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ιταλία θα έχουν πρόβλημα χρέους», τόνισε, «τα δικά τους δάνεια είναι ακόμα πιο βραχυπρόθεσμα από αυτά της Ελλάδας».

Ο Κώστας Λαπαβίτσας έβαλε το ερώτημα για το ποιοι είναι οι αληθινοί στόχοι του σχεδίου διάσωσης Ε.Ε.-ΔΝΤ. Ο στόχος τους δεν είναι να σώσουν τις χώρες - είναι να σώσουν τις τράπεζες», εξήγησε και εστίασε στα τεράστια δάνεια που παρείχαν οι Γαλλικές και Γερμανικές τράπεζες στις χώρες του ευρωπαϊκού νότου. 

«Ποια είναι η διέξοδος», αναρωτήθηκε. «Η πολιτική που ακολουθεί η Ελλάδα είναι επώδυνη σε τεράστια κλίμακα. Θα αποδειχτεί καταστροφική. Είναι ξεκάθαρο πως η Ελλάδα πρέπει να παγώσει τις πληρωμές. Το δημόσιο χρέος είναι αδύνατο να υποστηριχτεί. Το επόμενο βήμα είναι να βγει από το ευρώ και να επιστρέψει στη δραχμή».

Ο Λαπαβίτσας υποστήριξε πως χρειάζονται ριζοσπαστικές λύσεις εξόδου από την κρίση. «Θα υπάρξει αναβρασμός», τόνισε, «τράπεζες θα χρεοκοπήσουν - γι´ αυτό κρατικοποιήστε τις, βάλτε τις κάτω από κοινωνικό έλεγχο και χρησιμοποιήστε τις ως την βάση της ανοικοδόμησης. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι αντικαπιταλιστικές πολιτικές. Το ίδιο το κράτος θα μετασχηματιστεί. Συνοπτικά, χρειαζόμαστε κινήσεις ενάντια στο κεφάλαιο και προς όφελος της εργασίας με ταυτόχρονο βαθύ κοινωνικοοικονομικό μετασχηματισμό».

Ο Κώστας Δουζίνας είναι καθηγητής Νομικής στο Κολέγιο του Birkbeck. Ο Στάθης Κουβελάκης είναι λέκτορας στο King´s College. Ο Τζόρτζ Ίρβιν είναι καθηγητής στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών SOAS. Ο Κώστας Λαπαβίτσας είναι καθηγητής Οικονομικών στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών SOAS. Ο Άλεξ Καλλίνικος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο King´s College.


Η συζήτηση ανάβει


Με μεγάλες συγκεντρώσεις και ζωντανή συζήτηση συνεχίστηκε αυτή τη βδομάδα ο γύρος εκδηλώσεων για την στάση πληρωμών και την αντικαπιταλιστική απάντηση στην κρίση που οργανώνει η Εργατική Αλληλεγγύη. Εκατοντάδες αγωνιστές παρακολούθησαν τις συζητήσεις που έγιναν τις προηγούμενες μέρες στον Πειραιά, το Ρέθυμνο, την Αλεξανδρούπολη, τα Γιάννενα, την Ξάνθη, τη Λαμία και την Κυψέλη.

Ταυτόχρονα, μεγαλώνει και ο κατάλογος των συλλόγων, των σωματείων και των γενικών συνελεύσεων που εντάσσουν το αίτημα της «παύσης πληρωμής του δημόσιου χρέους» στο πρόγραμμά τους. Ανάμεσά τους είναι οι Σύλλογοι Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Χανίων, Δ.Γληνός, Κ.Σωτηρίου, Αριστοτέλης και Αθηνά, οι Σύλλογοι Εργαζομένων των Δήμων Ρέντη και Νέας Ιωνίας, το Σωματείο Μισθωτών Τεχνικών, ο Σύλλογος Εργαζομένων στα Φροντιστήρια Καθηγητών, η Γενική Συνέλευση των Γιατρών και η Γενική Συνέλευση των Εργαζομένων του Κρατικού Νοσοκομείου Νίκαιας. Το αίτημα της παύσης των πληρωμών του δημόσιου χρέους υιοθέτησε και η απεργιακή συγκέντρωση του Εργατικού Κέντρου Χανίων.

Ο κύκλος των συζητήσεων συνεχίζεται τις επόμενες ημέρες με εκδηλώσεις στο Βύρωνα, το Ίλιον, το Νέο Ηράκλειο, τη Θεσσαλονίκη, την Κόρινθο, την Πάτρα, την Ζάκυνθο, την Κέρκυρα και την Ηγουμενίτσα.


«Αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα είναι πάρα πολύ σημαντικό»

Ο Άλεξ Καλλίνικος στην τοποθέτησή του τόνισε:

Παρόλο που αυτή η κρίση άρχισε από τις χρηματοπιστωτικές αγορές, δεν νομίζω πως μπορεί να οριστεί μόνο ως χρηματοπιστωτική κρίση. Είναι η συνέπεια μια παρατεινόμενης κρίσης υπερσυσσώρευσης και κερδοφορίας. Αυτή που ζούμε, είναι η πιο πρόσφατη από τις φάσεις της κρίσης, με τον ίδιο τρόπο που την δεκαετία του 1930 η ύφεση πέρασε από διάφορες φάσεις. Αυτό που ξεκίνησε σαν κρίση και αναπτύχθηκε μέσα από την μαζική συσσώρευση του ιδιωτικού χρέους, μετατράπηκε σε κρίση κρατικού χρέους. 

Για να αποτραπεί το κραχ να μετατραπεί σε ύφεση του επιπέδου των 30´ς, τα κράτη παρενέβησαν και διέσωσαν τις τράπεζες. Αυτό είναι που οδήγησε στην μεγάλη αύξηση των κρατικών ελλειμμάτων. Οι τράπεζες που σώθηκαν με κρατικά χρήματα τώρα γυρνάνε στην απέναντι μεριά και ζητάνε να μειωθεί το δημόσιο χρέος, που οι ίδιες δημιούργησαν, με βάρβαρες περικοπές στις δημόσιες υπηρεσίες, και μειώσεις μισθών και συντάξεων.

Η αναγεννημένη χρηματοπιστωτική αγορά, πάντα αρπακτική με το βλέμμα στο γρήγορο κέρδος, ψάχνει για αδύναμα σημεία και τους επιτίθεται με μανία. Σαν αποτέλεσμα βλέπουμε τα προγράμματα με τα μέτρα λιτότητας να μεταπηδούν από χώρα σε χώρα για να ηρεμήσουν οι αγορές: Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία και μια εκδοχή του ίδιου πράγματος με την νέα κυβέρνηση στην Βρετανία. 

Κίνδυνος

Θα έπρεπε να δούμε τα 750 δισεκατομμύρια ευρώ του σχεδίου διάσωσης των ΔΝΤ-ΕΕ ως το δεύτερο μεγάλο πακέτο διάσωσης των τραπεζών. Για αυτούς ο πραγματικός κίνδυνος είναι το πόσο αυτό που συμβαίνει στις αγορές μπορεί να έχει αντίκτυπο στις ίδιες τις τράπεζες. Μου μοιάζει πως ένα από τα χαρακτηριστικά της κρίσης είναι αυτή η μετακίνηση μπρος και πίσω μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Είναι μια ένδειξη ακόμα για την έλλειψη οποιασδήποτε λύσης.

Αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα σήμερα είναι πάρα πολύ σημαντικό. Ιδέες που θα φάνταζαν αδιανόητες, όπως η ιδέα της παύσης πληρωμών, έχουν επανέλθει στην ατζέντα. Η Γενική Απεργία στις 5 Μάη είχε μια εξεγερσιακή ποιότητα που δεν είχαμε δει στην Ευρώπη για δεκαετίες. Κομμάτι του προβλήματος για τις κυρίαρχες δυνάμεις της ευρωζώνης είναι ότι αποφάσισαν να επιδείξουν την πυγμή τους εκεί που το εργατικό κίνημα, τα κοινωνικά κινήματα και η ριζοσπαστική αριστερά έχουν την πιο δυνατή ιστορία μαχητικότητας και στράτευσης τις τελευταίες δεκαετίες.

Το ζήτημα του φορέα, των συλλογικών δυνάμεων, που οργανώνουν την αντίσταση και την ανάπτυξη εκείνης της πολιτικής φαντασίας που θα οραματιστεί -και θα προσπαθήσει να εφαρμόσει- τις νέες εναλλακτικές, είναι ο σημαντικότερος λόγος που μας κάνει να κοιτάμε προς την Ελλάδα με τόσο ενδιαφέρον. Είναι ένα εργαστήρι για τα χειρότερα που μπορεί να συμβούν, αλλά και για τα καλύτερα.


Από την εφημερίδα Socialist Worker Μετάφραση: Κυριάκος Μπάνος