Την πρώτη βδομάδα του Ιούλη του 1917 η πολιτική θερμοκρασία στην Πετρούπολη έφτασε σε σημείο βρασμού. Το επαναστατικό κύμα που είχε εξαπολύσει η ανατροπή του Τσάρου τον Φλεβάρη έμοιαζε να φτάνει στην κορύφωσή του και μετά να υποχωρεί με την αντεπανάσταση να θριαμβεύει. 

Την άνοιξη του 1917 η Βρετανία και η Γαλλία κλιμάκωσαν τις πιέσεις τους στην Προσωρινή Κυβέρνηση να οργανώσει μια γενική επίθεση στο ανατολικό μέτωπο. Γνώριζαν καλά ότι ο ρωσικός στρατός δεν ήταν σε θέση να απειλήσει σοβαρά τον γερμανικό. Όμως, ήθελαν την επίθεση για να ανακουφίσουν την πίεση στα δικά τους μέτωπα στη δυτική Ευρώπη. 

Η Προσωρινή Κυβέρνηση ήταν ένας συνασπισμός του αστικού κόμματος των καντέ («Συνταγματικοί Δημοκράτες») και της ρεφορμιστικής Αριστεράς, δηλαδή των μενσεβίκων και των εσέρων («σοσιαλιστικό-επαναστατικό» κόμμα). Για τους πρώτους η συμμετοχή της Ρωσίας στον πόλεμο ήταν αναγκαία επιλογή για να εκπληρωθούν οι ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες της ρωσικής αστικής τάξης. 

Οι μενσεβίκοι και οι εσέροι τυπικά ήταν υπέρ μιας «δίκαιης ειρήνης». Η Εκτελεστική Επιτροπή των Σοβιέτ στην οποία είχαν τη μεγάλη πλειοψηφία είχε βγάλει πύρινες και λυρικές διακηρύξεις υπέρ της ειρήνης. Όμως, η επιλογή τους ήταν η συμμαχία με τους αστούς, γιατί θεωρούσαν την ανατροπή του καπιταλισμού «ουτοπική». Το αποτέλεσμα ήταν να τσαλαπατήσουν τις διακηρύξεις τους και να συναινέσουν στην κλιμάκωση των πολεμικών επιχειρήσεων. 

Η επίθεση ξεκίνησε στις 18 Ιούνη και μετά από κάποιες αρχικές επιτυχίες, ξεθύμανε και σταμάτησε με τρομακτικές απώλειες. Τα εργοστάσια και οι στρατώνες στην Πετρούπολη έβραζαν από θυμό. Γι’ αυτό κάναμε την επανάσταση, σκέφτονταν οι εργάτες και οι εργάτριες, για να συνεχίζεται ο πόλεμος και οι καπιταλιστές να μας φορτώνουν τα σπασμένα; Τι να τις κάνουμε τις υποσχέσεις για γη και δημοκρατία, σκέφτονταν οι φαντάροι που ήταν αγρότες στη μεγάλη τους πλειοψηφία, αν είναι να σκοτωθούμε στο μέτωπο; 

Διαδηλώσεις

Η κυβερνητική κρίση επιτάχυνε τις εξελίξεις. Στις 2 Ιούλη τέσσερις υπουργοί των καντέ παραιτήθηκαν από την κυβέρνηση, τυπικά για το ζήτημα της Ουκρανίας. Ουσιαστικά, πίεζαν τους «εταίρους» τους να περιθωριοποιήσουν τα σοβιέτ, δηλαδή να βάλουν τέρμα στην κατάσταση «δυαδικής εξουσίας» που είχε δημιουργήσει η Επανάσταση του Φλεβάρη. Ένα κρίσιμο βήμα γι’ αυτό ήταν η αποστολή των συνταγμάτων της Φρουράς της Πετρούπολης, δηλαδή των συνταγμάτων που είχαν ενωθεί με τους εργάτες τον Φλεβάρη, στο μέτωπο. 

Στις 3 Ιούλη το Πρώτο Σύνταγμα των Πολυβολητών αποφάσισε να πραγματοποιήσει ένοπλη διαδήλωση με αίτημα «όλη η εξουσία στα σοβιέτ» και άμεση ειρήνη. Αντιπρόσωποι στέλνονται στα άλλα συντάγματα, στα γειτονικά εργοστάσια. Πυρετώδεις προετοιμασίες αρχίζουν να γίνονται για το κατέβασμα στο κέντρο της Πετρούπολης, στις έδρες της Προσωρινής Κυβέρνησης και της Εκτελεστικής Επιτροπής των Σοβιέτ στο μέγαρο της Ταυρίδας. Το βράδυ ένα τεράστιο πλήθος εργατών και στρατιωτών, ολόκληρα συντάγματα και εργοστάσια είχαν βρεθεί έξω από το μέγαρο της Ταυρίδας. Στη διαδρομή λοξοδρομούσαν για να περάσουν από το «Μέγαρο της Κεσίνσκαγια», την έδρα της Κεντρικής Επιτροπής του μπολσεβίκικου κόμματος. Η ένοπλη κάθοδος στο κέντρο δεν ήταν αναίμακτη, στη διαδρομή δεξιοί αξιωματικοί και Κοζάκοι συγκρούστηκαν με τους διαδηλωτές και υπήρξαν τα πρώτα θύματα.

Η διαδήλωση της 4 Ιούλη ήταν επιβλητική. Ο Τρότσκι στην «Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης» υπολογίζει σε πεντακόσιες χιλιάδες τον αριθμό των διαδηλωτών. Στη διάρκειά της έγιναν κάποιες σκληρές συγκρούσεις με δεκάδες θύματα. Αλλά φτάνοντας έξω από το ανάκτορο της Ταυρίδας, οι διαδηλωτές βρέθηκαν μπροστά σε ένα αδιέξοδο. Είχαν κατέβει απαιτώντας να περάσει όλη η εξουσία στα σοβιέτ. Όμως, η ηγεσία των σοβιέτ αρνιόταν να κάνει αυτό το βήμα. 

Η πλειοψηφία αυτών που διαδήλωναν, στην πραγματικότητα ζητούσε από τα κόμματα των εσέρων και των μενσεβίκων –τα κόμματα του συμβιβασμού- να ακολουθήσουν μια επαναστατική πολιτική. Υπάρχει ένα χαρακτηριστικό επεισόδιο που διηγείται ένας άλλος ιστορικός της επανάστασης, ο αριστερός μενσεβίκος Σουχάνοβ. Ένας εργάτης που άκουγε τον Τσερετέλι, τον μενσεβίκο πρόεδρο της ΕΕ των Σοβιέτ, να τους μιλάει έξω από το Ανάκτορο της Ταυρίδας, πετάχτηκε μπροστά του κουνώντας οργισμένος τη γροθιά και λέγοντας: «Ε, τότε σκύλας γιε, πάρε την εξουσία όταν σου τη δίνουνε!»

Το βράδυ της 4 Ιούλη η διαδήλωση άρχισε να φυλλοροεί. Οι φάλαγγες των εργατών και των στρατιωτών άρχισαν να επιστρέφουν κουρασμένες στις εργατικές συνοικίες και τους στρατώνες χωρίς να έχουν φέρει το αποτέλεσμα που θέλανε με την παρέμβασή τους. Την επόμενη μέρα, οι Εκτελεστικές Επιτροπές των Σοβιέτ κατάφεραν να συγκεντρώσουν πιστά στρατιωτικά τμήματα για να «υπερασπίσουν την επαναστατική δημοκρατία από τους τυχοδιώκτες». Ήταν κάποια τμήματα από το μέτωπο, αλλά στην πλειοψηφία τους ήταν μονάδες που είχαν κρατήσει ουδέτερη στάση στις προηγούμενες μέρες των κινητοποιήσεων. 

Το κόμμα των μπολσεβίκων έπαιξε κεντρικό ρόλο στο κίνημα των Ιουλιανών. Η παρέμβασή του εξασφάλισε ότι το κίνημα βγήκε με τις λιγότερες δυνατές απώλειες από αυτή την αναμέτρηση. Αυτό δεν ήταν ούτε εύκολο ούτε αυτονόητο. 

Οργάνωση

Η πίεση για την ένοπλη διαδήλωση ήρθε από τα «κάτω» αλλά αυτή δεν πραγματοποιήθηκε αυθόρμητα. Το Πρώτο Σύνταγμα Πολυβολητών ήταν προπύργιο της Στρατιωτικής Οργάνωσης των Μπολσεβίκων που είχε γνωρίσει μεγάλη ανάπτυξη τους προηγούμενους μήνες. H Επιτροπή Πόλης του κόμματος ενίσχυσε με τον μηχανισμό της την κινητοποίηση. Οι 10 χιλιάδες ένοπλοι ναύτες που κατέφτασαν από την Κρονστάνδη για να πάρουν μέρος στη διαδήλωση, δεν έφτασαν μόνοι τους έξω από το Μέγαρο της Κεσίνσκαγια: τους κινητοποίησε η κομματική οργάνωση των μπολσεβίκων.

Έχουμε ξεκαθαρίσει, λέγανε, από τον Απρίλη την προοπτική του κόμματος. Καμιά στήριξη στην Προσωρινή Κυβέρνηση, αντίθετα, όλη η εξουσία πρέπει να περάσει στα εργατικά συμβούλια, στα σοβιέτ. Και τώρα, στα εργοστάσια, στις γειτονιές και τις μονάδες μας οι συνάδελφοί μας μας λένε, τι περιμένετε; 

Ο Λένιν επέμενε, ωστόσο, ότι δεν είχε έρθει η ώρα για την ένοπλη ανατροπή της Προσωρινής Κυβέρνησης. Ο βασικός λόγος: οι μπολσεβίκοι δεν είχαν την πλειοψηφία στα σοβιέτ. Ακόμα κι αν κατάφερναν να καταλάβουν στρατιωτικά την εξουσία, θα βρίσκονταν απομονωμένοι στην Πετρούπολη και θα συντρίβονταν. Στις 21 Ιούνη επεσήμαινε: «Αυτό που καθορίζει τη στάση και τη συμπεριφορά του κόμματός μας είναι το βασικό και γενικό γεγονός ότι η πλειοψηφία δείχνει ακόμα εμπιστοσύνη στη μικροαστική πολιτική των μενσεβίκων και των εσέρων που εξαρτώνται από τους καπιταλιστές».

Επειδή οι μπολσεβίκοι ήταν ένα κόμμα που συσπείρωνε τα πιο μαχητικά τμήματα των εργατών και των φαντάρων, χρειαζόταν να συγκρατούν τις ίδιες τους τις δυνάμεις. Ο Μάρτιν Λάτσις, αντιπρόσωπος της πανίσχυρης οργάνωσης του Βίμποργκ, παραπονιόταν από τον Ιούνη κιόλας ότι «το κόμμα παίζει το ρόλο του πυροσβέστη».

Το βράδυ της 3 Ιούλη η Κεντρική Επιτροπή των μπολσεβίκων πρότεινε στη σύσκεψη των στελεχών του κόμματος να μην γίνει η ένοπλη διαδήλωση της επόμενης μέρας. Όμως, μετά από πολύωρες συζητήσεις η απόφαση αυτή άλλαξε. Κανείς δεν θα μπορούσε να συγκρατήσει τους εργάτες και τους στρατιώτες να βαδίσουν και την επόμενη μέρα, και υπήρχε περίπτωση αυτή τη φορά η διαδήλωση να καταλήξει σε μια αιματοβαμμένη, χαοτική αναμέτρηση.

Ο Κάμενεφ ένα από τα πιο γνωστά στελέχη των μπολσεβίκων δήλωσε στην συνεδρίαση των εκτελεστικών επιτροπών των Σοβιέτ: «Δεν καλέσαμε σε διαδήλωση, μα οι λαϊκές μάζες κατέβηκαν από μόνες τους στο δρόμο…Και από την στιγμή που βγήκαν έξω οι μάζες, η θέση μας είναι ανάμεσα σε αυτές. Το καθήκον μας είναι τώρα να δώσουμε στο κίνημα χαρακτήρα οργανωμένο». 

Οι μπολσεβίκοι επέλεξαν να μπουν μπροστά στο κίνημα, να του δώσουν οργανωμένο χαρακτήρα και να μην το αφήσουν ανυπεράσπιστο απέναντι στις προβοκάτσιες και την καταστολή των αντεπαναστατών. Ταυτόχρονα, είχαν το κύρος να επιχειρηματολογήσουν ότι αυτό που ήταν στην ατζέντα ήταν η συστηματική κατάκτηση της πλειοψηφίας στα σοβιέτ κι όχι η άμεση ανατροπή της κυβέρνησης με τα όπλα. 

Οι εργάτες και οι φαντάροι της Πετρούπολης, όμως, έπρεπε πρώτα «να κάψουν τα δάχτυλά τους» δοκιμάζοντας να εκβιάσουν την ηγεσία των σοβιέτ να «μπει στο σωστό δρόμο». Όπως γράφει ο Τρότσκι στην Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης: 

«Προτού βρουν το δρόμο για την ανανέωση των σοβιέτ, οι εργάτες και οι στρατιώτες δοκίμασαν να τα υποτάξουν στη θέλησή τους με τη μέθοδο της άμεσης δράσης…Υπήρχαν ακόμα όχι λίγες αυταπάτες ότι με το λόγο και τη διαδήλωση μπορούσε κανείς να καταφέρει τα πάντα, ότι φοβερίζοντας τους μενσεβίκους και τους σοσιαλεπαναστάτες θα μπορούσε κανείς να τους παρακινήσει ν’ ακολουθήσουν μια πολιτική κοινή μαζί με τους μπολσεβίκους».

Οι μπολσεβίκοι δεν έμειναν στη γωνία να δασκαλεύουν κατά των «αυταπατών» το κίνημα ούτε, όμως, καθορίστηκαν από την ανυπομονησία του. Κατάφεραν να φέρουν σε πέρας αυτό το δύσκολο ελιγμό, γιατί ήταν ένα κόμμα με ρίζες στην πρωτοπορία της τάξης, «ανέπνεαν» μαζί της. Ταυτόχρονα ένα κόμμα πειθαρχημένο και οργανωμένο για συγκεντρωτική δράση. 

Το άμεσο αποτέλεσμα των Ιουλιανών, ήταν μια αντεπίθεση του στρατοπέδου της αντεπανάστασης. Οι μπολσεβίκικες εφημερίδες απαγορεύτηκαν, τα τυπογραφεία και τα κομματικά γραφεία έγιναν στόχος επιθέσεων και βανδαλισμών. Η Προσωρινή Κυβέρνηση έβγαλε εντάλματα σύλληψης για την ηγεσία των μπολσεβίκων και του ίδιου του Λένιν που τον κατηγορούσαν για «πράκτορα της Γερμανίας». 

Όμως, το κόμμα άντεξε την επίθεση με σχετικά λίγες απώλειες. Ενάμισι μήνα μετά, το αντεπαναστατικό κύμα θα έφτανε στο απόγειό του με την απόπειρα πραξικοπήματος του στρατηγού Κορνίλοφ. Το πραξικόπημα απέτυχε ύστερα από την εντυπωσιακή κινητοποίηση των σοβιέτ με τους μπολσεβίκους να είναι στην πρωτοπορία αυτής της ενωμένης απάντησης. Η συνέχεια ήταν η κατάκτηση της πλειοψηφίας στα σοβιέτ. Ο «κόκκινος Οκτώβρης» πλησίαζε.