Πολιτισμός
Όπερα: “O Nίξον στο Πεκίνο” - H κυνική διπλωματία του Πινγκ Πονγκ

Για 4 μόνο παραστάσεις η Εθνική Λυρική Σκηνή ανέβασε πριν λίγες μέρες για πρώτη φορά στην Αθήνα την όπερα «Ο Νίξον στην Κίνα». Πρόκειται για μια εντυπωσιακή και αποκαλυπτική παράσταση και είναι κρίμα που δεν είχαν την ευκαιρία να την παρακολουθήσουν περισσότεροι άνθρωποι. Όχι μόνο γιατί ήταν εξαιρετικά σκηνοθετημένη και καλοστημένη από τον Πήτερ Σέλλαρς, ούτε για την φοβερή μινιμαλιστική μουσική του Τζον Άνταμς (κοντά στο ύφος του ήχου του Φίλιπ Γκλας και του Βιμ Μέρτενς), ούτε καν επειδή αποτελεί κορυφαίο δείγμα όπερας του 20ου αιώνα, αλλά για το ίδιο το θέμα που αγγίζει. Το έργο αυτό αναφέρεται σε ένα κοσμοϊστορικό γεγονός, την επίσκεψη στα 1972, του Αμερικανού ρεπουμπλικάνου και αντικομμουνιστή προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον στην Κίνα της τελευταίας μαοϊκής περιόδου. 

Η όπερα δεν αποτελεί  κανενός είδους σάτυρα, ούτε καταγγελία, αντίθετα το πολύ καλό λιμπρέτο στηρίχτηκε στα επίσημα κείμενα και δημοσιεύματα της εποχής, το ίδιο και η όλη παρουσίαση, ολοκληρώθηκε δε μέσα στη δεκαετία του ’80, πριν δουν το φως μια σειρά σημαντικές εξελίξεις σε ζητήματα που θίγει. Πολλοί βιάστηκαν να μιλήσουν για «όπερα CNN», δηλαδή με ύφος και βάθος ενός αμερικανικού δελτίου ειδήσεων, όμως ο χαρακτηρισμός είναι άδικος. Προσπαθώντας να εξυπηρετήσει την αλήθεια, το έργο τελικά απομυθοποιεί όλο το μαοϊκό οικοδόμημα, χωρίς να ξεπέσει στην παγίδα της υποστήριξης του δυτικού καπιταλισμού. Ας δούμε πώς.

Η επίσκεψη Νίξον σφράγισε την προσέγγιση δυο χωρών που μέχρι τότε ήταν ορκισμένοι εχθροί και έτυχε τεράστιας δημοσιότητας από τα ΜΜΕ της εποχής. Η πρώτη πράξη της όπερας δείχνει το ζεύγος Νίξον και τον υπουργό Eξωτερικών Κίσιγκερ, αρχιτέκτονα της όλης επιχείρησης να κατεβαίνουν από το προεδρικό αεροπλάνο, όπου τους υποδέχεται ο πρωθυπουργός της Κίνας, Τσου Εν Λάι.  Τους θερμούς χαιρετισμούς περί ειρήνης και συναδέλφωσης, ακολουθεί μια «κεκλεισμένων των θυρών» συνάντηση με τον πρόεδρο Μάο και το επιτελείο του. Εκεί παρελαύνει όλος ο κυνισμός της εξουσίας και της χειραγώγησης που χαρακτηρίζει και τα δύο καθεστώτα: Προβλήματα καθυστέρησης για την απομονωμένη Κίνα; -Χέρι βοήθειας από τις ΗΠΑ, που μόλις έχουν στηρίξει την είσοδό της στον ΟΗΕ και τον εξωστρακισμό της αντίπαλής της Ταϊβάν. Αδιέξοδα για τις ΗΠΑ στο Βιετνάμ; -Μεσολάβηση του Μάο για «αξιοπρεπή» αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων, εν ανάγκη με κόψιμο της βοήθειας προς τους Βιετκόγκ. Έχουν άλλωστε ένα κοινό αντίπαλο, την (τότε) κραταιά ΕΣΣΔ. «Συμπαθώ τους δεξιούς, Νίξον, Χηθ-» κραυγάζει ένας Μάο που παραπαίει φυσικά και ηθικά, γνωρίζει όμως προς τα πού βαδίζει: «Αναμφίβολα η βουτιά μας στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης θα γεμίσει κάποιες τσέπες εδώ κι εκεί....».

Στη δεύτερη πράξη ξεχωρίζει η δεύτερη σκηνή, που ουσιαστικά είναι μια παράσταση μέσα σε μια άλλη παράσταση. Οι προσκαλεσμένοι καλούνται να παρακολουθήσουν στην όπερα  «Το κόκκινο απόσπασμα των γυναικών», ένα έργο της γυναίκας του Μάο, Τσιαγκ Τσιγκ.  Γεμάτο με τα ηθικοπλαστικά κηρύγματα που χαρακτηρίζουν το ρεύμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού και με χολυγουντιανού ύφους συναισθηματισμό εκβιάζει και κερδίζει τη συγκίνηση του ζεύγους Νίξον. Δεν ήταν αυτό που περίμενε η Τσιαγκ Τσιγκ, η οποία εκείνη την περίοδο διεκδικούσε ότι εκπροσωπούσε το πνεύμα του Μάο και της Πολιτιστικής Επανάστασης, που είχε πρόσφατα τερματιστεί με κατασταλτική επέμβαση του στρατού και εκατοντάδες χιλιάδες θύματα, ανοίγοντας άλλη μια πληγή στο καθεστώς.

Στην τρίτη πράξη οι τόνοι πέφτουν. Τα βασικά πρόσωπα επί σκηνής αναλογίζονται πώς ξεκίνησαν την πορεία τους ο καθένας. Ο Μάο βγαίνει από το κάδρο του (κυριολεκτικά, βγαίνει από μια πόρτα στο γιγάντιο πορτρέτο του) και θυμάται τις πρώτες μάχες του αντάρτικου Κ.Κ. Κίνας, ο Νίξον το χαμπουργκεράδικο που κατόρθωσε να στήσει στον πόλεμο. Οι τελευταίες λέξεις ανήκουν στον Τσου Εν Λάι: «Τι πράξαμε σωστό, τι λάθος; Όλα δείχνουν να είναι αγιάτρευτα».

Είναι το λιγότερο που θα μπορούσε να αναλογεί σε κάποιους που βρίσκονται αντιμέτωποι με την κρίση και την παρακμή, που οι ίδιοι δημιούργησαν. «Ο Νίξον στην Κίνα» είναι ένα έργο που συνέβαλε στο να καταρριφθούν οι μύθοι και να ανοίξει στα σοβαρά μια σημαντική συζήτηση.