Για να απαντήσουμε στο ερώτημα πώς παλεύουμε το σεξισμό, χρειάζεται να ξεκαθαρίσουμε ότι ο σεξισμός σημαίνει καταπίεση για τις γυναίκες και όλη την εργατική τάξη. Αυτή είναι η αφετηρία μας. Δεν είναι θέμα που αφορά τη μία ή την άλλη γυναίκα ατομικά. Μιλάμε για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Κι αυτό γιατί είναι μια μορφή καταπίεσης που κάνει τη διάκριση ότι η κοινωνία χωρίζεται με βάση το φύλο και όχι τις τάξεις.
Όταν βλέπεις στην τηλεόραση το δίδυμο Λαγκάρντ-Μέρκελ, προφανώς αυτές οι γυναίκες δεν καταπιέζονται, αλλά είναι οι ίδιες κομμάτι της τάξης που καταπιέζει. Όταν έρχεται ο Μακρόν και λέει ότι το 50% του υπουργικού συμβούλιου του θα είναι γυναίκες, ποιος πιστεύει ότι αυτές οι υπουργοί θα σταματήσουν την καταπίεση;
Γι' αυτό υπάρχει αντίσταση. Αυτό που έγινε στην Αμερική με την εκλογή του Τραμπ ήταν μια έκρηξη και μια εξέγερση όλου του κόσμου που είχε παλέψει το ρατσισμό και το σεξισμό. Και να είμαστε καθαροί ότι ο σεξισμός στην Αμερική, στην καρδιά του ιμπεριαλισμού, είχε λειτουργήσει συστηματικά για να τσακίσουν τις κατακτήσεις των γυναικών.
Αλλά δεν περιορίζεται μόνο εκεί. Με κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ βγαίνουν οι αναισθησιολόγοι της Σάμου και αποφασίζουν, ξεσηκώνοντας αντιδράσεις, ότι θα απέχουν από τις εκτρώσεις για λόγους ιδεολογίας. Από την άλλη, αυτές τις μέρες απεργούν και διαδηλώνουν ολόκληρα κομμάτια εργαζόμενων ενάντια στο κλείσιμο των παιδικών σταθμών που έχει δύο συνέπειες. Το ένα είναι ότι χάνουν τις δουλειές τους, το άλλο είναι ότι ένα μεγάλο κομμάτι της εκπαίδευσης περνά στην οικογένεια.
Η πόλωση που υπάρχει σε όλη την κοινωνία ανάμεσα σε δύο τάξεις που συγκρούονται με βάση τα μνημόνια, η ίδια πόλωση υπάρχει ανάμεσα σε δύο τάξεις που συγκρούονται με βάση το σεξισμό.
Ποιες είναι οι αντιρρήσεις σε αυτό; Η βασική αντίρρηση είναι ότι δεν είναι η ταξική κοινωνία η αιτία της καταπίεσης των γυναικών, αλλά η διάκριση σε φύλα. Εκεί είναι, λένε ορισμένες από τις φεμινίστριες, το πραγματικό πρόβλημα και έτσι πρέπει να το αντιμετωπίσουμε.
Κι όμως, δεν υπήρχε πάντοτε καταπίεση των γυναικών. Δεν υπήρχε στην αταξική κοινωνία. Η καταπίεση γεννήθηκε με τη γέννηση της ταξικής κοινωνίας. Δύο είναι οι βοήθειες σε αυτή την ανάλυση. Η πρώτη είναι της ανθρωπολόγου Eleanor Burke Leacock. Στο βιβλίο της “Οι μύθοι της αντρικής κυριαρχίας”, το οποίο δυστυχώς δεν κυκλοφορεί στα ελληνικά, αποδεικνύει τρία πράγματα.
Κοινωνίες
Το πρώτο είναι ότι η ανθρώπινη βιολογία δεν καθορίζει τις ανθρώπινες κοινωνίες. Και προσπαθεί να εξηγήσει το πως οι πρωτόγονες κοινωνίες ήταν οργανωμένες όχι με βάση τη βιολογία ούτε με βάση την οικογένεια, αλλά με βάση τις σχέσεις της κοινωνικής ομάδας -οποιαδήποτε μορφή κι αν είχε αυτή- με τη φύση. Ο τρόπος οργάνωσης αυτής της σχέσης με τη φύση καθόριζε και τον τρόπο οργάνωσης της ίδιας της ομάδας, το ρόλο που θα έπαιζε δηλαδή το κάθε άτομο στην κοινωνία.
Το δεύτερο είναι ότι αυτή η απόφαση, για το ρόλο του κάθε ατόμου, ήταν συλλογική. Δεν το αποφάσιζε η εξατομικοποιημένη οικογένεια, αν θα δουλέψει ο άντρας ή η γυναίκα, σε ποιες δουλειές, για ποιες ανάγκες. Γινόταν μέσα από τη συλλογική λειτουργία της ομάδας. Το τρίτο είναι ότι η ανατροφή των παιδιών, η εκπαίδευση, η περίθαλψη, το τι θα γίνει με τους γέροντες, ήταν κι αυτό απόφαση της συλλογικής ομάδας που είχε να λύσει αυτά τα ζητήματα.
Όπως γράφει η Λήκοκ: «Στις κοινωνίες των τροφοσυλλεκτών και του κυνηγιού, το ζευγάρι και τα παιδιά του δεν είναι σε καμιά περίπτωση η βασική μονάδα της κοινωνίας, όπως είναι σήμερα στη σύγχρονη ταξική κοινωνία. Η ομάδα (the band), όχι η οικογένεια, είναι η συλλογικότητα, είτε πολλές οικογένειες ζουν κάτω από την ίδια στέγη, είτε το στρατόπεδο (εκεί που στρατοπεδεύουν προσωρινά οι τροφοσυλλέκτες) αποτελείται από μια σειρά από σκηνές, καλύβες ή προσωρινούς άλλους οικισμούς. Η φροντίδα και η υπευθυνότητα για τα παιδιά, τους μεγάλους και για τους ασθενείς δεν ήταν ατομική υπόθεση, αλλά κοινωνική, ανήκε στην προσοχή και στο ενδιαφέρον όλης της ομάδας, με έναν άμεσο και χωρίς καμιά αμφισβήτηση τρόπο. Η θεωρία ότι η ανθρώπινη βιολογία καθορίζει την ανθρώπινη κοινωνία είναι πέρα για πέρα λάθος ιστορικά. Στις πρωτόγονες κοινωνίες η μοιρασιά δεν γινόταν με βάση το φύλο, αλλά με βάση τη σχέση που αναγκάζεται να έχει η συγκεκριμένη κοινωνία με τη φύση».
Η Ρώσικη Επανάσταση έβαλε ξανά στην ημερήσια διάταξη ότι η ανθρώπινη κοινωνία μπορεί να οργανωθεί με βάση έναν τέτοιο συλλογικό τρόπο -και παραγωγής και λειτουργίας και διανομής και αναπαραγωγής. Είναι η πρώτη φορά από τις πρωτόγονες κοινωνίες που η αναπαραγωγή του ανθρώπου άρχισε να γίνεται με συλλογικό τρόπο όπως και η παραγωγή. Τα πρώτα μέτρα της Ρώσικης Επανάστασης ενάντια στην καταπίεση των γυναικών ήταν ακριβώς αυτή η προσπάθεια.
Μόνο που η Ρώσικη Επανάσταση σε σχέση με την πρωτόγονη κοινωνία ήταν ένα άλμα. Στην πρωτόγονη κοινωνία, οι δυνατότητες της ομάδας ήταν περιορισμένες στη σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Στη Ρώσικη Επανάσταση, οι δυνατότητες της εργατικής τάξης, με προχωρημένες σχέσεις και έχοντας περάσει όλα τα στάδια της ταξικής κοινωνίας, ήταν πολύ μεγαλύτερες για να μπορέσει όλο αυτό τον πλούτο να τον μετατρέψει σε όλα αυτά που προσπάθησε να τον μετατρέψει.
Η πρωτόγονη κοινωνία παραχώρησε τη θέση της σε κοινωνίες ταξικές, όπου υπήρχε μεγαλύτερη δυνατότητα των ανθρώπων να έχουν έλεγχο πάνω στη φύση. Η μετάβαση αυτή ήταν τεράστια εξέλιξη. Όμως το πρόβλημα ήταν ότι αυτή η πιο προχωρημένη οργάνωση της σχέσης ανάμεσα στην κοινωνία και τη φύση δε γινόταν με έναν κομμουνιστικό τρόπο. Δεν γινόταν με τον τρόπο που η ρώσικη επανάσταση χιλιάδες χρόνια μετά προσπάθησε να το κάνει, αλλά με έναν τρόπο που ουσιαστικά μια τάξη απέκτησε τον έλεγχο πάνω στη νέα κοινωνία σε βάρος μιας άλλης.
Ιδιοκτησία
Ο Ένγκελς είναι αυτός που θεμελιώνει πώς ιστορικά προέκυψε η καταπίεση των γυναικών. Στο βιβλίο του “Η Καταγωγή της Οικογένειας, της Ιδιοκτησίας και του Κράτους”, εξηγεί πώς η καταπίεση των γυναικών εμφανίζεται μαζί με την ανάδυση της ταξικής κοινωνίας. Η ιδιοκτησία δεν υπήρχε πιο πριν και η παρουσία της αλλάζει τη μορφή της οικογένειας που υπήρχε μέχρι τότε. Η οικογένεια είναι η ιδιωτική σφαίρα του κάθε ιδιοκτήτη, είναι εκεί που αναπαράγονται οι κληρονόμοι του και πρέπει να τους ξέρει. Άρα μονογαμική οικογένεια, η γυναίκα ανήκει σε έναν μόνο άντρα, η σεξουαλικότητα καθορίζεται από το τι θεωρείται “φυσικό” μέσα στα πλαίσια αυτής της κοινωνίας.
Η ανάλυση του Ένγκελς είναι πολύ σημαντική γιατί ακόμα και αστοί μπορεί να παραδέχονται ότι στις πρωτόγονες κοινωνίες δεν υπήρχε γυναικεία καταπίεση. Αλλά να λένε ότι ο λόγος γι’ αυτό είναι μόνο και μόνο επειδή ήταν πρωτόγονες. Ενώ η εξέλιξη και ο πολιτισμός είναι συνδεδεμένα με αυτή τη θέση της γυναίκας κι αυτό είναι το “φυσιολογικό”. Ο Ένγκελς σπάει αυτό το επιχείρημα και εξηγεί ότι η ταξική κοινωνία, και όχι γενικά η εξέλιξη του ανθρώπου και ο πολιτισμός, είναι που έβαλε φρένο στη δυνατότητα των γυναικών να έχουν τον έλεγχο όχι μόνο του παιδιού ή του κορμιού τους, αλλά της κοινωνίας ολόκληρης. Κι ότι ενώ ο πλούτος στην κοινωνία είναι τεράστιος για να ικανοποιήσει τις ανάγκες όλων μας –και στον καπιταλισμό ακόμα περισσότερο- αυτός ο πλούτος δεν είναι στα χέρια των παραγωγών αλλά στα χέρια μιας κυρίαρχης τάξης που ιστορικά έφτασε κάθε φορά αυτή να αποφασίζει το ρόλο που θα παίξουν οι άντρες, οι γυναίκες και η οικογένεια. Αυτή είναι η ρίζα που έχει σημάνει την ήττα του γυναικείου φύλου.
Ο ρόλος της οικογένειας μέσα στον καπιταλισμό μπαίνει πολύ πιο καθαρά στο Κεφάλαιο. «Η αναπαραγωγή της εργατικής τάξης είναι απαραίτητη για την αναπαραγωγή του κεφαλαίου» γράφει ο Μαρξ στον πρώτο τόμο του Κεφαλαίου. Και πιο κάτω «Η διαδικασία της συσσώρευσης είναι βασικό χαρακτηριστικό της καπιταλιστικής παραγωγής… με μια πιο στενή παρατήρηση γίνεται καθαρό ότι το κεφάλαιο ρυθμίζει (regulates) την παραγωγή της εργατικής δύναμης, την παραγωγή της μάζας των ανθρώπων που θέλει να εκμεταλλευτεί σύμφωνα με τις ανάγκες του». Εδώ ο Μαρξ επισημαίνει τον τρόπο που η αναπαραγωγή, και φυσικά και κοινωνικά, είναι απαραίτητο στοιχείο της συσσώρευσης του κεφαλαίου.
Στον καπιταλισμό, η ανάγκη για “ελεύθερους” εργάτες που δεν έχουν τίποτε να πουλήσουν παρά μόνο την εργατική τους δύναμη, καθορίζει και τη μορφή που παίρνει η εργατική οικογένεια και το ρόλο της γυναίκας μέσα σ’αυτήν. Η αναπαραγωγή της εργατικής τάξης γίνεται μέσα στην οικογένεια κι αυτό σημαίνει ότι δουλεύει σαν ένα μικρό εργοστάσιο, μόνο που η δουλειά που δίνει κύρια η γυναίκα μέσα σ’ αυτό μένει απλήρωτη. Οι καπιταλιστές βρίσκουν έτοιμους εργάτες χωρίς να χρειαστεί να ξοδέψουν τίποτα σ’ αυτή τη διαδικασία.
Έτσι χτίζεται το ιδεολόγημα για το ρόλο των γυναικών και δικαιολογούνται όλες οι διακρίσεις και οι επιθέσεις, οι μικρότεροι μισθοί, οι παρτ τάιμ δουλειές, η απόλυση στην εγκυμοσύνη κλπ. Και βέβαια δεν περιορίζεται εκεί, η καταπίεση και ο σεξισμός έχουν αντίκτυπο παντού, σε όλες τις σχέσεις με αποτέλεσμα τους βιασμούς, τις παρενοχλήσεις κλπ.
Μέσα στον καπιταλισμό, η οικογένεια έχει αποκτήσει διαφόρων ειδών μορφές. Σήμερα και δύο ομοφυλόφιλοι μπορεί να έχουν ένα παιδί. Μπορεί αυτό να δείχνει την ιδεολογική κρίση του καπιταλισμού, δεν είναι όμως ανατροπή για το τι σημαίνει η οικογένεια για τον καπιταλισμό. Γιατί η αναπαραγωγή των εργατών, της μέλλουσας εργατικής τάξης, συνεχίζει να γίνεται σε απομονωμένο, ατομικό επίπεδο, που το αναλαμβάνουν οι γονείς των παιδιών. Κι αυτό είναι τεράστιο κέρδος για τους καπιταλιστές. Πολλές φορές σπάνε πράγματα ιδεολογικά αλλά στην πραγματικότητα δεν σπάνε, βρίσκονται εκεί, από την άποψη της οικονομικής σημασίας.
Πρόταση
Αν υπάρχει ανάγκη για αυτό το ξεκαθάρισμα είναι γιατί διαμορφώνεται ένα καινούργιο κομμάτι πολιτικοποίησης που παλεύει ενάντια στην εκμετάλλευση και την καταπίεση. Χρειάζεται αυτή η συζήτηση γιατί ένας κόσμος κατεβαίνει στις διαδηλώσεις αλλά μετά κοιτάζει προς τις θεωρίες της πατριαρχίας και πιστεύει ότι ο λόγος που η Ρώσικη Επανάσταση δεν πέτυχε την απελευθέρωση των γυναικών είναι διότι οι μαρξιστές δεν έχουν καθαρή αντίληψη για αυτές τις σχέσεις, δεν παλεύουν γι' αυτές, παλεύουν μόνο για τα οικονομικά ζητήματα κλπ. Οι μαρξιστές, όχι μόνο έχουν την καλύτερη ανάλυση, αλλά έχουν και πρόταση για το πώς μπορούμε να σπάσουμε την καταπίεση.
Είναι η πρόταση που διαμορφώθηκε μέσα από την εμπειρία της ρώσικης επανάστασης. Αυτό που έλεγε η Κλάρα Τσέτκιν, δηλαδή ότι η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από την ίδια την εργατική τάξη μπορεί να ανοίξει το δρόμο για να τσακίσουμε τις αιτίες της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης, είναι κέντρο. Χρειάζεται να παλέψουμε για αυτή την προοπτική. Όταν οι γυναίκες της Estee Lauder κατεβαίνουν στην διαδήλωση της Πανεργατικής στις 17 Μάη, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ξεκάθαρες για το ρόλο του καπιταλισμού στην καταπίεσή τους. Αλλά παλεύοντας για καλύτερους μισθούς και δουλειές, αρχίζουν να αποκτάνε συνείδηση ακριβώς των ορίων του συστήματος, των ορίων της κυρίαρχης τάξης στη διαμόρφωση της ζωής τους. Υποχρεωμένες από το πρωί ως το βράδυ να είναι βαμμένες όρθιες με γόβες στιλέτο, να δουλεύουν με τις χειρότερες συνθήκες και να αναγκάζονται συνεχώς να κάνουν πράγματα που δε θέλουν και πιστεύουν -γενικά ο κλάδος των καλλυντικών και της εμφάνισης είναι το χειρότερο Νταχάου- συνειδητοποιούν ότι όλα αυτά λειτουργούν σαν καταπίεση για όλη την τάξη τους, στο επίπεδο της δουλειάς, της εμφάνισης, του σεξισμού.
Είναι αυτές οι γυναίκες που μπορούν να λειτουργήσουν σαν ο μοχλός για να τσακίσουμε όχι μόνο τα μνημόνια, αλλά και την καταπίεση και το σεξισμό. Για να πάμε σε μια κοινωνία που αυτά που μας έδειξε η πρωτόγονη κοινωνία αλλά δεν μπορούσε να τα φτάσει, αυτά που μας έδειξε η Ρώσικη Επανάσταση και τα έφτασε όσο πρόλαβε, θα τα φτάσουμε εμείς πολύ περισσότερο. Καθαροί στο που οφείλεται ο σεξισμός και η καταπίεση, καθαροί στις μάχες που έχουμε μπροστά, καθαροί για τις γυναίκες που δουλεύουν μαζικά σε όλα τα επαγγέλματα, ότι μαζί τους έχουμε να παλέψουμε και να οργανώσουμε.
Είμαστε μαζί τους, παλεύουμε μαζί τους και δεν σταματάμε την πολιτική συζήτηση μαζί τους. Έτσι θα καταφέρουμε να χτίσουμε –και υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις γι’ αυτό- ένα μεγάλο εργατικό κίνημα, όπως το ’70, με τις γυναίκες να διεκδικούν όλες τις κατακτήσεις, αλλά παράλληλα που θα είναι πολύ πιο καθαρό προς τα πού είναι η προοπτική και θα ενισχύει το υποκείμενο της προοπτικής, τους εργάτες και τις εργάτριες μαζί.
Το κείμενο αυτό στηρίχθηκε στην εισήγηση της Μαρίας Στύλλου στον Μαρξισμό 2017
Διαδήλωση στην Αθήνα ενάντια στην ορκωμοσία Τραμπ, 21 Γενάρη
Αντίσταση στην ομοφοβία
Στο πλαίσιο του φετινού φεστιβάλ ΛΟΑΤΚΙ+ Περηφάνιας, Athens Pride 2017, το Σάββατο 10 Ιούνη, η ομάδα LGBTQI+ ΑΝΤΑΡΣΥΑ οργανώνει ανοιχτή συζήτηση με τίτλο «Θέμα Παιδείας; Από πού προέρχεται η ομοφοβία/τρανσφοβία και πώς θα την τσακίσουμε» (4:30μμ, Πλατεία Συντάγματος, κοντά στο περίπτερο της ομάδας). Θα μιλήσουν: εκπαιδευτικός, μέλος του Πολύχρωμου Σχολείου και ο Κώστας Καταραχιάς, πρόεδρος του Συλλόγου εργαζόμενων στο νοσοκομείο Αγ. Σάββας.
Η ομάδα έβγαλε κείμενα και προκηρύξεις με τα οποία καλεί στο φετινό Pride και σχολιάζει το ζήτημα της παιδείας. Ταυτόχρονα παρεμβαίνει στη συζήτηση για την κατρακύλα της διοργάνωσης του Pride με χορηγούς και Πρεσβείες αλλά και πώς μπορεί το ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα να παλέψει αποτελεσματικά, με σύμμαχο την εργατική τάξη, ενάντια σε σεξισμό, ομοφοβία, τρανσφοβία και το σύστημα που τα παράγει.
Η προκήρυξη αναφέρει: «Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-AΝΕΛ δεν κάνει ένα βήμα μπρος αν δεν κάνει κι άλλα δυο πίσω.
Μέχρι στιγμής η απόπειρα να ανοίξει το ζήτημα στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση με την σχετική ‘θεματική εβδομάδα’ παρά το ότι θα μπορούσε να είναι ένα θετικό βήμα, έγινε από τα πάνω, αποσπασματικά και με επίθεση στα εργασιακά δικαιώματα των εκπαιδευτικών που το χρεώθηκαν.
Το αποτέλεσμα ήταν δυσαρέσκεια μέσα στους καθηγητές και δεξιά δημαγωγία από εκκλησία, συντηρητικό τύπο κλπ., που ανέλαβαν τον ρόλο της ομο-τρανσφοβικής αντιπολίτευσης. Απέναντί τους βρήκαν το κίνημα.
Ορισμένα κομμάτια της κοινωνίας πρωταγωνιστούν ή/και καλύπτουν τις ομο-τρανσφοβικές επιθέσεις και κάποια άλλα τις παλεύουν και έμπρακτα συμπαρατάσσονται με τη μεριά μας. Αυτό είναι αποτέλεσμα κύρια πολιτικών αγώνων και όχι παιδείας. Η παιδεία δεν είναι ουδέτερος θεσμός, υπόκειται στις επιλογές και τις πιέσεις του καπιταλιστικού συστήματος. Προάγει συγκεκριμένες ιδέες με στόχο τη διάσπαση της εργατικής τάξης με βάση το φύλο, τη σεξουαλικότητα, τη θρησκεία, την εθνικότητα κοκ.
Δεν είμαστε γενικά αδιάφοροι απέναντι σε προσπάθειες αντισεξιστικής παιδείας, αλλά πιστεύουμε ότι δεν μπορεί να αφήνονται στην αυθαιρεσία του κάθε υπουργού Παιδείας. Οι εκπαιδευτικοί, συλλογικά επιβάλλοντας τον δικό τους έλεγχο στον τρόπο και τη διαδικασία εφαρμογής της, μπορούν να της δώσουν ουσιαστικό περιεχόμενο και αποτέλεσμα».