80 χρόνια πριν, τα μεσάνυχτα της 16ης Ιούνη του 1937, ο Αντρέας Νιν, γενικός γραμματέας του POUM (Εργατικό Κόμμα Μαρξιστικής Ενότητας), έπεφτε θύμα απαγωγής από σταλινικούς έξω από τα γραφεία του κόμματος στη Βαρκελώνη. Θα μεταφερόταν σε μυστική φυλακή στη Μαδρίτη, όπου μετά από μέρες βασανιστηρίων και τις αποτυχημένες προσπάθειες των βασανιστών του να του αποσπάσουν “ομολογία” για σχέσεις με τον Χίτλερ και τη ναζιστική Γερμανία, θα τον δολοφονούσαν.

Η επιχείρηση απαγωγής και δολοφονίας του Νιν ήταν σχεδιασμένη στην ίδια τη σταλινική Ρωσία, και πραγματοποιήθηκε υπό την εποπτεία του Ορλόφ, ενός αξιωματούχου της ρώσικης μυστικής αστυνομίας, σε συνεργασία με το Καταλανικό και Ισπανικό Κομμουνιστικό Κόμμα.

Ο Νιν ήταν ένας από τους ηγέτες της επανάστασης των εργατών κι αγροτών της Ισπανίας ενάντια στο φασισμό. Γεννημένος το Φλεβάρη του 1892, σε ηλικία 21 ετών οργανώνεται στο Σοσιαλιστικό Κόμμα. Το 1919 ο νεαρός Νιν όπως και αμέτρητοι εργάτες σε όλο τον κόσμο εμπνεόμενοι από την επανάσταση του 1917 στη Ρωσία, σπάει τους δεσμούς του με το ρεφορμιστικό Σοσιαλιστικό Κόμμα κι οργανώνεται στη CNT, μια συνδικαλιστική ομοσπονδία με αναρχοσυνδικαλιστική ηγεσία. 

Ήταν η περίοδος της ραγδαίας εκβιομηχάνισης της Βαρκελώνης, ενός μεγάλου απεργιακού κύματος και του ριζώματος της CNT στα εργοστάσια της περιοχής. Όταν ο Νιν οργανωνόταν στη CNT, η συνομοσπονδία έφτανε να μετράει ήδη 700.000 μέλη. Αγωνιστές κι αγωνίστριες που έδιναν σκληρές μάχες αλλά αντιμετώπιζαν και μεγάλες επιθέσεις καθώς τα αφεντικά πλήρωναν μπράβους για να δολοφονούν αγωνιστές εργάτες και μαχητές του συνδικάτου. Ο Νιν φτάνει να γίνει γραμματέας της CNT δυο χρόνια αργότερα όταν οι παλιότεροι ηγέτες της είτε βρίσκονταν στις φυλακές είτε είχαν δολοφονηθεί.

Στην επαναστατημένη Ρωσία

Την ίδια χρονιά ο Νιν, έφτασε στη Μόσχα ως αντιπρόσωπος της CNT στην Κόκκινη Συνδικαλιστική Διεθνή. Παρέμεινε εκεί καθώς στην Ισπανία ήταν πλέον καταζητούμενος από τις αρχές. Τα χρόνια που πέρασε στην επαναστατημένη Ρωσία ήταν καθοριστικά. Έγινε μέλος των Μπολσεβίκων, εκλέχτηκε στο σοβιέτ της Μόσχας κι έδρασε από κοινού με τους ηγέτες της επανάστασης. Ήταν τα χρόνια που διαμόρφωσαν την αντίληψή του για την ανάγκη, όχι μόνο της αναντικατάστατης δουλειάς στα συνδικάτα, αλλά και του χτισίματος επαναστατικού πολιτικού κόμματος που θα επιχειρηματολογεί, θα πείθει και θα κερδίζει τους πιο πρωτοπόρους εργάτες στην προοπτική της επαναστατικής αλλαγής της κοινωνίας.

Το 1926 ο Νιν γίνεται κομμάτι της Αριστερής Αντιπολίτευσης μαζί με τον Τρότσκι. Η γραφειοκρατικοποίηση του σοβιετικού καθεστώτος απειλεί τις κατακτήσεις της ρώσικης εργατικής τάξης. Η συστράτευσή του με την Αριστερή Αντιπολίτευση τον βάζει στη μαύρη λίστα. Τίθεται σε κατ'οίκον περιορισμό και το 1930 απελαύνεται στην Ισπανία.

Με την επιστροφή του στην Ισπανία ρίχνεται στο χτίσιμο της Κομμουνιστικής Αριστεράς, μιας επαναστατικής οργάνωσης κοντά στις ιδέες του Τρότσκι και της Αριστερής Αντιπολίτευσης. 

Ήταν ο πρόδρομος του POUM, του κόμματος που έμεινε στην ιστορία για τη δράση του τα χρόνια της επανάστασης στην Ισπανία. Το POUM θα ιδρυθεί το 1935 – ένα μόλις χρόνο πριν το ξέσπασμα της επανάστασης και ήταν το αποτέλεσμα της ένωσης της Κομμουνιστικής Αριστεράς με το Μπλοκ Εργατών κι Αγροτών (ΒΟC), μιας άλλης κομμουνιστικής οργάνωσης στην Καταλονία. 

Ο Νιν ήδη από το 1931 που ένα μαζικό κίνημα σάρωσε τη δικτατορία και τη μοναρχία, εξηγούσε πατώντας στη θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης του Τρότσκι, ότι η νεοϊδρυμένη αστική δημοκρατία δεν μπορούσε να ικανοποιήσει τα αιτήματα των εργατών και των αγροτών για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Μόνο η εργατική τάξη μπορεί να το κάνει με την επαναστατική μετάβαση στο σοσιαλισμό. 

Πράγματι αυτό που ακολούθησε μετά την ανατροπή του δικτάτορα Πρίμο ντε Ριβέρα και του βασιλιά Αλφόνσου το '31, ήταν μια περίοδος όξυνσης της ταξικής πάλης - με μεγάλες εργατικές απεργίες και αγροτικές εξεγέρσεις – που κορυφώθηκε το 1936.

Το 1936 το Λαϊκό Μέτωπο – ένας συνασπισμός του Σοσιαλιστικού Κόμματος με το Κομμουνιστικό Κόμμα και άλλα μικρότερα αστικά δημοκρατικά κόμματα – κερδίζει τις εκλογές. Το POUM παρότι ήταν αντίθετο στην τακτική των Λαϊκών Μετώπων, στήριξε την εκλογή του Λαϊκού Μετώπου. Την εκλογή του Λαϊκού Μετώπου ακολούθησε το πραξικόπημα του Φράνκο. Εκατομμύρια εργάτες ρίχτηκαν στη μάχη ενάντια στο φασιστικό πραξικόπημα. Αυτό σήμανε και το ξεκίνημα της επανάστασης. Ταυτόχρονα με τη μάχη ενάντια στους φασίστες, οι εργάτες και οι αγρότες άλλαζαν την ίδια την κοινωνία, παίρνοντας στα χέρια τους γη κι εργοστάσια, λειτουργώντας πόλεις και χωριά από τα κάτω. Στην ελεύθερη Ισπανία η κατάσταση της δυαδικής εξουσίας ήταν μια πραγματικότητα. Υπήρχαν ταυτόχρονα οι μηχανισμοί του αστικού κράτους και τα όργανα των εργατών και αγροτών. Το ποιός έχει τη δύναμη ήταν ένα διαρκές μπρα ντε φερ.

Το POUM ήταν στο κέντρο αυτής της διαδικασίας. Όχι μόνο του. 

Η CNT με τους εκατοντάδες χιλιάδες συνδικαλισμένους εργάτες και τα επίσης μαζικά κόμματα τις αριστεράς, το Κομμουνιστικό και το Σοσιαλιστικό Κόμμα, ρίχτηκαν στη μάχη ενάντια στο φασιστικό πραξικόπημα. Με προφανείς αντιφάσεις. Οι ηγεσίες τους συμμετείχαν στα κρατικά όργανα και τα μέλη τους στις κολλεκτίβες και τις πολιτοφυλακές. 

Εδραίωση εργατικής εξουσίας

Το POUM είχε την αντίληψη ότι η επανάσταση πρέπει να συνεχίσει και να ολοκληρωθεί. Που σήμαινε την εδραίωση της εξουσίας των εργατικών συμβουλίων και των κολλεκτίβων σε εργοστάσια και χωράφια και των πολιτοφυλακών που τα υπεράσπιζαν. Την εγκαθίδρυση ουσιαστικά ενός εργατικού κράτους. Για να προχωρήσει αυτό θεωρούσε απαραίτητο το κέρδισμα της CNT σε αυτή την προοπτική ή τουλάχιστον ενός μεγάλου κομματιού της. 

Στην εργατική τάξη της Καταλονίας – κι όχι μόνο – η CNT ήταν ένα τεράστιο και καθοριστικό κομμάτι. Το POUM παρότι αναπτύχθηκε ραγδαία ειδικά τους πρώτους μήνες της επανάστασης – από 10.000 μέλη το καλοκαίρι του '36 φτάνει τα 70.000 το Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς – παρέμεινε μια μειοψηφική δύναμη με τη βασική του παρουσία στην περιοχή της Καταλονίας. 

Υπό το φόβο της απομόνωσης ουσιαστικά έγινε το αντίθετο, με το POUM να προσαρμόζεται στις δεξιές ολισθήσεις της ηγεσίας της CNT. Το POUM αν και έβαζε σαν στόχο την επανάσταση και την εργατική εξουσία, ποτέ δεν μπόρεσε να γίνει ένα ομοιογενές κόμμα με ξεκάθαρη πολιτική στρατηγική και τακτική. Η ηγεσία του έγερνε μια προς τ’ αριστερά και μια προς τα δεξιά, ανάλογα με τις περιστάσεις.

Η αναρχοσυνδικαλιστική CNT βρέθηκε σύντομα σε αδιέξοδο με την είσοδο στην κυβέρνηση της Καταλονίας το Σεπτέμβρη του 1936 και την κεντρική κυβέρνηση της Μαδρίτης το Νοέμβρη της ίδιας χρονιάς. To POUM ακολούθησε τη CNT στην κυβέρνηση της Καταλονίας. Ο Νιν έγινε υπουργός Δικαιοσύνης. Δικαιολογούσε αυτή τη στροφή με το επιχείρημα ότι οι αναφερόμενες στην εργατική τάξη οργανώσεις αποτελούσαν πλειοψηφία στην κυβέρνηση και το ίδιο το οικονομικό της πρόγραμμα ήταν γραμμένο από τον ίδιο τον Νιν και κινούνταν σε σοσιαλιστική κατεύθυνση. 

Το πλειοψηφών στην κυβέρνηση Κομμουνιστικό Κόμμα είχε σαν μοτίβο “Πρώτα η νίκη απέναντι στο Φράνκο και μετά βλέπουμε τα υπόλοιπα”. “Αυτή η φόρμουλα είναι λάθος”, απαντούσε ο Νιν. “Αυτή τη στιγμή στην Ισπανία ο πόλεμος και η επανάσταση δεν είναι μόνο αδιαχώριστες έννοιες, αλλά συνώνυμες”. Αυτή η διαφωνία ήταν η ρίζα της σύγκρουσης ανάμεσα στο ΚΚ και στο POUM. Το POUM άρχισε να αποκηρύσσεται ως “τροτσκιστοφασίστες” κι ο Νιν ως “πληρωμένος πράκτορας του Χίτλερ”. Μετά από πιέσεις του Οβσεένκο, του Ρώσου πρόξενου στην Καταλονία, ο Νιν διώχτηκε από την καταλανική κυβέρνηση. Ο Οβσέενκο απειλούσε ότι δεν θα σταλεί σοβιετική βοήθεια, αν δεν φύγει ο Νιν. Οι πολιτοφύλακες του POUM δεν ανεφοδιάζονταν. Η οργάνωση της Μαδρίτης κηρύχτηκε εκτός νόμου.

Η σύγκρουση κορυφώθηκε μετά τις “Μέρες του Μάη”, όπως ονομάστηκαν τα γεγονότα του Μάη του '37 στη Βαρκελώνη. H απόπειρα κατάληψης - του ελεγχόμενου από αναρχικούς εργάτες - τηλεφωνικού κέντρου της πόλης, από την – ελεγχόμενη από το ΚΚ – αστυνομία, έφερε μια νέα εξέγερση με οδοφράγματα σε όλη την πόλη. Από τη μια πλευρά το σταλινικό ΚΚ, από την άλλη μαζικά εργάτες κι εργάτριες, κυρίαρχα από το POUM και τη CNT. Η πλάστιγγα έγερνε δραματικά από τη μεριά των δεύτερων. 

Χρειάστηκαν τα κατευναστικά καλέσματα των υπουργών της CNT, Ολιβέρ και Μοντσένι και το τράβηγμα – για άλλη μια φορά – της ηγεσίας του POUM σε αυτή τη γραμμή, για να αποσυρθούν οι εξεγερμένοι από τα οδοφράγματα. Μια κίνηση που θα στοίχιζε τα κεφάλια χιλιάδων εξεγερμένων εργατών, αλλά και των ίδιων των κατευναστικών ηγεσιών τους. Στις αρχές του επόμενου μήνα θα λάμβανε χώρα η απαγωγή του Νιν και η δολοφονία του. Τραγική ειρωνία ότι την τέταρτη μέρα της εξέγερσης του Μάη, ο ίδιος ο Νιν πήγε αυτοπροσώπως στα βόρεια της πόλης για να συναντήσει τις οπλισμένες πολιτοφυλακές που ελέγχονταν από το POUM και να τους ζητήσει να μην προχωρήσουν στο κέντρο της πόλης. 

Το POUM κηρύχθηκε παράνομο και διατάχθηκε η σύλληψη ολόκληρης της ηγεσίας του. Περίπου 4.000 γνωστοί αντιφασίστες φυλακίστηκαν στην Καταλονία μέχρι το τέλος του πολέμου, με την κατηγορία της “τροτσκιστοφασιστικής συνομωσίας”. Οι περισσότεροι ήταν μέλη της CNT.

Το ξήλωμα των κατακτήσεων της επανάστασης στη Βαρκελώνη είχε αρχίσει. Εικοσιένα μήνες μετά θα χανόταν κι ο ίδιος ο πόλεμος με τον Φράνκο.