“Όλες οι εκρήξεις χρειάζονται φλόγα. Και για να διατηρηθεί η φωτιά που ξεσπάει, χρειάζεται να υπάρχει το «υλικό» που την κρατάει αναμένη. Λογικά, μπορεί να υποθέσει κανείς, πως ακόμη κι αν δεν είχε υπάρξει τη συγκεκριμένη στιγμή η «φλόγα», το νομοσχέδιο για τη «μεταρρύθμιση» στα πανεπιστήμια, αργά ή γρήγορα θα είχε παρουσιαστεί (ως αφορμή και ασύγγνωστο πρόσχημα, έστω...) κάποια άλλη. Να θυμίσουμε, απλώς, πως μόλις μια βδομάδα πριν από τον εκρηκτικό «Μάη του '68», η έγκυρη «Μοντ» διαπίστωνε βαριεστημένα με πρωτοσέλιδο τίτλο της πως «Η Γαλλία πλήττει»...

Δεν επιχειρούμε ασύμβατες συγκρίσεις. Επισημαίνουμε απλώς, πως σε συνθήκες κοινωνικής ρευστότητας και αβεβαιότητας, αρκεί μια... «ασήμαντος αφορμή» για να ξεκινήσει ένας κύκλος που αστραπιαία μπορεί από «ανώδυνος και ελέγξιμος» να μετατραπεί σε άκρως επικίνδυνη τροχιά που θα κυριαρχείται από δικιές της δυναμικές και οι οποίες δύσκολα και πάντως όχι χωρίς κόστος θα ελεγχούν μέχρι να αποκατασταθεί μια προβλέψιμη ισορροπία. Και με τη δική μας περίπτωση, δεν ήταν μόνο ότι δόθηκε η αφορμή, το νομοσχέδιο για τις μεταρρυθμίσεις, αλλά τη φωτιά που άναψε, διάφορες πλευρές με τη δική τους «λογική» η καθεμιά και με στόχο «οφέλη» κοντόφθαλμα φρόντισαν να συντηρούν με «υλικό» χωρίς να διανοούνται πως κάποια στιγμή θα μπορούσε να ξεφύγει από τον (υποτιθέμενο..) έλεγχό τους”.

Αυτά έγραφε η Καθημερινή στις 18 Μάρτη του 2007, στο απώγειο των φοιτητικών καταλήψεων ενάντια στην “εκπαιδευτική μεταρρύθμιση” της τότε κυβέρνησης Καραμανλή. Μπορεί ο νέος Νόμος Πλαίσιο για τα Πανεπιστήμια να είχε μόλις ψηφιστεί στη Βουλή, αλλά με πάνω από 400 σχολές κατειλημμένες τίποτα δεν εξασφάλιζε την εφαρμογή του. Όσο για το άλλο μισό της “μεταρρύθμισης”, την Αναθεώρηση του Άρθρου 16 του Συντάγματος, αυτή είχε καταρρεύσει ένα μήνα πριν. Ήταν λογικό να ανησυχεί ότι η κατάσταση είναι εκτός ελέγχου.

Η “κρίση στην Παιδεία”, όπως τιτλοφορούνταν όλα τα σχετικά δημοσιεύματα και ρεπορτάζ της περιόδου, κορυφώθηκε το Γενάρη-Μάρτη του 2007. Ήταν το δεύτερο κύμα φοιτητικών καταλήψεων σε εννέα μήνες και ο τρίτος γύρος των κινητοποιήσεων συνολικά για την Παιδεία μέσα στο ίδιο διάστημα. Το πρώτο ξέσπασμα είχε γίνει το Μάη-Ιούνη του 2006 όταν οι φοιτητικές καταλήψεις σάρωσαν όλα τα πανεπιστήμια της χώρας και, μαζί με την απεργία διαρκείας των πανεπιστημιακών, ανάγκασαν τη Γιαννάκου να αναβάλει την προγραμματισμένη μέσα στο καλοκαίρι ψήφιση του νέου Νόμου Πλαίσιο. Ακολούθησε το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς η -εμπνευσμένη από τη φοιτητική νίκη- απεργία διαρκείας των δασκάλων που για έξι βδομάδες συγκλόνισε τα σχολεία με αιτήματα αυξήσεις και προσλήψεις.

Η αφορμή δεν ήταν καθόλου “ασήμαντος”. Η “εκπαιδευτική μεταρρύθμιση” της κυβέρνησης Καραμανλή αποτελούσε τη μεγαλύτερη μέχρι τότε νεοφιλελεύθερη επίθεση στην Παιδεία. Η Αναθεώρηση του Άρθρου 16 του Συντάγματος, που κατοχυρώνει την Ανώτατη Εκπαίδευση ως δημόσιο αγαθό που είναι υποχρεωμένο να το προσφέρει σε όλους δωρεάν με την ανάλογη χρηματοδότηση αποκλειστικά το κράτος, άνοιγε την πόρτα για την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων. Μία από τις βασικότερες κατακτήσεις του εργατικού και φοιτητικού κινήματος της Μεταπολίτευσης, ότι η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται, ότι η παιδεία δεν είναι εμπόρευμα στα χέρια ιδιωτών με σκοπό το κέρδος, έμπαινε στο στόχαστρο. Και μάλιστα με τη πλήρη συναίνεση του ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Παπανδρέου.

Κομμάτι της επίθεσης ήταν ο νέος Νόμος Πλαίσιο της τότε υπουργού Παιδείας Μαριέττας Γιαννάκου. Επιχειρούσε να πετάξει χιλάδες φοιτητές έξω από τα πανεπιστήμια, επιβάλλοντας πλαφόν φοίτησης. Καθιέρωνε 4ετή συμβόλαια μεταξύ κράτους και πανεπιστημίων που θα καθόριζαν το ύψος της χρηματοδότησής τους χωρίς να εξασφαλίζεται η ανανέωσή τους. Επέβαλε δίδακτρα στους φοιτητές. Διόριζε “οικονομικούς διαχειριστές” στα πανεπιστήμια που θα έκριναν σε ποιους τομείς εκπαίδευσης τα κονδύλια θα ήταν πιο αποδοτικά αλλά και ποιες επιχειρήσεις θα επένδυαν χρήματα στα δημόσια πανεπιστήμια για να συμπληρώσουν τις ανάγκες τους από την κρατική υποχρηματοδότηση. Με άλλα λόγια, διαμόρφωνε τους όρους με τους οποίους τα πανεπιστήμια, ένα ανέγγιχτο πεδίο επιχειρηματικής δράσης με τεράστια κέρδη, θα άνοιγε σε βιομήχανους και τραπεζίτες.

Επιλογές

Στην ανατροπή της επίθεσης, συνέβαλαν κάποιες ξεκάθαρες επιλογές του κινήματος και των δυνάμεων της αντικαπιταλιστικής αριστεράς που μπήκαν μπροστά. 

Η πρώτη και πλέον καθοριστική ήταν η μορφή πάλης. Η κατάληψη αποδείχτηκε το πιο δυνατό όπλο που λυγίζει κυβερνήσεις. Ο τρόπος οργάνωσης του αγώνα το ίδιο. Οι εβδομαδιαίες γενικές συνελεύσεις που ανανέωναν τις αποφάσεις κατάληψης σήμαιναν ότι δεκάδες χιλιάδες φοιτητές έμπαιναν στα αμφιθέατρα και συζητούσαν τις εξελίξεις, καταλήγοντας στην κλιμάκωση. Στο ενδιάμεσο, οι ανοιχτές συντονιστικές επιτροπές κατάληψης της κάθε σχολής οργάνωναν τις καθημερινές δράσεις βάζοντας σε δράση την πλειοψηφία.

Τα συλλαλητήρια κάθε βδομάδα, είτε πανελλαδικά στην Αθήνα, είτε τοπικά, έδιναν κεντρικό χαρακτήρα στις καταλήψεις. Ενώ το Πανελλαδικό Συντονιστικό Γενικών Συνελεύσεων και Καταλήψεων έγινε το βασικό όργανο των κινητοποιήσεων. Με τις ανοιχτές συνεδριάσεις του μετά από κάθε συλλαλητήριο εξασφάλιζε το συντονισμό όλων των σχολών και όλων των πόλεων, διαμόρφωνε τις προτάσεις κλιμάκωσης για τις γενικές συνελεύσεις, δίνοντας σε όλους τους φοιτητές την αίσθηση της συλλογικής τους δύναμης. Αυτό ήταν που ατσάλωνε κάθε βδομάδα τους φοιτητές κόντρα στην πρωτοφανή αστυνομική βία και καταστολή.

Αναμφισβήτητα, πρωταγωνιστικό ρόλο στο κίνημα έπαιζαν οι δυνάμεις της αντικαπιταλιστικής αριστεράς, τα ΕΑΑΚ και η Πρωτοβουλία ΓΕΝΟΒΑ. “Ας περιμένουμε να δούμε τι αποφάσισε το συντονιστικό των ΕΑΑΚ”, έλεγε ο Πρετεντέρης με ειρωνικό ύφος στην Ανατροπή. Το άγχος όμως των Πρετεντέρηδων ήταν εμφανές. Γιατί τα κοινά πλαίσια που κέρδιζαν μαζικά τους φοιτητές στις γενικές συνελεύσεις περιλάμβαναν όλες τις δυνάμεις, μέχρι και την ΠΑΣΠ. Η λογική που επικρατούσε ήταν της κοινής δράσης ενάντια στην επίθεση και όχι των αποκλεισμών με βάση την κομματική ταυτότητα. Αυτή η στάση εξασφάλισε την ανταρσία της βάσης του ΠΑΣΟΚ αναγκάζοντας την ηγεσία του να αποχωρήσει τελικά από την Αναθεώρηση.

Η απεύθυνση και το κέρδισμα στον αγώνα όλων των συμμάχων των φοιτητών ήταν μία ακόμα κρίσιμη επιλογή. Τότε για πρώτη φορά έσπασε η κυρίαρχη άποψη μέσα στους φοιτητικούς κύκλους ότι οι καθηγητές της ΠΟΣΔΕΠ είναι “πανεπιστημιακό κατεστημένο”. Η απεργία διαρκείας της ΠΟΣΔΕΠ αποδείχτηκε βασικό συστατικό της νίκης. Το ίδιο και τα καλέσματα στα συνδικάτα για απεργιακή δράση. Μέσα σε εκείνο τρίμηνο κινητοποιήσεων, μια σειρά εκπαιδευτικά κι όχι μόνο σωματεία, αλλά και εργατικά κέντρα κήρυξαν στάσεις εργασίας και απεργίες σε συμπαράσταση με τους φοιτητές και τους πανεπιστημιακούς. Το κίνημα απλώθηκε μέχρι τις γειτονιές. Οι Επιτροπές Αγώνα ενάντια στην Αναθεώρηση του Άρθρου 16 που συσπείρωναν τοπικούς συλλόγους, φορείς, κόμματα και συλλογικότητες, απλώθηκαν παντού, με εκδηλώσεις, συνελεύσεις, διαδηλώσεις.

Τις καταλήψεις άκου

Το βασικό σύνθημα των καταλήψεων “Μαριέτα Γιαννάκου τις καταλήψεις άκου και ρώτα τον Αρσένη τι σε περιμένει” έγινε πραγματικότητα. Όχι μόνο στο που κατέληξε ο Νόμος Πλαίσιο και η Αναθεώρηση του Άρθρου 16. Στις βουλευτικές εκλογές του Σεπτέμβρη 2007 η ίδια η Γιαννάκου δεν εκλέχτηκε καν ξανά βουλευτής. 

Όλες οι επίσημες αναλύσεις τότε, για τη “γενιά του φραπέ και του λαπ τοπ”, έφαγαν ένα γερό χαστούκι. Στην πραγματικότητα, η γενιά των φοιτητικών καταλήψεων του 2007 ήταν η γενιά του Σιάτλ και της Γένοβα που είχε επηρεαστεί από τις ιδέες και το παράδειγμα του αντικαπιταλιστικού κινήματος και το σύνθημα “οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη”. Ήταν οι μαθητές της 15 Φλεβάρη του 2003 και του αντιπολεμικού κινήματος, που εκείνη τη χρονιά είχαν ξεχυθεί στους δρόμους ενάντια στον πόλεμο του Ιράκ. 

Αντίστοιχα, αυτή η γενιά αποτέλεσε τον κορμό της εργατικής αντίστασης των τελευταίων χρόνων ενάντια στα μνημόνια. Σταθμός σε αυτή την πορεία ήταν η εξέγερση του Δεκέμβρη του 2008 αλλά η αφετηρία της σημερινής ριζοσπαστικοποίησης βρίσκεται στις φοιτητικές καταλήψεις του 2006-2007. Εκείνοι οι φοιτητές και οι φοιτήτριες είναι που πλαισίωσαν, σαν εργαζόμενοι πια σε δημόσιο και ιδιωτικο τομέα, τις μεγάλες Πανεργατικές Απεργίες, τις απεργίες διαρκείας, τις καταλήψεις χώρων δουλειάς, τα κινήματα των πλατειών και όλες τις κινητοποιήσεις. Οι ίδιοι ήταν και εξακολουθούν να είναι οι πρωταγωνιστές της πολιτικοποίησης και της αριστερής στροφής του κινήματος, του ΟΧΙ του δημοψηφίσματος το 2015 και όλων των αγώνων που συνεχίζουν.

Εκείνο το κίνημα έβαλε τις βάσεις και για τη συγκρότηση της αντικαπιταλιστικής αριστεράς σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο. Τότε άνοιξε η συζήτηση για την ανάγκη κοινού βηματισμού της αντικαπιταλιστικής αριστεράς που οδήγησε στην ΑΝΤΑΡΣΥΑ, εξασφαλίζοντας ότι οι δυνάμεις της δίνουν σήμερα από καλύτερη θέση τη μάχη ενάντια στις μνημονιακές επιθέσεις. Από αυτή την άποψη, η αναδρομή στο φοιτητικό κίνημα του 2006-7 δεν γίνεται με διάθεση νοσταλγίας αλλά με την αυτοπεποίθηση ότι όλοι αυτοί οι αγωνιστές και οι αγωνίστριες είναι εδώ, μέσα στις μάχες. Και, όπως κερδίθηκαν τότε στην κατάληψη και τον ανυποχώρητο αγώνα μέχρι τη νίκη, μπορούν να κερδιθούν και στην αντικαπιταλιστική εναλλακτική.