Η επανάσταση του Φλεβάρη του 1917 στη Ρωσία που οδήγησε στην πτώση του Τσάρου Νικόλαου ΙΙ λίγες μέρες μετά (15 Μάρτη με το σημερινό ημερολόγιο), άνοιξε μια πρωτοφανή μέχρι τότε περίοδο, την περίοδο της «δυαδικής εξουσίας» μεταξύ Σοβιέτ και αστικής Προσωρινής Κυβέρνησης. Ο Λένιν, διατύπωσε τον όρο αυτό εξηγώντας τι ακολούθησε την επανάσταση του Φλεβάρη: για ποιο λόγο η επανάσταση δεν ανέτρεψε και την αστική τάξη, ποια είναι η φύση αυτής της περιόδου και γιατί τα εργατικά όργανα πρέπει να έρθουν σε ρήξη με την Προσωρινή Κυβέρνηση που υποσχόταν να ικανοποιήσει τα αιτήματα των εργατών. Με όπλο αυτή την ανάλυση έδωσε και τη μάχη για τις επιλογές που έπρεπε να κάνει το επαναστατικό κόμμα των Μπολσεβίκων ώστε να οδηγήσει τους εργάτες στην κατάληψη της εξουσίας με τη συντριβή του αστικού κράτους.
Στις 23 Φλεβάρη 1917 (με το παλιό ημερολόγιο), η τίμηση της Διεθνούς Ημέρας των Γυναικών ξεκινά από ομιλίες στα εργοστάσια και ακολουθείται από διαδήλωση στους δρόμους της Πετρούπολης για ψωμί. Η κινητοποίηση μετατρέπεται σε απεργία. Μέσα στην ίδια μέρα, απλώνεται σε 50 βιομηχανικές επιχειρήσεις. Η κρίση έλλειψης ψωμιού είχε πυροδοτήσει συγκρούσεις από τα μέσα Φλεβάρη, ενώ η απεργιακή μάχη που είχε ξεκινήσει λίγες μέρες πριν στο εργοστάσιο Πουτίλοφ έφτασε μέχρι το λοκάουτ στις 22 Φλεβάρη. Την επόμενη του ξεσηκωμού των γυναικών, εργάτριες και εργάτες από 131 επιχειρήσεις μπαίνουν στην απεργία, ενώ από τις 25 ως τις 27 Φλεβάρη ολοένα και περισσότερα στρατεύματα στασιάζουν. Οι φαντάροι αρνούνται να χτυπήσουν το πλήθος ή και το επιδοκιμάζουν, ενώ σε μερικά στρατεύματα εκτελούν τους ανώτερούς τους και κάνουν ανταρσίες. Την επόμενη ημέρα, 28 Φλεβάρη, τα εναπομείναντα στρατεύματα παραδίνονται. Ο Τσάρος παραιτείται στις 2 Μάρτη.
Ήδη από τις 24 Φλεβάρη, πριν η επανάσταση νικήσει, στα εργοστάσια της Πετρούπολης γίνονταν εκλογές για σοβιέτ (συμβούλιο) αντιπροσώπων. Μετά την παραίτηση του Τσάρου, τυπικά την εξουσία την έχει η προσωρινή Επιτροπή της Δούμας, μια αυτοσχέδια κυβέρνηση της αστικής τάξης που όμως ήταν ανίκανη να κυβερνήσει.
Στη πραγματικότητα, το Σοβιέτ είναι το μόνο που μπορεί να κινητοποιήσει τα τραμ, τα εργοστάσια και τις εφημερίδες, να λειτουργήσει τον τηλέγραφο, το πιο σημαντικό μέσο επικοινωνίας της εποχής, να αποκαταστήσει την τάξη. Αυτό διότι στο σοβιέτ δεν εκπροσωπούνταν μόνο οι εργάτες των μεγάλων εργοστασίων, αλλά και οι εργαζόμενοι όλων των κλάδων (μέχρι και τις μικρές επιχειρήσεις όπως εστιατόρια), οι γειτονιές, οι γυναίκες, οι στρατιώτες. Κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής και οργάνωσης αποτυπωνόταν στο Σοβιέτ. Γρήγορα άρχισαν να δημιουργούνται σοβιέτ παντού στη Ρωσία. Μέσα σε μόλις ένα μήνα, 77 σοβιέτ άλλων πόλεων είχαν έρθει σε επαφή με το σοβιέτ της Πετρούπολης.
Τα σοβιέτ είχαν εμφανιστεί για πρώτη φορά στην επανάσταση του 1905 στην Πετρούπολη, την πόλη με την ισχυρότερη συγκέντρωση βιομηχανικού προλεταριάτου στον κόσμο εκείνη την εποχή. Ήταν η μορφή εργατικού ελέγχου που σχηματίστηκε μέσα από τις διαδικασίες αγώνων και συγκρούσεων μιας ολόκληρης επαναστατικής περιόδου. Το 1917 το τεράστιο δίκτυο των Σοβιέτ αποτελούσε όργανο εργατικής εξουσίας.
Εργατικός έλεγχος
Ο Λένιν σκιαγραφεί τα τρία χαρακτηριστικά αυτής της εξουσίας. Πρώτο, η δύναμή της δεν πηγάζει από νόμους που έχουν πρωτύτερα συζητηθεί στο κοινοβούλιο, αλλά από την άμεση πρωτοβουλία των από κάτω. Δεύτερο, η αστυνομία και ο στρατός, δυο σώματα αποξενωμένα από το λαό και στραμμένα εναντίον του, αντικαθίστανται από τους οπλισμένους εργάτες και αγρότες. Η διατήρηση της τάξης, δηλαδή, εξασφαλίζεται από το ίδιο το οπλισμένο προλεταριάτο. Τρίτο, η γραφειοκρατία και οι μόνιμες διοικητικές θέσεις αντικαθίστανται από τον άμεσο έλεγχο όλων των ανθρώπων που συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων. Οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι είναι ανά πάσα στιγμή ανακλητοί, είναι απλοί φορείς των αποφάσεων και δεν παίρνουν μεγαλύτερο μισθό από τους εργάτες.
Αργότερα σχηματίζεται η Προσωρινή Κυβέρνηση, με την υποστήριξη του Σοβιέτ. Δημιουργείται έτσι μια κατάσταση δυαδικής εξουσίας. Ο Λένιν την περιγράφει ως εξής: «Η μία κυβέρνηση είναι η κύρια, η πραγματική, η σημερινή κυβέρνηση της αστικής τάξης, η ‘Προσωρινή κυβέρνηση’. Η άλλη είναι μια βοηθητική και παράλληλη κυβέρνηση, μια εξελεγκτική κυβέρνηση υπό τη μορφή του Σοβιέτ της Πετρούπολης, που δεν ελέγχει όργανα κρατικής εξουσίας, αλλά ευθέως βασίζεται στην υποστήριξη της προφανούς και αδιαμφισβήτητης πλειοψηφίας του κόσμου, στους ένοπλους εργάτες και στρατιώτες».
Τους πρώτους μήνες της δυαδικής εξουσίας οι μικροαστικές απόψεις επικρατούν στα σοβιέτ και αυτές εκφράζει και η ηγεσία τους. Η ηγεσία αυτή εμπιστεύεται τους καπιταλιστές και όχι τους εργάτες, φοβάται τη σύγκρουση. Ο Λένιν επιχειρηματολογεί ότι η δυαδική εξουσία δε θα κρατήσει πολύ: «Ή θα επιστρέψουμε πίσω, στην ανώτατη εξουσία των καπιταλιστών, ή θα πάμε μπροστά, προς την πραγματική δημοκρατία, προς τις αποφάσεις της πλειοψηφίας».
Η κατάσταση της δυαδικής εξουσίας, η συνύπαρξη των θεσμών του κράτους με τα όργανα των εργατών, οδηγεί σε σύγκρουση των εξουσιών. Η ρώσικη αστική τάξη θέλει να συνεχίσει τον πόλεμο, ενώ οι εργάτες και αγρότες της Ρωσίας έχουν τρία αιτήματα για τα οποία συνεχίζουν να παλεύουν: γη, ψωμί, ειρήνη.
Αντίστοιχα ο Τρότσκι, πριν ακόμα μπει στο κόμμα των Μπολσεβίκων, γράφει: «Το επαναστατικό προλεταριάτο χρειάζεται να αντιτάξει τους δικούς του επαναστατικούς θεσμούς, τα Σοβιέτ των Εργατών, Στρατιωτών και Αγροτών Αντιπροσώπων στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Σε αυτό τον αγώνα το προλεταριάτο συσπειρώνοντας γύρω του τις λαϊκές μάζες που σηκώνουν το ανάστημά τους, θα πρέπει να βάλει στον εαυτό του το καθήκον της κατάκτησης της εξουσίας. Μόνο μια επαναστατική εργατική κυβέρνηση θα έχει τη θέληση και τη δυνατότητα […] να αποδείξει μέσα στη δράση, στα χαμηλότερα στρώματα των αγροτών, ότι η μοναδική τους σωτηρία θα έρθει αν υποστηρίξουν ένα επαναστατικό, εργατικό καθεστώς».
Η ασταθής κατάσταση της δυαδικής εξουσίας θα επιλυόταν με συντριβή της μιας από τις δύο εξουσίες που υπάρχουν στη Ρωσία μετά το Φλεβάρη. Αυτό χρειάστηκε πρώτα απ’ όλα να ξεκαθαριστεί μέσα στο ίδιο το μπολσεβίκικο κόμμα. Ο Λένιν έδωσε τη μάχη για να υιοθετηθεί από το κόμμα το σύνθημα «όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» με τις «Θέσεις του Απρίλη». Μέχρι τότε οι απόψεις που υποστήριζαν ότι τα σοβιέτ πρέπει να στηρίξουν την Προσωρινή Κυβέρνηση -εκτός αν αυτή πάει κόντρα στα συμφέροντα των μαζών- δεν επικρατούσαν μόνο μέσα στα σοβιέτ αλλά και στο κόμμα των μπολσεβίκων.
Στη συνέχεια, η μάχη αυτή έπρεπε να κερδηθεί και στα ίδια τα σοβιέτ. Καθήκον των επαναστατών είναι να κερδίσουν τις μάζες στο σύνθημα «όλη η εξουσία στα Σοβιέτ». Υπομονετικά, μέσα από την καθημερινή δράση και τη στήριξη που έδιναν στους αγώνες και στα όργανα εξουσίας των εργατών, σε όλες τις μάχες και τα σταυροδρόμια των επόμενων μηνών, χρειάστηκε να εξηγήσουν και να ξεκαθαρίσουν τι σημαίνει το σύνθημα αυτό για την ικανοποίηση των αιτημάτων για γη, ψωμί και ειρήνη. Μέσα στις μάχες που ακολούθησαν, όπως οι μέρες του Ιούλη ή το πραξικόπημα Κορνίλοφ, έπρεπε να κερδίσουν τον επαναστατημένο κόσμο στην άποψη ότι η Προσωρινή Κυβέρνηση δεν ήταν σύμμαχος, αλλά το τελευταίο εμπόδιο που η επανάσταση έπρεπε να ξεπεράσει για να νικήσει.