“Το πιο αδιαφιλονίκητο γνώρισμα της επανάστασης είναι η άμεση επέμβαση των μαζών στα ιστορικά γεγονότα. Συνηθισμένα, το κράτος, μοναρχικό είτε δημοκρατικό εξουσιάζει το έθνος¨ η ιστορία γίνεται από τους ειδικούς του επαγγέλματος: μονάρχες, υπουργούς, γραφειοκράτες, κοινοβουλευτικούς, δημοσιογράφους. Όμως, στις αποφασιστικές καμπές, όταν το παλιό καθεστώς γίνεται ανυπόφορο για τις μάζες, τότε αυτές σπάνε τους φράχτες που τις χωρίζουν από το πολιτικό στίβο, ανατρέπουν πατροπαράδοτους εκπροσώπους και, μ' αυτή τους την επέμβαση, δημιουργούν το ξεκίνημα για ένα καινούργιο καθεστώς”.
Το Φλεβάρη του 1917, η Πετρούπολη, από μια ήρεμη πόλη της Τσαρικής Αυτοκρατορίας, έγινε μια επαναστατημένη πόλη. Ο Τσαρισμός, ένας από πιο ακλόνητους θεσμούς που πατούσε σε μια ακινησία σχεδόν 400 χρόνων, κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος μέσα σε λίγες μέρες. Ένα προς ένα τα στοιχεία της επανάστασης που αναφέρει ο Τρότσκι στο παραπάνω απόσπασμα από την Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης ήταν εκεί.
Καταρχάς, το παλιό καθεστώς είχε πράγματι γίνει ανυπόφορο για τις μάζες. Η “εθνική ομοψυχία” που είχε κυριαρχήσει στο ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου είχε δώσει τη θέση της στην ταξική πόλωση και την αντιπολεμική δυσαρέσκεια για τα εκατομμύρια των νεκρών και τις απίστευτες στερήσεις για τους εργάτες και τους φτωχούς. Το Γενάρη του 1917, ο αριθμός των απεργών και των χαμένων ωρών εργασίας είχαν ξεπεράσει το απεργιακό κύμα των αρχών του 1914. Οι εργάτες στα εργοστάσια της Πετρούπολης έβραζαν. Στα μέσα Φλεβάρη έγινε γνωστό ότι τα αποθέματα τροφίμων έφταναν για λίγες μόνο μέρες. Από τις 16 Φλεβάρη και για μια εβδομάδα, μαζικές διαδηλώσεις εργατών και συγκρούσεις ξέσπασαν έξω από μαγαζιά που πουλούσαν ψωμί και τρόφιμα. Σ' ένα τμήμα του Πουτίλοφ, του μεγαλύτερου εργοστασίου της πόλης με μια εργατική δύναμη 30 χιλιάδων εργατών, οι εργάτες ζήτησαν αυξήσεις 50% και προχώρησαν σε καθιστική διαμαρτυρία. Τα αφεντικά απάντησαν με λοκ-άουτ.
Παρόλο που το κλίμα οργής ήταν γνωστό σε όλους, κανείς δεν πίστευε ότι ο θυμός θα μετατρεπόταν άμεσα σε επανάσταση. Στην Πετρούπολη υπήρχε ένας μεγάλος αριθμός αστυνομίας και στρατού που μπορούσε άμεσα να ενισχυθεί με στρατιωτικές μονάδες από το μέτωπο. Οι απεργίες αντιμετωπίζονταν με υποχρεωτική επιστράτευση. Οι υπουργοί του Τσάρου υπολόγιζαν ότι αν τα πράγματα αγρίευαν, τότε ο στρατός θα άνοιγε πυρ όπως το είχε κάνει στην επανάσταση του 1905 και οι εργάτες θα γυρνούσαν στη δουλειά τους. Οι ίδιοι λόγοι καθόριζαν και τις δυνάμεις της αριστεράς. Γι' αυτό και καθώς πλησίαζε η Διεθνής Ημέρα Γυναικών, στις 23 Φλεβάρη με το παλιό ημερολόγιο, κανένας δεν οργάνωνε κάτι περισσότερο από επετειακές συγκεντρώσεις και ομιλίες. Ακόμα και η πιο μαχητική οργάνωση των Μπολσεβίκων, στην εργατική γειτονιά Βίμποργκ, αποφάσισε να μην οργανώσει διαδήλωση, εκτιμώντας ότι μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να οδηγήσει σε σφαγή.
Την πρωτοβουλία να τιμήσουν τη Διεθνή Ημέρα Γυναικών με διαδήλωση και απεργία την πήραν μόνες τους οι εργάτριες της υφαντουργίας. Από εκείνη τη στιγμή και μετά, πραγματικά όλοι οι φράχτες που χωρίζουν τις μάζες από τον πολιτικό στίβο έσπασαν. Οι εργάτριες παράτησαν τη δουλειά σε πολλές φάμπρικες και έστειλαν αντιπροσώπους σε άλλα
εργοστάσια ζητώντας από τους
εργάτες να συμμετέχουν. Περίπου 128.000 εργάτες και εργάτριες απέργησαν εκείνη τη μέρα στη Πετρούπολη, με κύριο σύνθημα “Ψωμί”.
Συνθήματα
Την επόμενη μέρα, 24 Φλεβάρη, το κίνημα φούντωσε ακόμα περισσότερο. Πάνω από 200.000, οι μισοί από τους βιομηχανικούς εργάτες της Πετρούπολης, απέργησαν. “Οι εργάτες παρουσιάζονται από το πρωί στα εργοστάσιά τους κι αντί να στρωθούνε στη δουλειά, ανοίγουνε συγκεντρώσεις και ύστερα κατευθύνονται προς το κέντρο της πόλης. Καινούργιες συνοικίες, καινούργιες ομάδες λαού ρίχνονται στο κίνημα. Το σύνθημα «ψωμί» παραμερίζει ή σκεπάζεται από άλλα συνθήματα: «Κάτω η απολυταρχία!», «Κάτω ο πόλεμος!»”, περιγράφει ο Τρότσκι. Παρόμοιες εικόνες εκτυλίχτηκαν τις επόμενες μέρες. Στις 25 Φλεβάρη οι απεργοί ξεπέρασαν τις 300.000, η απεργία είχε γίνει γενική. Τα τραμ ακινητοποιήθηκαν και τα περισσότερα εμπορικά καταστήματα έμειναν κλειστά. Στην πορεία της μέρας οι φοιτητές ενώθηκαν με τους εργάτες.
Σε αντίθεση με την αστυνομία που ανοίγει πυρ και προσπαθεί να διαλύσει τις διαδηλώσεις για να πάρει ως απάντηση επιθέσεις σε αστυνομικά τμήματα, στις τάξεις του στρατού υπάρχουν ταλαντεύσεις. Γύρω από τους στρατώνες, στις σκοπιές και τις περιπολίες, μαζεύονται εργάτες και εργάτριες που ανταλλάσουν φιλικές κουβέντες με τους στρατιώτες. Φαντάροι χαιρετούν τους διαδηλωτές από τα παράθυρα των νοσοκομείων ενώ στις γραμμές των Κοζάκων, του έφιππου στρατιωτικού σώματος που έπαιζε συχνά ρόλο στην καταστολή, σημειώνονται τα πρώτα σημάδια διαλακτικότητας απέναντι στους διαδηλωτές. Οι “πατροπαράδοτοι” θεσμοί έχουν αρχίσει να ανατρέπονται.
Κόκκινες σημαίες
Στις 26 Φλεβάρη, ένας λόχος σωματοφυλακής του Τσάρου προχωρά σε στάση. Οι φαντάροι διαμαρτύρονται για την άγρια συμπεριφορά των αξιωματικών απέναντι στο πλήθος. Την επόμενη, μια σειρά από στρατιωτικά τμήματα εξεγείρονται ενάντια στις εντολές για πυρ. Οι στρατιώτες παίρνουν μαζί τους τα όπλα και πάνε στους διπλανούς στρατώνες για να ξεσηκώσουν όλους τους φαντάρους. Μέσα σε λίγες ώρες, θωρακισμένα αυτοκίνητα κυκλοφορούν με κόκκινες σημαίες στους δρόμους. Όσοι λόχοι και αποσπάσματα στέλνονται από τους αξιωματικούς τους να καταστείλουν την εξέγερση δε γυρίζουν ποτέ πίσω, γίνονται ένα με τους εργάτες. Όλα τα αστυνομικά τμήματα καταλαμβάνονται και οι πολιτικοί κρατούμενοι απελευθερώνονται. Τα νέα της Πετρούπολης εξαπλώνονται γρήγορα και την ίδια μέρα ξεκινούν απεργίες στη Μόσχα. Μέχρι τις 2 Μάρτη ο Τσάρος έχει παραιτηθεί..
Η επανάσταση του Φλεβάρη ήταν το ξεκίνημα του καινούργιου καθεστώτος. Το ανάκτορο της Ταυρίδας στην Πετρούπολη μετατρέπεται σε κέντρο οργάνωσης της Επανάστασης. Αντιπρόσωποι από τα εργοστάσια και τους στρατώνες συρρέουν εκεί για να συγκροτήσουν το Σοβιέτ της Πετρούπολης, συνεχίζοντας την παράδοση του 1905. Το Σοβιέτ δίνει εντολές για περιφρούρηση των σταθμών, συλλήψεις υπουργών, αστυνομικών και άλλων αξιωματούχων. Είναι μια καινούργια μορφή εξουσίας, σκάλες ανώτερη από την αστική δημοκρατία όπου τις ουσιαστικές αποφάσεις τις παίρνουν μηχανισμοί που δεν ελέγχονται από κανέναν. Το Σοβιέτ αποτελούν αντιπρόσωποι άμεσα ανακλητοί, εκλεγμένοι κύρια από τους χώρους δουλειάς, ένα νομοθετικό και εκτελεστικό όργανο ταυτόχρονα.
Δεν έχουν όμως ακόμα ξεμπερδέψει με το παλιό. Στη διπλανή αίθουσα, οι βουλευτές της Δούμας, της ψευτοβουλής του Τσάρου, που δεν είχαν κουνήσει το δαχτυλάκι τους ενάντια στην απολυταρχία, προχωρούν στην εκλογή μιας Προσωρινής Επιτροπής που θα φτιάξει μια νέα κυβέρνηση. Τα κόμματα που εκπροσωπούν τους πλούσιους γαιοκτήμονες και την αστική τάξη θέλουν να πάρουν ξανά το πάνω χέρι. Τους επόμενους μήνες, το Σοβιέτ από τη μία και η Προσωρινή Κυβέρνηση από την άλλη, θα αποτελέσουν τους δύο πόλους που γύρω τους θα συνασπιστούν τα συμφέροντα των “από κάτω” και των “από πάνω” αντίστοιχα. Στο πλαίσιο αυτής της “δυαδικής εξουσίας” οι ισορροπίες ανάμεσα στις κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις θα αλλάξουν ξανά και ξανά μέχρι τον Οκτώβρη, όταν οι Μπολσεβίκοι, έχοντας πια κερδίσει την πλειοψηφία στα σοβιέτ, θα τα οδηγήσουν στην κατάληψη της εξουσίας.
Με τις γυναίκες μπροστά
Μόνο τυχαίο δεν ήταν το γεγονός ότι η Ρώσικη Επανάσταση ξεκίνησε από τις εργάτριες υφαντουργίας τη Διεθνή Ημέρα Γυναικών. Μία αναφορά της τσαρικής αστυνομίας περιέγραφε το Γενάρη του 1917: “Οι μάνες, εξαντλημένες από την ορθοστασία έξω από τα μαγαζιά, βασανισμένες να βλέπουν τα πεινασμένα και άρρωστα παιδιά τους, είναι πολύ πιο κοντά στην επανάσταση από τους κυρίους Μιλιούκοφ, Ρόντιτσεφ και σία. Και σίγουρα είναι πιο επικίνδυνες γιατί αντιπροσωπεύουν το πιο εύφλεκτο υλικό που θα αρκούσε ένας μόνο σπινθήρας για να ξεσπάσει η πυρκαγιά”.
Οι παράγοντες που διαμόρφωναν το “εύφλεκτο υλικό” ήταν πολλοί. Όπως και σε άλλες χώρες στη διάρκεια του Α' ΠΠ, οι γυναίκες είχαν γίνει βασικό τμήμα του εργατικού δυναμικού της Ρωσίας καθώς οι άντρες εργαζόμενοι έφευγαν αναγκαστικά για το μέτωπο. Το 1915 ήταν το 26% του εργατικού δυναμικού και το 1917 είχαν φτάσει να είναι το 43% του εργατικού δυναμικού. Η δύναμη που τους έδινε αυτή η εξέλιξη εκφράστηκε στην επανάσταση του Φλεβάρη και σε ολόκληρη την πορεία της Ρώσικης Επανάστασης.
Η παρέμβαση των επαναστατών ήταν επίσης καθοριστική. Για χρόνια, παρά την αυξημένη συμμετοχή τους στην παραγωγή, το ποσοστό των συνδικαλισμένων εργατριών ήταν πολύ μικρό. Η Αλεξάνδρα Κολοντάι, μια από τις ηγετικές φυσιογνωμίες των Μπολσεβίκων, εξηγούσε: “Αυτό που εμποδίζει τις εργάτριες να συμμετέχουν στο συνδικαλισμό είναι απ' τη μια μεριά το βάρος της δουλειάς του σπιτιού κι απ' την άλλη η ειρωνεία που εισπράττουν όταν επιχειρούν αυτό το βήμα”.
Οι Μπολσεβίκοι μπήκαν μπροστά και σε αυτή τη μάχη. Οι πρωτοβουλίες τους άρχισαν να στρέφονται ιδιαίτερα προς το γυναικείο κομμάτι της εργατικής τάξης, με στόχο το κέρδισμά τους στην πολιτική δουλειά και τις σοσιαλιστικές ιδέες. Παρά την απαγόρευση, το 1913 οργάνωσαν τον πρώτο γιορτασμό της Διεθνούς Μέρας των Γυναικών σε πέντε πόλεις. Το 1914 ξεκίνησαν την έκδοση της εφημερίδας Εργάτρια (Ραμπόντνιτσα). Οι γυναίκες του μπολσεβίκικου κόμματος υπέστησαν φυλακίσεις και εξορίες για την πολιτική τους δράση.
Μάχες
Αντίστοιχες μάχες δίνονταν παντού την ίδια περίοδο. Από τη Νέα Υόρκη μέχρι τη Γερμανία στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, οι γυναίκες εργάτριες πάλευαν για ανθρώπινα μεροκάματα, για συμμετοχή στα συνδικάτα, ενάντια στις συνθήκες μέσα και έξω από τους χώρους δουλειάς που τις αντιμετώπιζαν σαν άτομα δεύτερης κατηγορίας, αλλά και ενάντια στις αντιδραστικές ιδέες που στόχο είχαν να τις περιορίσουν στο σπίτι και το νοικοκυριό.
Η Κλάρα Τσέτκιν, το πρόσωπο που είχε ταυτίσει το όνομά της με το γυναικείο κίνημα της Γερμανίας, πήρε την πρωτοβουλία να συγκαλέσει το 1907 το πρώτο διεθνές συνέδριο σοσιαλιστριών στην Στουτγκάρδη. Συμμετείχαν 59 γυναίκες από 15 χώρες. Εκεί αποφασίστηκε να ιδρυθεί μία διεθνής οργάνωση σοσιαλιστριών. Στο δεύτερο συνέδριο της οργάνωσης το 1910, η Τσέτκιν πρότεινε την υιοθέτηση της 8ης Μάρτη ως Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας εμπνευσμένη από τις είκοσι χιλιάδες ράφτρες και υφάντριες της Ν. Υόρκης που το 1908 είχαν κατέβει μαζικά σε απεργία. Ο πρώτος εορτασμός έγινε το 1911 και συνεχίστηκε μέχρι το ξέσπασμα του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ευρώπης, πριν φτάσει να γίνει η αρχή της Ρώσικης Επανάστασης.
Παράλληλα με την οργάνωσή του, οι επαναστάτριες προσπαθούσαν να προσανατολίσουν το γυναικείο κίνημα που τότε έκανε τα πρώτα του βήματα και χρειαζόταν να απαντήσει το ερώτημα πού οφείλεται η καταπίεση των γυναικών. Στοχοποιούσαν τον καπιταλισμό και πρόβαλλαν την ενότητα εργατών και εργατριών για την ανατροπή του. “Η πάλη για την απελευθέρωση των εργαζόμενων γυναικών δεν μπορεί να είναι -όπως είναι για τις γυναίκες της αστικής τάξης -μία πάλη ενάντια στους άντρες εργαζόμενους. Ο τελικός στόχος της πάλης της εργαζόμενης γυναίκας δεν είναι να ανταγωνιστεί τους άντρες, αλλά να αναδείξει τον πολιτικό ρόλο της εργατικής τάξης. Χέρι χέρι με τους άντρες της τάξης της, η γυναίκα της εργατικής τάξης παλεύει ενάντια στην καπιταλιστική κοινωνία”, έγραφε η Τσέτκιν.
Η Ρώσικη Επανάσταση δικαίωσε τις απόψεις τους. Το χτίσιμο της νέας κοινωνίας ήταν το όπλο ενάντια στην καταπίεση. Έγραφε ο Λένιν στο κείμενο του “Για την απελευθέρωση των γυναικών” το 1919: “Ας πάρουμε τη θέση των γυναικών. Σ’ αυτόν τον τομέα, ούτε ένα δημοκρατικό κόμμα σε όλον τον κόσμο, ούτε ακόμα και στις πιο προχωρημένες αστικές δημοκρατίες, δεν έκαναν για δεκαετίες αυτά που έκανε η ρώσικη επανάσταση μέσα σ’ ένα χρόνο. Στην πραγματικότητα ξηλώσαμε από τις ρίζες όλους τους νόμους που καταδικάζουν τις γυναίκες στην ανισότητα, που τις εμποδίζουν να πάρουν διαζύγιο, δεν αναγνώριζαν τα παιδιά που είχαν γεννηθεί χωρίς γάμο, τους ανάγκαζαν να ψάχνουν για τους πατεράδες τους κλπ.. νόμοι που έχουν επιβιώσει, σε όνειδος των αστών και του καπιταλισμού, σε μια σειρά από πολιτισμένα κράτη”.