Μπορεί το πέταγμα μιας πεταλούδας στον Αμαζόνιο να προκαλέσει μια καταιγίδα στο Πεκίνο; Μπορεί! λέει το διάσημο παράδειγμα της θεωρίας του χάους. Μπορεί μια φράση του διοικητή της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας σε μια εκδήλωση για φοιτητές στη Λισαβόνα να "βάλει φωτιά" στις αγορές; Μπορεί, όπως φάνηκε ανάγλυφα την περασμένη εβδομάδα.
Όχι μόνο γιατί οι αγορές είναι πιο "χαοτικές" από τον καιρό. Αλλά και γιατί η παγκόσμια οικονομία εξακολουθεί, δέκα χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης, να κρέμεται κυριολεκτικά από μια κλωστή. Γιατί ο καπιταλισμός είναι "τρελοκομείο".
"Οι πληθωριστικές πιέσεις έχουν παραμερίσει τις αντιπληθωριστικές" είπε, ανάμεσα σε πολλά άλλα, ο Μάριο Ντράγκι, ο διοικητής της ΕΚΤ σε αυτή την εκδήλωση. Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες μάλλον δεν έδωσαν καμιά ιδιαίτερη σημασία. Οι "χρηματιστές", όμως, αναπήδησαν αμέσως στα γραφεία τους. Και οι εντολές άρχισαν να πέφτουν σαν το χαλάζι: "πούλα".
Τι υπονοούσε ο κύριος διοικητής όταν έλεγε ότι οι πληθωριστικές πιέσεις έχουν πάρει τώρα το πάνω χέρι; Μα φυσικά ότι η κεντρική τράπεζα θα πρέπει να αντιστρέψει τώρα την πολιτική της. Ενώ η ΕΚΤ ως τώρα προσπαθούσε, με τα μηδενικά (ή ακόμα και αρνητικά σε κάποιες περιπτώσεις) επιτόκια και την ποσοτική χαλάρωση (δηλαδή την αγορά ομολόγων) να ανεβάσει τον πληθωρισμό έτσι ώστε να φτάσει στον στόχο του "κάτω αλλά κοντά στο 2%" που έχουν θεσπίσει οι συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τώρα θα αρχίσει να αντιστρέφει αυτή την πολιτική. Από το φθινόπωρο λένε οι οικονομικοί αναλυτές -και ειδικά αυτοί που ειδικεύονται στην αποκρυπτογράφηση κάθε φορά των δηλώσεων του Μάριο Ντράγκι- η ΕΚΤ θα μειώσει τον ρυθμό με τον οποίο αγοράζει ομόλογα, από τα 60 δις ευρώ (κάθε μήνα σήμερα) στα 40 δις ή ακόμα πιο κάτω.
O μεγαλύτερος αγοραστής
Η ΕΚΤ είναι σήμερα, χάρη στο πρόγραμμα της ποσοτικής χαλάρωσης ο μεγαλύτερος αγοραστής ομολόγων στην Ευρώπη. Αν μειώσει τις μηνιαίες αγορές, οι τιμές, σύμφωνα με τη θεωρία της προσφοράς και της ζήτησης, θα συμπιεστούν. Οι "πωλητές" -όχι μόνο οι κυβερνήσεις αλλά και μεγάλες επιχειρήσεις τις οποίες συμπεριέλαβε ο Ντράγκι τον Μάη του 2016- θα αναγκαστούν να προσφέρουν υψηλότερα επιτόκια στους υποψήφιους αγοραστές (δηλαδή τους δανειστές τους). Πριν προλάβουν καν να περάσουν μερικές ώρες από την επίμαχη δήλωση, τα επιτόκια είχαν αρχίσει να ανεβαίνουν -όχι μόνο της Ιταλίας και της Γαλλίας αλλά και της ίδιας της Γερμανίας που διπλασιάστηκαν (από το 0.2% στο 0.4%).
Η άνοδος αυτή ξύπνησε τους φόβους μιας επανάληψης της αναταραχής που είχε ξεσπάσει στις ΗΠΑ το 2013 όταν ο τότε διοικητής της FED (της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας) είχε υπονοήσει ότι η οικονομία είχε αρχίσει να δείχνει σημάδια ανάκαμψης και ως εκ τούτου η κεντρική τράπεζα θα έβαζε "όρια" στις αγορές ομολόγων. Οι αγορές αντέδρασαν σπασμωδικά και οι τιμές των ομολόγων εκτινάχθηκαν. Το "Taper Tantrum" (εκνευρισμός για τον περιορισμό) όπως έμεινε στην ιστορία, ανάγκασε στη συνέχεια την αμερικανική κεντρική τράπεζα σε αναδίπλωση. Σε ένα πρόσφατο άρθρο του ο Μπεν Μπερνάνκε, ο τότε διοικητής της FED, θύμιζε το επεισόδιο αυτό και προέτρεπε τη σημερινή ηγεσία της τράπεζας να μην επαναλάβει τα ίδια λάθη.
Αλλά και η ίδια η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει επίγνωση των κινδύνων. Όπως έγραφε η εφημερίδα Financial Times πριν από ενάμιση περίπου μήνα: "Ανώτατοι αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας έχουν έρθει σε σύγκρουση για το πως θα ενημερώσουν τις αγορές για τα σχέδιά τους να περιορίσουν το αξίας 2,3 τρις Ευρώ πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης... Κάποιοι ανησυχούν ότι αν πουν πολλά πολύ νωρίς αυτό θα οδηγήσει σε ένα δραματικό κύμα πωλήσεων σαν αυτό που συντάραξε τις αγορές όταν η FED ανακοίνωσε για πρώτη φορά τα δικά της σχέδια για το τέλος της ποσοτικής χαλάρωσης το 2013... Άλλοι πάλι φοβούνται ότι αν δεν πουν τίποτα η τράπεζα θα ξεπεραστεί από τα γεγονότα...".
Το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι βέβαια "πως θα το πουν στις αγορές". Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι ο Ντράγκι πιέζεται να τερματίσει την πολιτική των μηδενικών επιτοκίων και να περικόψει το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης -δηλαδή τη διασωλήνωση της "πραγματικής οικονομίας" με τα πιεστήρια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας- ενώ ο ασθενής δεν έχει συνέλθει ακόμα. Για την ακρίβεια ενώ ο ασθενής εξακολουθεί να βρίσκεται σε κώμα.
Η αμερικανική κεντρική τράπεζα ανέβασε τα επιτόκια της για πρώτη φορά από το 2007 τον Δεκέμβρη του 2015. Η πρόθεσή της είναι να τα ανεβάσει δυο ακόμα φορές μέσα στο 2017. Ο Ντράγκι πιέζεται αφόρητα από την αύξηση των επιτοκίων και την αποκλιμάκωση της ποσοτικής χαλάρωσης στην Αμερική. Η Τράπεζα της Αγγλίας και η Τράπεζα του Καναδά ετοιμάζονται ήδη, κάτω από την αμερικανική πίεση, να ανεβάσουν και αυτές τα επιτόκια τους. Η Ευρωζώνη είναι αναγκασμένη να ακολουθήσει αν δεν θέλει να δει το Ευρώ να κλυδωνίζεται και τα κεφάλαια να φεύγουν από την Ευρώπη. Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα, με απλά λόγια.
Αργά ή γρήγορα η ΕΚΤ θα αναγκαστεί θέλει-δε-θέλει να αρχίσει να κόβει την ποσοτική χαλάρωση. Οι αγορές το ξέρουν και προετοιμάζονται για αυτό. Μόνο ένα “μικρό γαλατικό χωριό” υπάρχει που δεν ξέρει τίποτα: η κυβέρνηση του Τσίπρα. Που λέει ότι θα βγει στις αγορές το 2018 βρέξει-χιονίσει. Τα επιτόκια των ελληνικών ομολόγων βρίσκονται ήδη σε απαγορευτικά επίπεδα. Το που θα πάνε αν τελικά επιβεβαιωθούν οι φόβοι για ένα νέο Taper Tantrum αυτό κανένας δεν το ξέρει. Το βέβαιο, όμως, είναι ότι θα πάνε προς τα πάνω. Όχι προς τα κάτω.