Πολιτισμός
Oι Guerilla Girls στην Αθήνα: Kαλλιτέχνες ενάντια στο ρατσισμό και το σεξισμό

Η φετινή διοργάνωση της «Art Αθήνα» επεφύλασσε μια ευχάριστη έκπληξη: Έφερε και φιλοξενεί μια παρουσίαση από τη δουλειά της γυναικείας ομάδας Guerilla Girls, και ήδη έχει κάνει μεγάλη αίσθηση στον τύπο αλλά και στο κοινό: «(Μετα)φεμινισμός, (αντι)σεξισμός, φυλετικές και σεξιστικές διακρίσεις...» είχαν παραδόξως την τιμητική τους στην αρθρογραφία των εφημερίδων της τελευταίας εβδομάδας. Μακάρι αυτό να   συνέβαινε πιο τακτικά.

Τι είναι όμως οι Guerilla girls;  Πρόκειται για μια ομάδα γυναικών που πάντα εμφανίζεται φορώντας  μάσκες γορίλα και έχει βάλει στόχο της την κατάδειξη και καταγγελία των διακρίσεων εις βάρος των γυναικών και των φυλετικών μειονοτήτων, όπως των μαύρων, στο χώρο των καλών τεχνών και του θεάματος, και όχι μόνο. Η πραγματική ταυτότητα της καθεμιάς τους δεν είναι γνωστή, εσκεμμένα διάλεξαν ψευδώνυμα, τα οποία δανείζονται από γυναίκες καλλιτέχνιδες που δεν ζουν: Φρίντα (Κάλο), Κέτε (Κόλβιτζ), Λιουμπόβ (Ποπόβα), Γερτρούδη (Στάιν), κι αυτό γιατί επιδιώκουν να εστιάσουν το ενδιαφέρον του κόσμου στα συλλογικά μηνύματα που θέλουν να περάσουν και όχι στην προσωπική ανάδειξη της καθεμιάς.

Έτσι η παρουσίαση της δουλειάς τους δεν αφορά μια συνηθισμένη έκθεση, δεν πρόκειται για  έργα τέχνης, πίνακες, γλυπτά, κλπ., αλλά για μια επιλογή από τις πιο χαρακτηριστικές αφίσες της ομάδας, γιατί αυτός ακριβώς είναι ο τρόπος που διάλεξαν να δρουν: Με πόστερ, πλακάτ και κολάζ που αναρτούν σε κεντρικά σημεία ή και λεωφορεία, όπου διαμαρτύρονται με τρόπο καυστικό, σχεδόν προβοκατόρικο, για τα κακώς κείμενα στο θέμα που κάθε φορά επιλέγουν. Πιο γνωστές αφίσες είναι «Τα «πλεονεκτήματα» του να είσαι γυναίκα καλλιτέχνης»,  «Εκτρώσεις: επιστροφή στις παραδοσιακές αξίες» (με αφορμή το γεγονός ότι βάλλεται το δικαίωμα στην έκτρωση), «Αγνοούμενος μάχης», ανάμεσα στα στοιχεία που αγνοούνται: Εθνικό Σύστημα  Υγείας, Τέρμα στη φτώχεια και τις διακρίσεις, Παιδεία για όλους, Ασφαλές περιβάλλον κ.α. , «Μια βόμβα οιστρογόνου  για τους Μπους, Τσένι, Ράμσφελντ». Συχνά συνδυάζουν το υλικό αυτό με ακτιβίστικες δικές τους ενέργειες έξω από φανταχτερές διοργανώσεις, ειδικά αν οι τελευταίες έχουν πρωτοστατήσει σε αποκλεισμούς γυναικών και έγχρωμων καλλιτεχνών.

«Είμαστε η συνείδηση στον κόσμο της τέχνης» δηλώνουν. Όσο κι αν ακούγεται εγωιστικό, υπογραμμίζει μια θέση, ότι ζούμε σε έναν κόσμο όπου η συνείδηση κατάντησε είδος σε σπανιότητα. 

Οι Guerilla girls δεν είναι μια συνηθισμένη οργάνωση. Δημιουργήθηκαν το 1985, με αφορμή μια αναδρομική έκθεση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, όπου διαπίστωσαν ότι στο σύνολο των σύγχρονων καλλιτεχνών σύγχρονης τέχνης, το έργο των οποίων παρουσιαζόταν, η γυναικεία παρουσία δεν ξεπερνούσε το 10%. Αποφάσισαν να αντιδράσουν, να διαμαρτυρηθούν συντονισμένα και μέσα από αυτή την προσπάθεια γεννήθηκε η οργάνωση «Guerilla Girls». Όπως αφηγείται ένα μέλος τους: «Αναρωτηθήκαμε γύρω από κάποια ζητήματα. Γιατί τα πράγματα για τις γυναίκες και τους έγχρωμους καλλιτέχνες ήταν καλύτερα στη δεκαετία του ’70 από του ’80;  Υπήρχε συντηρητική αντεπίθεση και στην τέχνη; Ποιός φταίει; Τι μπορούσε να κάνει κανείς;» 

«Να ξαναεφεύρουμε τον φεμινισμό»;Στην πραγματικότητα οι γυναίκες που πρωτοστάτησαν στη δημιουργία των Guerilla Girls έρχονταν από πιο μακριά. Είναι παιδιά των κινημάτων του 1968, το όνομά τους άλλωστε, Guerilla, παραπέμπει στο αντάρτικο που εκείνη την εποχή μεσουρανούσε. Είχαν ζήσει την εξέγερση στην αυλή της αμερικανικής αυτοκρατορίας, την αμφισβήτηση και την τεράστια πρόοδο που είχε φέρει στις συνειδήσεις και τη ζωή όλου του κόσμου και κατά συνέπεια στην καλλιτεχνική δραστηριότητα. Με το κίνημα του ’68 οι γυναίκες, οι μαύροι, οι ομοφυλόφιλοι κυριολεκτικά βγήκαν από το περιθώριο της ιστορίας, από τα ντουλάπια όπου τους είχε χώσει το σύστημα, ύψωσαν τη δική τους φωνή και νίκησαν, όμως στον καπιταλισμό τίποτα δεν αποτελεί μόνιμη κατάκτηση. Λίγα χρόνια αργότερα το κίνημα ξεφούσκωσε, η κατάσταση στράφηκε δεξιά, οι κυβερνήσεις Ρίγκαν δεν άργησαν να βρουν τους αποδιοπομπαίους τράγους που χρειάζονταν για να χτυπήσουν όλη την εργατική τάξη στα πρόσωπα των πιο αδύναμων κοινωνικών ομάδων. Σε μια συγκυρία που ο άνεμος έσπρωχνε προς το δίκιο του πλούσιου και ισχυρού, τι τύχη μπορούσε να έχει μια αφροαμερικανίδα καλλιτέχνης για ίση μεταχείριση στον κόσμο των μουσείων και των γκαλερί; Μέσα στην απογοήτευση και τον κατακερματισμό που επικρατούσε τη δεκαετία του ’80, όταν μια μετωπική αντιπαράθεση με τον καπιταλισμό φαινόταν αδιανόητη, η αναβίωση του φεμινιστικού κινήματος ήταν για τις ακτιβίστριες αυτές κάτι πολύ πιο εφικτό.

Σύστημα

Ο φεμινισμός των Guerilla Girls είναι ιδιότυπος, δεν έχει να κάνει με εχθρότητα προς το ανδρικό φύλο, ούτε με ενσωμάτωση στο σύστημα μέσα από την κατοχή κρατικών και επιχειρηματικών πόστων, αλλά με την ανάδειξη των διακρίσεων, συχνά με σαρκασμό και χιούμορ και την απαίτηση από το κράτος και τους φορείς για ίση αντιμετώπιση. «Έχει σημασία ότι χλευάζουμε το ίδιο το σύστημα που μας αποκλείει...», δηλώνει μια ακτιβίστρια. Είναι μάλιστα προς τιμήν τους ότι δεν περιορίστηκαν στα προνομιακά ζητήματα του φεμινισμού, αλλά επεκτάθηκαν, αρχικά στον αντιρατσισμό, στην υπεράσπιση των ανθρώπων με Aids, στα ζητήματα περιβάλλοντος μέχρι τον διαρκή πόλεμο του Τζορτζ Μπους.  

Γι’αυτό, παρά τους αυτοπεριορισμούς που βάζει ο τρόπος που λειτουργούν (κλειστά και εμπιστευτικά, με ηλεκτρονικές λίστες και δικτυακό χώρο και χωρίς ανοικτές συγκεντρώσεις), τα μηνύματά τους αγκαλιάστηκαν από χιλιάδες ανθρώπους, άντρες και γυναίκες σε διάφορα σημεία του πλανήτη, που επιδοκιμάζουν και στηρίζουν μια ομάδα που τα βάζει με το σεξισμό και το ρατσισμό. Κάποιες γυναίκες πήραν τις αφίσες και τις ανάρτησαν στο χώρο τους, σε χώρες όπως η Ισπανία, το Μεξικό, η Τουρκία διοργανώθηκαν αντίστοιχες αντισεξιστικές καμπάνιες. 

Ο επίσημος καλλιτεχνικός κόσμος ανταποκρίθηκε με το δικό του τρόπο: Μια σειρά γκαλερί και κάποια μουσεία (όχι πολλά) αισθάνθηκαν την πίεση να απευθυνθούν σε ευρύτερα κομμάτια από καλλιτέχνες και να περιλάβουν περισσότερες γυναίκες και αφροαμερικανούς-ίδες. Το πιο αντιφατικό είναι ότι οι ίδιες οι δυνάμεις στο χώρο των μουσείων, του τύπου και των εκδόσεων, που πρωτοστατούν στους αποκλεισμούς, αντιμετωπίζουν σήμερα τις Guerilla Girls με σοβαρότητα έως και γλείψιμο, κάποιοι τις έχουν περιλάβει στα σύγχρονα καλλιτεχνικά κινήματα, μετατρέποντάς τις σε αντικείμενο μελέτης. Είναι σημαντικό ότι οι ίδιες δεν δείχνουν να παραμυθιάζονται από τέτοιου είδους επιτυχίες, αντίθετα ξεκαθαρίζουν ότι «...το να αφήσεις την αγορά να καθορίσει ποια είναι η πιο σημαντική τέχνη είναι λάθος τρόπος να θεμελιώσεις την ιστορία του πολιτισμού... Η τέχνη που είναι ακτιβιστική και έρχεται αντιμέτωπη με την κοινωνία αποτελεί αντίδοτο στην υπερθερμασμένη αγορά που αναζητά την επόμενη μεγάλη επένδυση». 

Η έκθεση με το υλικό των Guerilla Girls αξίζει την προσοχή όλων μας, όχι γιατί συμφωνούμε απόλυτα με κάθε τι που πραγματεύονται, αλλά γιατί αγγίζουν σπουδαία ζητήματα  που είναι σήμερα ανοιχτά και αφορούν όχι μόνο το φιλότεχνο κοινό αλλά εκατομμύρια γυναίκες και άντρες σ’όλο τον κόσμο. 

INFO: Η έκθεση των Guerilla Girls θα φιλοξενείται στην Ελληνοαμερικανική Ένωση, Μασσαλίας 22, μέχρι τις 31 Ιουλίου.
Είσοδος ελεύθερη.