Ιστορία
150 χρόνια από μια ιστορική εξέγερση: Το κίνημα κατά των Αγγλων στην Ινδία

Μάχη των εξεγερμένων με τον Αγγλικό στρατό

Αυτή τη χρονιά συμπληρώνονται 150 χρόνια από τη μεγάλη εξέγερση των Ινδών ενάντια στην βρετανική αυτοκρατορία. Αυτή η εξέγερση που ξεκίνησε την άνοιξη του 1857, πέρασε στα βιβλία της επίσημης ιστορίας της Βρετανίας με την ονομασία «Ανταρσία των Σεπόϋ» -σεπόϋς ήταν το παρατσούκλι για τα ινδικά στρατεύματα που διοικούσαν οι Βρετανοί αποικιοκράτες. Ομως, ήταν κάτι πολύ περισσότερο από μια στρατιωτική ανταρσία: ήταν η μεγαλύτερη επαναστατική έκρηξη ενάντια στην αποικιοκρατία το 19ο αιώνα. Για δεκαετίες οι αποικιοκράτες θα έτρεμαν μην ξαναφυσήξει ο «άνεμος του διαβόλου», -μια άλλη ονομασία για την εξέγερση του 1857.

Η Βρετανική Αυτοκρατορία είχε ξεκινήσει την κατάκτηση της περιοχής που περιλαμβάνει τη σημερινή Ινδία, Πακιστάν και Μπαγκλαντές, από τα μέσα του 18ου αιώνα. Εδιωξαν τους Γάλλους και ξεκίνησαν να βάζουν κάτω από τον έλεγχό τους την μια περιοχή μετά την άλλη. Δεν το κατάφεραν μόνο με το στρατό τους, αλλά κυρίως με συμμαχίες με τους πρίγκηπες, βασιλιάδες και μεγαλογαιοκτήμονες –ινδοουιστές και μουσουλμάνους- που κυβερνούσαν τα διάφορα πριγκιπάτα και βασίλεια. Στα μέσα της δεκαετίας του 1850 αυτή η διαδικασία είχε ουσιαστικά ολοκληρωθεί.

Αυτές τις τεράστιες περιοχές της διαχειρίζοταν για λογαριασμό της Αυτοκρατορίας μια εταιρεία, η Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών. Σήμερα, κάποιος Αλογοσκούφης θα την ονόμαζε «σύμπραξη δημόσιου-ιδιωτικού τομέα». Αρχικά είχε ξεκινήσει τη δραστηριότητά της σα μια ακόμα μεγάλη εμπορική εταιρεία, αλλά σύντομα βρήκε δυο πολύ πιο επικερδείς δραστηριότητες. Τη συλλογή των φόρων από τους αγρότες και την παραγωγή και εμπορία οπίου.

Η κυριαρχία των Βρετανών και της Εταιρείας σήμαινε φτώχεια, ρατσισμό και καταπίεση. Η συλλογή των φόρων, ένα αβάσταχτο έτσι κι αλλιώς βάρος για τους αγρότες, γίνονταν με τη συστηματική, σαδιστική χρήση βασανιστηρίων. Η γκάμα τους ξεκινούσε από τα «απλά» μαστιγώματα και κλιμακωνόταν σε «...καψάλισμα με καυτά σίδερα, βύθιση σε πηγάδια ή ποτάμια μέχρι το θύμα να φτάσει στα πρόθυρα της ασφυξίας, πίεση στους όρχεις, πιπέρι και τσίλι στα απόκρυφα σημεία ανδρών και γυναικών, στέρηση ύπνου, κρέμασμα από δέντρα...» αναφέρει μια ιστορία της περιόδου. Για τους Βρετανούς αξιωματούχους οι Ινδοί ήταν «αράπηδες».

Το 1856, η Βρετανία προσάρτησε ένα ακόμα βασίλειο, το Αβάντ διώχνοντας τον μέχρι τότε σύμμαχό της ηγεμόνα του. Ο βρετανός αρμοστής περηφανευόταν στην αναφορά του ότι «η ευγενής βασίλισσά μας Βικτώρια διαθέτει από σήμερα ακόμα 5.500.00 εκατομμύρια υποτελείς και 1.300.000 λίρες εισόδημα». Ομως, αυτή η επιθετική πράξη αποτέλεσε έναν από τους κυριότερους παράγοντες που τροφοδότησαν την εξέγερση. Η «Στρατιά της Βεγγάλης» των σεπόϋ, ήταν κατά τα δυο τρίτα από αυτή την περιοχή.

Αφορμή

Η εξέγερση ξεκίνησε τον Μάη του 1857, στο Μεερούτ ένα στρατόπεδο κοντά στο Δελχί. Η αφορμή ήταν θρησκευτική. Η Εταιρεία εξόπλιζε με καινούργια τουφέκια Ενφιλντ τους σεπόϋ της. Κυκλοφορούσε επίμονα η φήμη ότι στα φυσίγγιά τους χρησιμοποιούνταν λίπος από γουρούνι και αγελάδα.

Ηταν μια μεγάλη προσβολή για τα θρησκευτικά πιστεύω των στρατιωτών. Αρνιόντουσαν να τα πάρουν. Ολη η οργή που συσσωρεύονταν για τους καθυστερημένους μισθούς, για τις προσβολές και την υπεροψία των Βρετανών, για τη λεηλασία της πατρίδας τους, βρήκε έκφραση στο ζήτημα του λίπους για τα φυσίγγια, στη θρησκεία.

Το ένα σύνταγμα μετά το άλλο άρχισε να στασιάζει. Και καθώς έφευγαν από τα στρατόπεδά τους παρέσερναν μαζί τους αγρότες, τεχνίτες, κάθε έναν που ήταν δυσαρεστημένος με την κατάσταση. Εκαιγαν τα αρχεία για τη συλλογή των φόρων, κατέστρεφαν τα κτίρια των ευρωπαίων εμπόρων –και πολλών ντόπιων τοκογλύφων. Το ίδιο έκαναν με τα καλώδια του τηλέγραφου, το σήμα κατατεθέν της βρετανικής παρουσίας, αφού πρώτα τον χρησιμοποιούσαν για να απλώσουν το μήνυμα της εξέγερσης. Σύντομα ένα τεράστιο κομμάτι της βόρειας και κεντρικής Ινδίας είχε περάσει στον έλεγχο των εξεγερμένων. Κατέλαβαν το Δελχί, και απαίτησαν να μεταφερθεί εκεί η έδρα της κυβέρνησης από την Καλκούτα, όπου είχε την έδρα της η εταιρεία. Μουσουλμάνοι και ινδοϊστές πάλευαν πλάι πλάι, ξεπερνώντας τις διαφορές σε θρησκεία, κάστα, τόπο καταγωγής.

Δεν ήταν μια εξέγερση με «φωτεινότητα και διαφάνεια». Κάθε ευρωπαίος ή χριστιανός ήταν στόχος, μερικές φορές ακόμα και γυναικόπαιδα. Πίσω στη Βρετανία οι εφημερίδες και οι πολιτικοί έφταναν σε υστερικά επίπεδα ρατσιστικής προπαγάνδας για τα «εγκλήματα αυτών των καθυστερημένων» των «υπανθρώπων». Μια υστερία που θυμίζει έντονα τη σημερινή εκστρατεία ισλαμοφοβίας ενάντια στους «βάρβαρους» και «καθυστερημένους» μουσουλμάνους. Ομως, κανένα απ’ αυτά τα επεισόδια δε μπορεί να συγκριθεί σε σαδισμό και βαρβαρότητα με ό,τι ακολούθησε: την καταστολή της εξέγερσης.

Οι επαναστάτες ήταν κακοεξοπλισμένοι, έκαναν λάθη στην στρατηγική τους. Οι Βρετανοί ξεκίνησαν την αντεπίθεση και μέχρι το τέλος του χρόνου είχαν καταλάβει τις πόλεις που κρατούσαν οι εξεγερμένοι. Οταν κατέλαβαν το Δελχί στις 13 Σεπτέμβρη ισοπέδωσαν την πόλη, σκότωσαν τον ανδρικό πληθυσμό και έδιωξαν όσους απέμειναν ζωντανοί. Οι λεηλασίες και οι εκτελέσεις στην αγχόνη συνεχίστηκαν για τρεις βδομάδες. Στη Μπεναρές, ο «ένδοξος» συνταγματάρχης Τζέημς Νηλ είχε αρχίσει μαζικές δολοφονίες από τον Ιούνη. Οταν τέλειωσε τη «δουλειά» του –με τη «βοήθεια του Θεού» όπως έγραψε- 6.000 άνθρωποι ήταν νεκροί. Μετά θάνατον χρήστηκε ιππότης από την Βασίλισσα Βικτωρία.

Οι αιχμάλωτοι εκτελούνταν αμέσως, κατά εκατοντάδες. Ενας λοχίας κατέγραψε στα απομνημονεύματά του το εφιαλτικό θέαμα 130 κρεμασμένων σε ένα γιγάντιο δέντρο, ένα banyan (ποικιλία συκιάς των Ινδιών). Οι «εκστρατείες ειρήνευσης» συνεχίστηκαν και μέσα στο 1858 από χωριό σε χωριό με την ίδια βαρβαρότητα. Μ’ αυτόν τον τρόπο συντρίφτηκε η «Ανταρσία».

Την ίδια χρονιά η Βρετανία αναγκάστηκε να σταματήσει τη διακυβέρνηση των αποικιών της από την Εταιρεία και αναλάβει τον άμεσο έλεγχο. Η εκμετάλλευση συνεχίστηκε το ίδιο έντονη μαζί με το «διαίρει και βασίλευε» που η κληρονομιά του βασανίζει ακόμα την περιοχή. Αλλά θα έρχονταν και νέα κινήματα και εξεγέρσεις στον 20ο αιώνα, που τελικά έδιωξαν τους αποικιοκράτες.


Ο Μαρξ και η εξέγερση

Το 1857, ο Μαρξ έγραφε μια σειρά από άρθρα στην αμερικάνικη εφημερίδα Νιου Γιορκ Τρίμπιουν, για βιοποριστικούς λόγους. Παρόλο που δεν απευθύνονταν σε ένα κοινό με επαναστατικές ιδέες, διαβάζοντάς τα κανείς διακρίνει το πάθος με το οποίο ο Μαρξ τάχθηκε με την εξέγερση στην Ινδία και το μίσος του για την αποικιοκρατία.

«Για να βρει κανείς παραλληλισμό με τις ακρότητες των Σεπόϋ δε χρειάζεται να κοιτάξει, όπως κάνουν μερικές εφημερίδες του Λονδίνου, πίσω στον Μεσαίωνα...Αρκεί να κοιτάξουμε τον Πρώτο Πόλεμο στην Κίνα, κάτι δηλαδή που συνέβη μόλις χθες. Εκεί τα αγγλικά στρατεύματα διέπραξαν αγριότητες μόνο και μόνο για την ικανοποίησή τους...Οι βιασμοί γυναικών, οι ξυλοδαρμοί παιδιών, το κάψιμο ολόκληρων χωριών ήταν απλά σπορ...που καταγράφηκαν από τους ίδιους τους Βρετανούς αξιωματικούς. Και ενώ οι αγριότητες των Αγγλων καταγράφονται εν συντομία ως δείγματα πολεμικής αρετής χωρίς ανατριχιαστικές λεπτομέρειες οι πράξεις των ντόπιων μεγαλοποιούνται σκόπιμα. Οι Βρετανοί κυρίαρχοι της Ινδίας δεν είναι με κανένα τρόπο οι ευγενικοί και ακηλίδωτοι ευεργέτες του λαού της Ινδίας όπως θέλουν να κάνουν να πιστέψει ο υπόλοιπος κόσμος»

Αυτά έλεγε για τα έργα και ημέρες της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Οσο για τους εξεγερμένους: «Είναι η πρώτη φορά που συντάγματα των σεπόϋ δολοφονούν τους ευρωπαίους αξιωματικούς τους. Μουσουλμάνοι και ινδοϊστές ενώνονται ενάντια στον κοινό τους καταπιεστή ξεπερνώντας τις αμοιβαίες αντιπάθειες. Η εξέγερση απλώνεται και δεν περιορίζονται σε μερικές περιφέρειες....Η εξέγερση στον αγγλο-ινδικό στρατό συνέπεσε με την μεγάλη δυσαρέσκεια ενάντια στην αγγλική επικυριαρχία που απλώνεται σε όλα τα μεγάλα έθνη της Ασίας».

Πολλές φορές εκτοξευόταν και συνεχίζει να εκτοξεύεται η κατηγορία ότι ο Μαρξ ήταν ευρωκεντρικός και υποστηρικτής της βρετανικής αποικιοκρατίας στην Ινδία επειδή έφερνε «προδευτικά στοιχεία» στην οικονομική της δομή. Τέτοιες κατηγορίες, στηριγμένες σε δυο τρεις προτάσεις του Μαρξ σε διάφορα κείμενά του, δεν έχουν καμιά σχέση με την αλήθεια. Να τι έγραφε ο Μαρξ λίγα χρόνια πριν την εξέγερση του 1857: «Οι Ινδοί θα γευτούν τους καρπούς των νέων κοινωνικών στοιχείων που έχουν σκορπιστεί στη χώρα τους μόνο όταν είτε στη Βρετανία η αστική τάξη ανατραπεί από το προλεταριάτο είτε οι ίδιοι οι Ινδοί γίνουν τόσο δυνατοί ώστε να αποτινάξουν μόνοι τους τον αγγλικό ζυγό».

Αυτή η αναφορά στον Μαρξ έχει μεγάλη σημασία για το σήμερα. Επειδή και τώρα, οι ιμπεριαλιστές προσπαθούν να ντύσουν το ρόλο και τα εγκλήματά τους από το Αφγανιστάν μέχρι το Λίβανο με τα ψέματα που επιχειρούσαν να κάνουν το ίδιο οι Αγγλοι αποικιοκράτες το 19ο αιώνα. Η Αριστερά πρέπει να απαντήσει σε αυτή την προπαγάνδα με το πάθος του Μαρξ.