Με το τελευταίο σου βιβλίο ολοκληρώνεται η τριλογία σχετικά με την εργατική τάξη της Καλογρέζας την περίοδο του πολέμου και τα γεγονότα του Μπλόκου. Πες μας λίγα λόγια για το περιεχόμενο των βιβλίων.

Η ζωή της εργατικής τάξης της Καλογρέζας είναι η ζωή όλων των εργατογειτονιών της Αθήνας. Την ίδια μοίρα που είχε η Νέα Ιωνία και η Καλογρέζα, είχε η Νίκαια, η Καισαριανή κλπ. Κι εκεί γίνανε Μπλόκα, διώξεις, εκτελέσεις. Από κει αντλήσανε εργατικό δυναμικό οι γερμανοί για να τους στείλουν να δουλέψουν στα καταναγκαστικά έργα στη Γερμανία.

Το πρώτο βιβλίο της τριλογίας λοιπόν, το “Βάρδα Βουλιαμέντο”, αναφέρεται στην ιστορία των λιγνιτορυχείων της Καλογρέζας. Ξεκίνησαν να δουλεύουν παραμονές του πολέμου, το ’39-‘40 κι έφτασαν σχεδόν μέχρι το 1960. Μέσα σε αυτά τα 20 χρόνια έγιναν πολλά. Κατοχή, αντίσταση, Δεκεμβριανά, Εμφύλιο, μετεμφυλιακό κράτος, σχέδιο Μάρσαλ. Μεγάλο κομμάτι του Βάρδα Βουλιαμέντο έχει να κάνει με τα γεγονότα του Μπλόκου. Οι περισσότεροι που εκτελέστηκαν ανθρακωρύχοι ήταν. Κι εκεί έρχεται το δεύτερο βιβλίο, το “Σαν πουλιά τα τουφεκάν”, που μιλάει για τα γεγονότα του Μπλόκου της Καλογρέζας στις 15/3/44. Το Μπλόκο της Καλογρέζας έγινε για να πάρουν οι ναζί και κυρίως οι ντόπιοι συνεργάτες εκδίκηση για αυτά που είχαν προηγηθεί και για να ξεριζώσουν τις εστίες Αντίστασης που υπήρχαν στην περιοχή.

Στα λιγνιτωρυχεία γινόντουσαν πολλές απεργίες. Αυτή που έδωσε την αφορμή για να φτάσουμε στα γεγονότα του Μπλόκου ήταν μια απεργία των τραμβαγέρηδων, των εργαζόμενων στα τραμ δηλαδή τον Αύγουστο – Σεπτέμβρη του ‘43. Οι λιγνιτωρύχοι της Καλογρέζας για να τους συμπαρασταθούν κατέβηκαν κι αυτοί σε απεργία. Στη διαδήλωση που έγινε συνέλαβαν 5 λιγνιτωρύχους και τους πήγαν στο αστυνομικό τμήμα της Ν.Ιωνίας. Οι συνάδελφοί τους έκαναν πορεία προς το αστυνομικό τμήμα απαιτώντας την απελευθέρωσή τους. Εκεί δέχθηκαν τα πυρά της χωροφυλακής με αποτέλεσμα να σκοτωθούν τρεις απεργοί. Τότε άνοιξε ο κύκλος του αίματος. Η ΟΠΛΑ, στην πρώτη της ενέργεια τότε, απάντησε εκτελώντας τον ταγματάρχη της χωροφυλακής Αλεξόπουλο στη Σαφράμπολη.

Τους μήνες που πέρασαν οι ντόπιοι συνεργάτες των ναζί έψαχναν ευκαιρία για να εκδικηθούν. Το ξημέρωμα της 15 Μάρτη του ’44, μπλόκαραν το λιγνιτωρυχείο και περικύκλωσαν τον συνοικισμό. Συνέλαβαν αρκετούς λιγνιτωρύχους και εκτέλεσαν 22 άτομα. 7 λιγνιτορύχους ανάμεσά τους. Το βιβλίο βασίζεται σε μαρτυρίες αυτών που επέζησαν ή των συγγενών των εκτελεσθέντων.

Τελειώνοντας το “Σαν πουλιά τα τουφεκάν”, ήρθε γρήγορα το επόμενο βιβλίο, το “Νο 32730”, γιατί η ιστορία θα έμενε μισή αν δεν προσπαθούσα να βρω το τι απέγιναν οι άνθρωποι που συνελήφθησαν εκείνη την ημέρα και δεν εκτελέστηκαν αλλά στάλθηκαν στη Γερμανία. Αποδείχτηκε ότι αυτοί είχαν πιο τραγική μοίρα από τους 22 εκτελεσμένους. Αρχικά τους πήγαν στο Χαϊδάρι, διαλέξαν τους πιο δυνατούς και υγιείς, τους έβαλαν στις φορτάμαξες κι από το σταθμό του Ρουφ τους έστειλαν στο Αμβούργο στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νοϊενγκάμε. Από κει άρχισαν να τους στέλνουν για καταναγκαστική εργασία σε εργοστάσια σε διάφορες πόλεις. Είτε για να φτιάχνουν βόμβες, είτε αεροπλάνα κλπ. Ο Σπύρος Πασάλογλου που στη μαρτυρία του έχει βασιστεί το βιβλίο, στάλθηκε στη Βρέμη να δουλέψει στην κατασκευή του καταφυγίου Βάλεντιν. Για ενάμιση χρόνο 10.000 άνθρωποι δούλευαν στα καταναγκαστικά έργα για να φτιάξουν ένα φαραωνικό καταφύγιο όπου θα συναρμολογούνταν υποβρύχια. Ο στόχος ήταν να βγάζουν ένα υποβρύχιο ανα δυο μέρες. Το φοβερό είναι ότι ούτε ένα υποβρύχιο δεν φτιάχτηκε τελικά. Κοντά 3.000 πέθαναν πάνω στη δουλειά. Η τραγωδία τους, ωστόσο, δεν τελείωσε εκεί. Ενώ ο πόλεμος έφτανε στο τέλος του, κάνοντάς τους να πιστεύουν ότι σύντομα θα είναι ελεύθεροι, βρίσκονται κλεισμένοι μέσα σε τρία πλοία καταμεσής του κόλπου του Λίμπεκ. Στις 3 Μάη έρχονται τα αγγλικά βομβαρδιστικά, βουλιάζουν τα τρία πλοία και σκορπάνε τον θάνατο. Ο Πασάλογλου γλίτωσε από τύχη γιατί στο μεταξύ είχε μεταφερθεί στο πλοίο Αθήνα, που είχε προλάβει και είχε δέσει στο λιμάνι.

Στο δεύτερο μέρος του Σαν πουλιά τα τουφεκάν έχεις τα πρακτικά της δίκης των υπευθύνων του Μπλόκου που έγινε μετά τον πόλεμο. Τιμωρήθηκαν ποτέ οι δράστες;

Το Μπλόκο της Καλογρέζας ήταν το πρώτο μπλόκο που ενήργησαν από κοινού οι γερμανοί με τους ταγματασφαλίτες, τη χωροφυλακή και την ειδική ασφάλεια αλλά τη βρώμικη δουλειά την έκαναν οι ντόπιοι συνεργάτες των ναζί. Μετά την απελευθέρωση στήθηκαν δικαστήρια για τους υπαίτιους. Οι δίκες έγιναν αλλά δικαιοσύνη δεν απονεμήθηκε. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Πασάλογλου που κατέθεσε ως μάρτυρας κατηγορίας, έφτασε να “ανταμειφθεί” με εξορία.

Κατηγορούμενοι στη δίκη ήταν οι επικεφαλής της αστυνομίας, της χωροφυλακής, της ειδικής ασφάλειας κι άλλα κατώτερα στελέχη. Οι περισσότεροι βγήκαν λάδι. Μέχρι κι ο Λάμπου, ο επικεφαλής της Ειδικής Ασφάλειας, που καταδικάστηκε εις θάνατον, στα μέσα της δεκαετίας του ’50 βγήκε από τη φυλακή. Οι περισσότεροι, αν δεν αθωώθηκαν, τιμωρήθηκαν με ελαφρές ποινές.

Ξεκίνησες να εκδίδεις αυτά τα βιβλία από το 2013 και μετά. Είναι τυχαία η περίοδος που επέλεξες, ειδικά σε μια εποχή που η φασιστική απειλή επανέρχεται;

Οι ομοιότητες με εκείνη την περίοδο είναι πολλές. Έχουμε την προσπάθεια της εργατικής τάξης να οργανωθεί ξανά, να διεκδικήσει τα δικαιώματά της και το κράτος με τους εργοδότες να προσπαθεί να περιορίσει αυτή την προσπάθεια. Γράφοντάς τα ήταν σαν να βλέπω την εποχή της κρίσης που ζούμε σήμερα. Και τότε είχαμε μνημόνια, το αντίστοιχο ΔΝΤ, τα θαλασσοδάνεια, μαζικές απολύσεις, την αντίστοιχη «βοήθεια» από το εξωτερικό, καταπατήσεις των εργατικών δικαιωμάτων.

Το να διαβάζουμε την ιστορία, μας βοηθάει να διαβάζουμε το μέλλον μας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, ούτε να συγχωράμε. Δεν είναι «περασμένα ξεχασμένα». Δεν πρέπει να εφησυχάζουμε αλλά να είμαστε σε εγρήγορση. Συγκρίνοντας το τότε και το σήμερα δεν μπορείς να μη δεις κάποια κοινά σημάδια.

Στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν σταμάτησαν να υπάρχουν με το τέλος του Β’Παγκοσμίου Πολέμου. Στην ίδια τη Γερμανία συνέχισαν να υπάρχουν τα λεγόμενα «στρατόπεδα εκτοπισμένων». Είχαν κλεισμένους εκεί μέσα τους ίδιους που ήταν κλεισμένοι στη ναζιστική περίοδο, μέχρι να δουν που θα τους προωθήσουν. Και κουμάντο πλέον έκαναν οι άγγλοι, οι αμερικάνοι κλπ. Κι όταν άρχισε η ανοικοδόμηση της Ευρώπης έβρισκαν σε αυτά τους εργάτες. Μήπως και σήμερα δεν λειτουργούν στρατόπεδα συγκέντρωσης; Το ίδιο δεν γίνεται με τους πρόσφυγες των πολέμων;

O Κώστας Χαλέμος μίλησε στον Στέλιο Μιχαηλίδη. Τα βιβλία του Κώστα Χαλέμου θα τα βρείτε στο Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο.

Info: Την Κυριακή 2/4, στις 10:30πμ, ηαντικαπιταλιστική δημοτική κίνηση της Νέας Ιωνίας “Εκτός Σχεδίου” οργανώνει ιστορική περιήγηση με τον Κώστα Χαλέμο, στα σημεία που διαδραματίστηκαν τα γεγονότα του Μπλόκου της Καλογρέζας. Σημείο συνάντησης το μνημείο των 22 εκτελεσμένων (Λεωφ. Εθνικής Αντιστάσεως και Ομορφοκκλησιάς).