Πολιτισμός
Κινηματογράφος: «Οι ζωές των άλλων» Σκηνοθεσία: Φλόριαν Χένκελ φον Ντόνεσμαρκ

Η ταινία «Οι ζωές των άλλων» παίζεται ήδη στους κινηματογράφους και έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον μεγάλου αριθμού θεατών, κυρίως λόγω του θέματός της, που αναφέρεται στη δράση της Στάζι, της διαβότητης μυστικής αστυνομίας στην πρώην Ανατολική Γερμανία. Είναι πραγματικά μια ταινία συγκλονιστική.

Η ιστορία εκτυλίσσεται στο Ανατολικό Βερολίνο το 1984, παραμονές της εμφάνισης του Γκορμπατσόφ στο διεθνές προσκήνιο. Η Στάζι είναι μια καλολαδωμένη μηχανή παρακολούθησης, που αστυνομεύει τους πάντες και τα πάντα με ένα δίκτυο από 300.000 υπαλλήλους και πληροφοριοδότες, οι οποίοι βάζουν κοριούς σε σπίτια πολιτών, τους παρακολουθούν, ανοίγουν στον ατμό φακέλους αλληλογραφίας, ανακρίνουν, εκβιάζουν, αποσπούν ενοχές. «Είμαστε η ασπίδα του κόμματος», σχολιάζει ο Βίσλερ, μεσαίο στέλεχος, «αστέρι» στην παρακολούθηση υπόπτων και την εξαγωγή ομολογιών. Έχει αναγάγει το πόστο του σε τέτοια επιστήμη, που στην αρχή της ταινίας τον βλέπουμε να δίνει διαλέξεις σε εκπαιδευόμενους της Στάζι! 

Η μονόχνωτη, μοναχική ζωή του θα αλλάξει δραματικά όταν αναλαμβάνει την παρακολούθηση του Γκέοργκ Ντράιμαν, επιτυχημένου θεατρικού συγγραφέα, πιστού στο καθεστώς, που όμως έχει «κακές παρέες» -αντικαθεστωτικούς διανοούμενους- και της ηθοποιού φίλης του, την οποία παρενοχλεί σεξουαλικά ο υπουργός πολιτισμού.

Στήνεται ένας πολύπλοκος μηχανισμός παρακολούθησης που καταλήγει στα ακουστικά του Βίσλερ και καταγράφεται λεπτομερώς καθημερινά. Ο πράκτορας εισβάλλει κυριολεκτικά στις ιδιωτικές στιγμές του ζευγαριού, για να διαπιστώσει πολύ σύντομα ότι όχι μόνο δεν έπιασε λαυράκι, δεν κατάφερε να τσακώσει τους «αντιδραστικούς μικροαστούς κουλτουριάρηδες» που είχε ανάγκη να δαιμονοποιεί κατά καιρούς το καθεστώς, ώστε να ελέγχει και να τρομοκρατεί τον κόσμο, αλλά έπεσε σε περίπλοκη περίπτωση. Σε ιδεαλιστές, καλοπροαίρετους με την κρατική εξουσία (σε βαθμό αφέλειας κάποιες στιγμές) με ηθική, ακεραιότητα και αγάπη για την τέχνη τους. 

Στο σημείο αυτό ξεδιπλώνονται οι αρετές της ταινίας σε σχέση με τα ψυχολογικά πορτρέτα των ηρώων αλλά και τη δυναμική της μεταστροφής των συνειδήσεών τους. Όσο απίστευτο κι αν φαίνεται, το παράθυρο στη ζωή και τον τρόπο σκέψης του συγγραφέα επιδρά δραματικά στον Βίσλερ, αρχίζει να εκτιμά το ζευγάρι.

Λίστα

Έτσι όταν ο συγγραφέας αγανακτισμένος με τη μαύρη λίστα και τους αποκλεισμούς που κάποια στιγμή οδηγούν ένα φίλο και συνεργάτη του σκηνοθέτη στην αυτοκτονία, αποφασίζει να αντιδράσει έμπρακτα, ο πράκτορας θα πάρει την απόφαση να τον υπερασπιστεί, εκτροχιάζοντας όλο το οικοδόμημα που με τόσο κόπο και φιλοδοξία είχε στήσει.

Από αυτή την άποψη η ταινία είναι ύμνος στη συνείδηση, στην επιμονή των ανθρώπων να αντιστέκονται στην εξουσία, ακόμα κι όταν όλες οι συνθήκες λένε ότι κάτι τέτοιο είναι ανώφελο. Κι επιπλέον οι πράξεις αντίστασης έχουν αξία ακόμα κι αν τα κίνητρά τους κατ’αρχήν δεν ξεκινούν από συνειδητά πολιτικές θέσεις, αλλά από μια ηθική στάση απέναντι στα γεγονότα. 

Η ταινία «Ζωές των άλλων» πετυχαίνει λοιπόν τόσο στην ειλικρινή απόδοση της εποχής της, όσο και στο δυναμικό στήσιμο αληθινών χαρακτήρων (σ’αυτό βοηθούν οι εξαιρετικές ερμηνείες), τους οποίους πραγματεύεται με ανθρωποκεντρισμό και ευαισθησία. Δίκαια κατά τη γνώμη μας έκανε τόση αίσθηση, συγκίνησε και συζητήθηκε.

Σε επίπεδο κριτικών εντούτοις, υπάρχει μια μεγάλη παραφωνία, που εκφράστηκε χοντροκομμένα από τις στήλες του Ριζοσπάστη και κάπως πιο καλυμμένα από κριτικούς που δεν κρύβουν τη συμπάθειά τους για τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ. Αυτές οι κριτικές κατηγορούν την ταινία για «αντικομμουνιστική προπαγάνδα», «ιστορικές ανακρίβειες» (για τη Στάζι), «συναισθηματισμό».

Πρόκειται για προφάσεις εν αμαρτίαις. Τα έργα και οι ημέρες της Στάζι έχουν καταγραφεί στα αρχεία της (στα οποία στηρίχτηκε η ταινία), και σήμερα πια όλοι γνωρίζουν ότι υπήρξε ένας πανίσχυρος μηχανισμός παρακολούθησης, ελέγχου και καταστολής στα χέρια του σταλινικού Κ.Κ. που κυβερνούσε στην πρώην Ανατολική Γερμανία. Δεν είναι τυχαίο ότι μέσα στα αρχεία αυτά βρέθηκε εκ των υστέρων ο οχετός των παρανομιών όλης της Ευρώπης. Το ότι μια ταινία αναφέρεται σ’αυτό δεν την καθιστά δεξιά ούτε σύμμαχο της Δύσης. Στην πραγματικότητα αξίζει να παρατηρήσει κανείς ότι το κρατικοκαπιταλιστικό καθεστώς που χρειαζόταν τη Στάζι για να επιβιώνει ήταν η πραγματική δύναμη της συντήρησης. Ο κόσμος που πάλευε ενάντιά της ήταν δύναμη προοδευτική, κι η ταινία το δείχνει αυτό καθαρά.Η αριστερά σήμερα πρέπει να μπει στον κόπο να τοποθετηθεί με ειλικρίνεια και σοβαρότητα απέναντι στην ιστορία του σταλινισμού.