“Η Μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση, ως το μεγαλύτερο γεγονός στον 20ο αιώνα, εγκαινίασε μια νέα εποχή όχι μόνο στον τομέα της πολιτικής και της οικονομίας, αλλά και στον τομέα του πολιτισμού”, αναφέρει στην εισαγωγή του βιβλίου του “Η ποίηση στην Οκτωβριανή Επανάσταση”, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δίαυλος, ο συγγραφέας Παναγιώτης Μανιάτης.
Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο μιας σειράς μελετών πάνω στο ζήτημα της “ρώσικης πρωτοπορίας στον τομέα της κουλτούρας”, όπως εξηγεί ο ίδιος μιλώντας στην ΕΑ. “Γράφω ποίηση και είμαι στο κίνημα. Όπως και πολλοί άλλοι αναρωτιόμουν, μα καλά δεν υπήρχαν επαναστάτες ποιητές την περίοδο της Οκτωβριανής; Με τον καιρό απέκτησα γνώσεις και θεώρησα σκόπιμο να μπουν σε ένα βιβλίο έτσι ώστε να καλυφθεί στο μέτρο του δυνατού το κενό που υπάρχει πάνω σε αυτόν τον τομέα”, αναφέρει ο Π. Μανιάτης.
Το βιβλίο είναι μια συνοπτική επισκόπηση της εξέλιξης της ποίησης στη Ρωσία στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Η παράθεση παραδειγμάτων πάνω στις διαφορετικές ποιητικές σχολές και τεχνικές έχει ιδιαίτερη σημασία αφού δίνει την δυνατότητα κατανόησης των ρευμάτων και των αντιπαραθέσεων πάνω στη χρήση της γλώσσας, της φόρμας, του νοήματος.
Το σημαντικότερο κεφάλαιο είναι σίγουρα αυτό που ασχολείται με την ίδια την επαναστατική περίοδο. Εκατοντάδες χιλιάδες διανοούμενοι μεταξύ τους και λογοτέχνες, ποιητές, ενθουσιάζονται με την είσοδο των μαζών στο προσκήνιο και εντάσσονται στις τάξεις των επαναστατών. Η επιρροή που ασκεί η επαναστατική διαδικασία στους ποιητές μεταφέρεται από τον Μανιάτη με συνοπτικό αλλά λεπτομερή τρόπο. Η καταγραφή και η παράθεση των δεκάδων Ρώσων ποιητών που στάθηκαν στο πλευρό των επαναστατημένων εργατών και αγροτών αποτελεί από μόνο του ένα σημαντικό στοιχείο του βιβλίου.
Ο Π. Μανιάτης μέσα από την παράθεση παραδειγμάτων και την γρήγορη εξιστόρηση των γεγονότων της περιόδου προσπαθεί να δώσει μια εικόνα της εξέλιξης της ίδιας της λογοτεχνικής δημιουργίας μέσα στις επαναστατικές συνθήκες. Ακόμα και ο λόγος, οι λέξεις και οι μορφή που παίρνουν, εξελίσσονται, μεταβάλλονται, η αίσθηση της συμμετοχής σε ένα γεγονός που αλλάζει την ανθρωπότητα, έχει ιστορικές επιρροές στην ίδια την τέχνη. Ομάδες, λέσχες, κινήματα γεννιούνται μέσα στην επανάσταση που γίνεται ένα ζωντανό εργαστήρι, όχι μόνο για τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις, αλλά ακόμα και για την τέχνη συνολικά.
Δημιουργική έκρηξη
Στο κεφάλαιο η επαναστατική καλλιτεχνική διαπάλη, ο συγγραφέας προσπαθεί να πιάσει συνοπτικά κάποια από τα σημαντικά ζητήματα που άνοιξαν την περίοδο αυτή μέσα στις τάξεις των ποιητών. Υπάρχει “προλεταριακή τέχνη”; Πρέπει να απορρίψουμε το καλλιτεχνικό παρελθόν; Είναι η μορφή ή το περιεχόμενο που αναδεικνύει την νέα “επαναστατική” τέχνη; Η διαπάλη πάνω σε όλα τα ζητήματα της ποιητικής δράσης οδήγησε σε μια δημιουργική έκρηξη άνευ προηγουμένου.
Ίσως το μεγαλύτερο μείον της συνοπτικής αλλά σημαντικής αυτής μελέτης είναι η αδυναμία της να συνδεθεί με τις μελέτες του Τρότσκι και των συνεργατών του πάνω στα ζητήματα της λογοτεχνίας και της τέχνης συνολικότερα. Η άρνηση της σημασίας της Αριστερής Αντιπολίτευσης είναι που οδηγεί τελικά των συγγραφέα στην προσπάθεια να δώσει επαναστατικά χαρακτηριστικά στον Σοσιαλιστικό Ρεαλισμό όπως αυτός τυποποιήθηκε κατ' εντολή του Στάλιν στο 1ο Πανενωσιακό Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων το Σεπτέμβρη του 1934.
Όπως και να είναι, αυτή η μικρή έκδοση έχει τη δική της -όχι μόνο εγκυκλοπαιδική- σημασία, αφού εκτός της προσπάθειας παρουσίασης των καλλιτεχνών αλλά και καλλιτεχνικών κινημάτων που ήρθαν στην επιφάνεια 100 χρόνια πριν, δίνει την δυνατότητα να ανοίξει η συζήτηση τόσο για την τη ίδια την Οκτωβριανή Επανάσταση, αλλά και σε ζητήματα σχετικά με το ρόλο της τέχνης τόσο μέσα σε επαναστατικές συνθήκες, όσο και σε συνθήκες συγκρότησης μιας επαναστατικής αντικαπιταλιστικής αριστεράς.
“Από τη στιγμή που θα συμβεί τέτοια κοσμοϊστορική αλλαγή θα γίνουν αλλαγές και στον τομέα του πολιτισμού. Είναι σημαντικό όμως να γίνουν καλλιτεχνικές ζυμώσεις από την περίοδο του καπιταλισμού. Όπως εδειξε και η σοβιετικη εμπειρία η σχέση βάσης εποικοδομήματος δεν είναι γραμμική και μπορεί να υπάρξουν για κάποιο χρονικό διάστημα και πισωγυρίσματα όπως έγινε πχ στο ζήτημα της μορφής. Όσο περισσότερο είναι εξοπλισμένο το κίνημα από την προεπαναστατική περίοδο τόσο το καλύτερο θα' ναι για την επόμενη έφοδό μας στους ουρανούς”, υπογραμμίζει μιλώντας στην ΕΑ, ο Π. Μανιάτης.