O Walter Benjamin ολοκληρώνει ένα περιβόητο κείμενό του για την τέχνη με τα λόγια: Ο ναζισμός θέλει να αισθητικοποιήσει την πολιτική. Εμείς θέλουμε να πολιτικοποιήσουμε την τέχνη. Ο επιμελητής της documenta14 Adam Szymcyzk συμμετέχει σε αυτό στοίχημα.
Η documenta οργανώθηκε για πρώτη φορά το 1955. Στόχος του επιμελητή Arnold Bode να παρουσιάσει τα καλλιτεχνικά ρεύματα του μεσοπολέμου που είχαν καταδικαστεί από το ναζισμό ως εκφυλισμένη τέχνη. Γρήγορα επικράτησε ως επιτυχημένος θεσμός ακολουθώντας τα σύγχρονα πολιτικά και καλλιτεχνικά ρεύματα, με ενορχηστρωτή τον εκάστοτε επιμελητή. Στην d14 το θεωρητικό πεδίο των επιμελητών κινείται γύρω από τον μεταστρουκτουραλισμό περιλαμβάνοντας ως κεντρικές θεματικές την αποικιοποίηση- αποαποικιοποίηση, τη μετανάστευση, τα ζητήματα φύλου αλλά και τις αντιστάσεις που γεννιούνται, και απ’ αυτή τη σκοπιά έχει σαφές αντικαπιταλιστικό πρόσημο.
Οι κύριοι χώροι που εκτίθενται οι μόνιμες εκθέσεις στην Αθήνα είναι τέσσερις – το ΕΜΣΤ, η ΑΣΚΤ, το μουσείο Μπενάκη Πειραιώς και το Ωδείο Αθηνών. Παράλληλα, πραγματοποιούνται προβολές, performances, συζητήσεις, συναυλίες. Στην EΡT2 κάθε Δευτέρα μεσάνυχτα προβάλλονται επιλεγμένες ταινίες. Εδώ θα περιοριστούμε σε λίγα σχόλια για τους 4 κύριους χώρους, όπου εκτίθενται έργα διάσπαρτα από κάθε θεματική.
“Της Ταϋλάνδης”
Στο Μπενάκη ο Ταϋλανδέζος Arin Rungjang αντιπαραβάλλει την εξέγερση του Πολυτεχνείου με την εξέγερση στην πόλη του τον Οκτώβρη του 1973, που έδωσε το σύνθημα «εδώ θα γίνει της Ταϋλάνδης». Αξίζει να αφιερώσει κανείς χρόνο στα videos. Η δουλειά της Μπουχάρ Χαλίλ στην ΑΣΚΤ δίνει μια αποκαλυπτική εικόνα για τους μετανάστες δεύτερης γενιάς που ζουν και δημιουργούν σε πείσμα του ελληνικού κράτους σήμερα στην Ελλάδα. Στο Ωδείο παρακολουθούμε ένα οδοιπορικό ακούγοντας την Οδύσσεια ενός ιρακινού πρόσφυγα που διασχίζει με τα πόδια πεινασμένος τον κόσμο από το χωριό του για να φτάσει στην Ιταλία. Στο ΕΜΣΤ εντυπωσιάζει το βίντεο από τα εργοστάσια στην μεγαλύτερη πόλη παραγωγής παιδικών ρούχων στην Κίνα.
Σημαντική είναι η παρουσίαση αρχειακού υλικού από παλαιότερες πρωτοποριακές ερευνητικές ατομικές ή ομαδικές εργασίες από όλον τον κόσμο και την Ελλάδα, όπως αρχιτεκτονικά, μουσικά πρότζεκτ. Μπορεί κανείς να δει τα σχέδια για ένα πειραματικό αναλογικό συνθεσάιζερ του Ιάννη Ξενάκη, ή το παράλληλο φωτογραφικό υλικό που κάλυψε τη δουλειά του σπουδαίου ανθρωπολόγου Μαρσέλ Μος.
Παρόντα παντού είναι έργα γύρω από την αποικιοκρατία: από την εικονογραφημένη ιστορία του Κογκό και τον Πατρίς Λουμούμπα, την αναφορά στην Μπιάφρα μέχρι τις απαγορευμένες τελετουργικές μάσκες αυτόχθονων του Καναδά. Αντιπροσωπευτικό έργο για το φύλο είναι το video της Τέρρε Τέμλιτζ (ΕΜΣΤ), ενώ δεν πρέπει κανείς να χάσει το αριστούργημα της Φαρούχ Φαροχζάντ «το Σπίτι είναι μαύρο» για ένα λεπροκομείο στο Ιράν.
Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει στον 3ο όροφο του ΕΜΣΤ, όπου τα έργα είναι στημένα ώστε να συνομιλούν /ή να συγκρούονται. Από την μια μεριά τα έργα του Αλβανού καλλιτέχνη Edi Hila που θεωρήθηκαν ότι έρεπαν στην παρακμή και στάλθηκε για καταναγκαστική εργασία κι από την άλλη η επίσημη τέχνη από το Μουσείο των Τιράνων -αντιπροσωπευτικά έργα αν θέλει κανείς να καταλάβει τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό- γυναίκες χαρούμενες στη δουλειά, χωρίς χρόνο, χωρίς αμφιθυμίες και μια ζωγραφική αποστεωμένη γιατί ουσιαστικά δεν έχει να υπηρετήσει τίποτα πέρα από την κρατική παραγγελία.
Όμως η δεύτερη είναι η μεγαλύτερη σύγκρουση: τα πολυσυζητημένα πορτρέτα του Χίτλερ μιμούμενα την ναζιστική αισθητική και οι ωραίες αλλά ουσιαστικά επιδερμικές φωτογραφίες της Ρίφενσταλ. Όπως στο έργο με την Εύα Μπράουν στο Μπενάκη εκμηδενίζεται η πολιτική σημασία των προσώπων, τα πολιτικά ζητήματα συρρικνώνονται σε ωραίες εικόνες και με αυτή την έννοια εισάγεται η αισθητικοποίηση της πολιτικής. Όμως είναι παραπάνω από προφανές από ποια σκοπιά γίνεται αυτό. Καθώς βλέπεις τον Χίτλερ, ακούς την Διεθνή και προχωράς από τον κλειστό χώρο προς το φως, με θέα την Αθήνα και μια εξαιρετική μικρή ανθολογία της Ρώσικης Πρωτοπορίας. Είναι συγκλονιστικό να αντικρύζεις 100 χρόνια μετά, τον χωρίς όρια και προϋποθέσεις πειραματισμό που γεννήθηκε εκείνη την επαναστατική στιγμή της Ιστορίας. Ανάμεσά τους στέκεται διακριτικά η παρουσίαση κάποιων μουσικών πρότζεκτ, σαφώς επηρεασμένων από την Ρώσικη Πρωτοπορία, στη Γερμανία το 1927. Σαν να υπενθυμίζει ότι υπήρχε μια άλλη διέξοδος.
Θεωρούμε ότι το στοίχημα είναι κερδισμένο. Η τέχνη στην d14 είναι πολιτική. Προφανώς όχι επειδή απαραίτητα συμφωνούμε σε όλα αλλά γιατί ανοίγει στον κόσμο που παλεύει στην Ελλάδα ένα παράθυρο να αισθανθεί, να μάθει, να σκεφτεί και να παλέψει με καλύτερους όρους.
Info: και οι τέσσερις χώροι ΕΜΣΤ, ΑΣΚΤ, μουσείο Μπενάκη Πειραιώς και Ωδείο Αθηνών είναι ανοιχτοί: Τρίτη – Κυριακή 11-9μμ, Πέμπτη 11-11μμ, Δευτέρα κλειστά. Εισιτήριο 8 ευρώ στο ΕΜΣΤ. Στους υπόλοιπους χώρους η είσοδος είναι δωρεάν.
• Η Σύλβια Φεσσά είναι ομιλήτρια στο Μαρξισμό 2017 στη συζήτηση “Τζον Μπέργκερ, Τέχνη και Μαρξισμός” (20/5, 10πμ, ΑΣΟΕΕ)