Στις αρχές Ιούλη του 1917 μεγάλα τμήματα της εργατικής τάξης και των φαντάρων της Πετρούπολης κατέβηκαν σε ένοπλες διαδηλώσεις για να αναγκάσουν την ηγεσία των Σοβιέτ να σταματήσει την πολιτική των συμβιβασμών με την αστική τάξη. Οι «Μέρες του Ιούλη» ήταν ένα μαζικό κίνημα που έδειχνε πόσο είχε ενταθεί η οργή για τις ηγεσίες των ρεφορμιστικών κομμάτων, των μενσεβίκων και των εσέρων, που είχαν πάρει την πλειοψηφία στα σοβιέτ και «κατέβαιναν σκαλί το σκαλί», όπως έγραφε ο Λένιν, στους συμβιβασμούς με την αστική τάξη.
Το κόμμα των μπολσεβίκων συμμετείχε στις διαδηλώσεις του Ιούλη, για την ακρίβεια ανέλαβε την ηγεσία τους, για να προφυλάξει το κίνημα από μια πρόωρη αναμέτρηση που θα κατέληγε σε ήττα. Η πρωτοπορία της Πετρούπολης θα έμενε απομονωμένη από τα εκατομμύρια των εργατών και των φαντάρων που δεν είχαν πεισθεί ακόμα. Οι μπολσεβίκοι έπαιξαν το ρόλο του «πυροσβέστη» όχι για να στείλουν τα πιο μαχητικά κομμάτια του κινήματος «σπίτι», αλλά για να τα κερδίσουν στην συστηματική δουλειά για την κατάκτηση της πλειοψηφίας.
Εκστρατεία
Αυτό που ακολούθησε ήταν μια εκστρατεία καταστολής και συκοφαντίας ενάντια στο κόμμα των μπολσεβίκων και κατ’ επέκταση στα κομμάτια του μαζικού κινήματος που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή των κινητοποιήσεων στις 3-4 Ιούλη.
Στις 6 Ιούλη η Προσωρινή Κυβέρνηση αποφάσισε ομόφωνα –δηλαδή και οι μενσεβίκοι και οι εσέροι υπουργοί- ότι: «οποιοσδήποτε εν καιρώ πολέμου ωθεί στρατιώτες, αξιωματικούς σε ανυπακοή στους νόμους του νέου δημοκρατικού συστήματος του στρατού και στις διαταγές των στρατιωτικών αρχών θα δικάζεται με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας».
«Εσχάτη προδοσία» σε καιρό πολέμου σημαίνει εκτέλεση. Την επόμενη μέρα η εισαγγελία έβγαλε εντάλματα σύλληψης για τον Λένιν, τον Ζινόβιεφ και άλλα στελέχη των μπολσεβίκων όπως και για τον Τρότσκι και τον Λουνατσάρσκι (η τυπική τους ένταξη στο κόμμα των μπολσεβίκων θα γινόταν μόλις μερικές μέρες μετά).
Ο Λένιν είπε στον Τρότσκι, σύμφωνα με τις αναμνήσεις του δεύτερου, ότι «τώρα θα μας ξεκάνουν όλους, είναι η καλύτερη ευκαιρία τους». Δεν είχε άδικο. Για να ενισχύσει την κατηγορία περί «εσχάτης προδοσίας», η Προσωρινή Κυβέρνηση έστησε μια ολόκληρη σκευωρία για να αποδείξει ότι ο Λένιν και η ηγεσία των μπολσεβίκων ήταν πληρωμένοι πράκτορες της Γερμανίας. Ο Λένιν θα παρέμενε κρυμμένος από τις 6 Ιούλη μέχρι τις 25 Οκτώβρη. Μόνο λίγοι έμπιστοι σύντροφοι εξασφάλιζαν την επικοινωνία του με το κόμμα.
Η Προσωρινή κυβέρνηση έστειλε στρατιωτικά αποσπάσματα να κλείσουν τις μπολσεβίκικες εφημερίδες, να συλλάβουν τους δημοσιογράφους και να κατάσχουν τα τυπογραφεία τους. Οργάνωσε μια ολόκληρη στρατιωτική επιχείρηση, με οχτώ τεθωρακισμένα αυτοκίνητα και ολόκληρα συντάγματα πεζικού, για να καταλάβει το Μέγαρο της Κεσίνσκαγια, την έδρα της Κεντρικής Επιτροπής των μπολσεβίκων. Τις επόμενες μέρες οι επιθέσεις στράφηκαν εναντίον γραφείων τοπικών και εργοστασιακών οργανώσεων του μπολσεβίκικου κόμματος.
Ο Τρότσκι συνελήφθη και οδηγήθηκε στη φυλακή, όπως κι ο Κάμενεφ, η Αλεξάνδρα Κολοντάι. Μαζί του καμιά τρακοσαριά ναύτες από την Κρονστάνδη που είχαν μείνει στην Πετρούπολη για να περιφρουρήσουν τα γραφεία των μπολσεβίκων. Ακόμα 200 άτομα, οι περισσότεροι μέλη της Στρατιωτικής Οργάνωσης των μπολσεβίκων, είχαν την ίδια τύχη.
Αυτή η επίθεση έδωσε τη δυνατότητα στις πιο σκοτεινές δυνάμεις της αντίδρασης να σηκώσουν κεφάλι. Εκεί που κρύβονταν τους προηγούμενους μήνες, οι «μαυροεκατονταρχίτικες» συμμορίες των ακροδεξιών, αντισημιτών τραμπούκων έκαναν ξανά την εμφάνισή τους. Μαζί με τη «χρυσή νεολαία» της «καλής» κοινωνίας, τσαρικούς αξιωματικούς και κάθε λογής κατακάθι άρχισαν τις συγκεντρώσεις και τις επιθέσεις. Κάθε μέρα που περνούσε η όρεξή τους μεγάλωνε: δεν ήταν πλέον οι μπολσεβίκοι οι μοναδικοί τους στόχοι, ήταν όλα τα αριστερά κόμματα που συμμετείχαν στα σοβιέτ.
Θανατική ποινή
Η επιβολή της «πειθαρχίας» ήταν ο άλλος στόχος της καταστολής και της ιδεολογικής επίθεσης. Το Πρώτο Σύνταγμα Πολυβολητών που είχε πρωτοστατήσει στα Ιουλιανά αφοπλίστηκε δημόσια σε μια ταπεινωτική τελετή και οι στρατιώτες του διασκορπίστηκαν σε άλλες μονάδες. Στις 11 Ιούλη, ο στρατηγός Κορνίλοφ, διοικητής του νοτιοδυτικού μετώπου ανακοίνωσε την επαναφορά της θανατικής ποινής για όσους «δείλιαζαν» και υποχωρούσαν.
Ο Κερένσκι που είχε γίνει πρωθυπουργός της Προσωρινής Κυβέρνησης ενέκρινε την απόφαση του Κορνίλοφ και το μέτρο επεκτάθηκε σε όλα τα μέτωπα, Ενάμιση μήνα μετά ο Κορνίλοφ, αρχιστράτηγος πλέον, θα έκανε απόπειρα πραξικοπήματος ενάντια σε αυτή την κυβέρνηση.
Οι δημοκράτες πολιτικοί της κυβερνητικής συμμαχίας έβγαζαν δακρύβρεχτους λόγους υπέρ της ελευθερίας και κατακεραύνωναν τους «πραξικοπηματίες» μπολσεβίκους. Την ίδια στιγμή τσαλαπατούσαν καθημερινά τα δημοκρατικά δικαιώματα και ήταν διατεθειμένοι, αν μπορούσαν, να γεμίσουν το μέτωπο και τα μετόπισθεν με κρεμάλες και εκτελεστικά αποσπάσματα για να επαναφέρουν την «τάξη» και να συνεχίσουν τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο.
Το κίνημα υποχώρησε, ένας αέρας σύγχυσης, και αποθάρρυνσης άρχισε να φυσάει σε τέτοιο βαθμό που ο Λένιν εκτίμησε ότι τα σοβιέτ πλέον είχαν εκφυλιστεί οριστικά.
Όμως, η νίκη της αντίδρασης ήταν προσωρινή και εξαρχής ασταθής. Η «επιβολή της πειθαρχίας» σκόνταψε στις πύλες των εργοστασίων. Το εργατικό κίνημα ήταν πολύ δυνατό για να διαλυθεί με τα μέσα που επιστρατεύονταν ενάντια σε ένα σύνταγμα φαντάρων. Η καρδιά των σοβιέτ χτυπούσε στους χώρους δουλειάς, και εκεί, στα μεγάλα εργοστάσια της Πετρούπολης, οι συσχετισμοί δεν γύριζαν εύκολα υπέρ των αφεντικών και της κυβέρνησης.
Όμως, ο πιο σημαντικός παράγοντας που βοήθησε το κίνημα να σταθεί στα πόδια του, ήταν η αντοχή του κόμματος των μπολσεβίκων, παρά τα πλήγματα που δέχτηκε στις πρώτες βδομάδες του Ιούλη. Αρχικά το κόμμα κλονίστηκε από την καταστολή και την ιδεολογική πίεση της άρχουσας τάξης και όλων των συμμάχων της. Οι στρατολογίες μειώθηκαν σχεδόν στο μηδέν ενώ τους προηγούμενους μήνες μετρούσε χιλιάδες νέα μέλη κάθε βδομάδα.
Κομματικές οργανώσεις διαλύονταν ή έχαναν μέλη. Όπως θα έγραφε αργότερα η Γιακόβλεβα, στέλεχος του κόμματος στη Μόσχα: «Ο αριθμός των μελών μειώθηκε κατά πολύ και μια σειρά οργανώσεις, ιδιαίτερα στις νότιες επαρχίες έπαψαν να υπάρχουν». Ακόμα και σε εργοστάσια της Πετρούπολης μπολσεβίκοι εργάτες και εργάτριες ξυλοκοπήθηκαν και διώχτηκαν από τους ίδιους τους συναδέλφους τους.
Όμως, το κόμμα άντεξε γιατί είχε ρίζες μέσα στα εργοστάσια και τις εργατογειτονιές, που τις είχε αναπτύξει με δουλειά χρόνων. Το κόμμα είχε περάσει στην άμυνα, με το ένα πόδι στην παρανομία, αλλά μπορούσε να βασιστεί σε αυτό το στρώμα των δεκάδων χιλιάδων εργατών και εργατριών. Για παράδειγμα, στις αρχές Αυγούστου μια συνέλευση έξι χιλιάδων εργατών στο εργοστάσιο Πουτίλοφ ψήφισε ομόφωνα υπέρ μιας απόφασης που πρότειναν οι μπολσεβίκοι. Στο γιγάντιο αυτό εργοστάσιο δούλευαν περίπου 30 χιλιάδες εργάτες. Στις πιο δύσκολες μέρες 1 στους 5 στήριξε το επαναστατικό κόμμα. Ήταν μια πραγματική βάση για να κερδηθεί η πλειοψηφία το επόμενο διάστημα.
Οι μπολσεβίκικες εφημερίδες άρχισαν να κυκλοφορούν ξανά νόμιμα από τα τέλη του Ιούλη. Η Επιτροπή Πετρούπολης οργάνωσε την συνδιάσκεψή της κανονικά στα μέσα εκείνου του μήνα. Χαρακτηριστική είναι η έκθεση του αντιπροσώπου μιας περιφέρειας που εξηγούσε ότι «από το κόμμα έχουν αποχωρήσει μόνο κάποια τυχαία στοιχεία που δεν πλήρωναν καν τις συνδρομές τους». Δυο βδομάδες μετά, 150 αντιπρόσωποι από όλη την Ρωσία συμμετείχαν στο Έκτο Συνέδριο του κόμματος.
Πρώτη φορά
Στις αρχές Αυγούστου, το Εργατικό Τμήμα του Σοβιέτ της Πετρούπολης -δηλαδή οι αντιπρόσωποι από τα εργοστάσια- ψήφισε για πρώτη φορά υπέρ των μπολσεβίκων. Είχε συγκληθεί για να συζητήσει μέτρα «ενίσχυσης της εθνικής άμυνας» αλλά κατέληξε να ψηφίζει υπέρ της «απελευθέρωσης του Τρότσκι, της Κολοντάι, του Κάμενεφ και όλων των πολιτικών κρατουμένων» και ενάντια στην αντεπαναστατική πολιτική της κυβέρνησης Κερένσκι.
Λίγες μέρες μετά, έγιναν οι δημοτικές εκλογές στην Πετρούπολη. Οι μπολσεβίκοι όχι μόνο δεν τις υποτίμησαν, αλλά επέμειναν ότι πρόκειται για «τη σημαντικότερη αναμέτρηση της νέας φάσης που μπήκε η ταξική πάλη». Τα αποτελέσματα ήταν ένας θρίαμβος: ήρθαν δεύτερο κόμμα με περίπου 184 χιλιάδες ψήφους.
Η δοκιμασία του Ιούλη δυνάμωσε τελικά το κόμμα των μπολσεβίκων. Ταυτόχρονα ήταν ένα μάθημα από πρώτο χέρι για την εργατική τάξη της Πετρούπολης. Η εξουσία δεν θα περνούσε ειρηνικά στα χέρια της, με ψηφοφορίες στις συνεδριάσεις. Από αυτή την άποψη ήταν, σύμφωνα με τον εύστοχο τίτλο μιας σχετικής ακαδημαϊκής μελέτης, το «Πρελούδιο της Επανάστασης» του Οκτώβρη.