Η «Δουνκέρκη» και η παρακμή της Βρετανικής αυτοκρατορίας

Τον Μάιο του 1940, περισσότεροι από 300.000 Άγγλοι και Γάλλοι στρατιώτες μεταφέρθηκαν στη Βρετανία από τις ακτές της Δουνκέρκης, όπου είχαν καταφύγει μετά την ταπεινωτική ήττα των Συμμαχικών στρατευμάτων από τη Γερμανία στη Φλάνδρα και την κατάρρευση του Δυτικού μετώπου. 

Η επιχείρηση εκκένωσης κράτησε περίπου 10 μέρες, με τις Γερμανικές δυνάμεις να βομβαρδίζουν την ακτή, τις προκυμαίες και τα μεταγωγικά πλοία και τα γερμανικά στρατεύματα να πλησιάζουν. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η διάσωση των τεσσάρων πέμπτων περίπου από τις συμμαχικές δυνάμεις χαρακτηρίστηκε από τον πρωθυπουργό της Βρετανίας Τσώρτσιλ σαν ένα θαύμα που μετέτρεψε τον θρίαμβο της Γερμανίας σε πύρρεια νίκη (ο ίδιος δεν περίμενε ότι θα σώζονταν περισσότεροι από 30.000!).

Η νέα ομότιτλη ταινία του Κρίστοφερ Νόλαν επιχειρεί να ζωντανέψει στην οθόνη την κολοσσαία επιχείρηση από την πλευρά των Βρετανών. Δημιουργός με ξεχωριστές ικανότητες στη διαχείριση του φιλμικού χρόνου και την συνάντηση του φανταστικού με την πραγματικότητα, κατάφερε να φτιάξει ένα οπτικοακουστικό επίτευγμα ψυχαγωγικού σινεμά με οσκαρικές φιλοδοξίες. Ωστόσο, παρά τις τεχνικές αρετές της, η «Δουνκέρκη» δεν θέλει να «ξύσει» την ιστορία πέρα από την κυρίαρχη βρετανική αφήγηση.

Είναι χωρισμένη σε 3 ενότητες από γεγονότα που συμβαίνουν παράλληλα χωρίς να διαπλέκονται, γιατί συμβαίνουν σε διαφορετικούς χώρους που σχετίζονται με τα στοιχεία της φύσης: Η ακτή, η θάλασσα, ο αέρας. Στην ακτή μια ομάδα νεαρών φαντάρων προσπαθεί απέλπιδα να επιβιβαστεί σε κάποιο από τα λιγοστά πλοία, αντιμετωπίζοντας τους βομβαρδισμούς της Luftwaffe που αφήνουν πίσω τους όλο και περισσότερα πτώματα και τραυματίες, κατεστραμμένες προκυμαίες και βυθισμένα πλοιάρια. Η ενότητα αυτή είναι η πιο αξιόλογη του έργου. Δίνει μια γεύση του χάους και του τρόμου που επικρατούσε στους φαντάρους και της αβεβαιότητας των αξιωματικών. Ένα νεαρό αγόρι που φοράει τη στολή ενός σκοτωμένου Βρετανού, για να επιβιβαστεί κατά προτεραιότητα -καθώς οι Βρετανοί φεύγουν πρώτοι- είναι ο μοναδικός Γάλλος που εμφανίζεται σε ολόκληρη την ταινία! Και δυστυχώς δεν εμφανίζεται ούτε ένας από τους Μουσουλμάνους της Ινδικής χερσονήσου που πολέμησαν στις γραμμές της BEF γιατί η αυτοκρατορία είχε υποσχεθεί στην ηγεσία τους ένα ανεξάρτητο μουσουλμανικό κράτος (το μετέπειτα Πακιστάν). Τα πάντα είναι ιδωμένα από Βρετανική σκοπιά. 

Η δεύτερη ενότητα είναι η θάλασσα, όπου ο ιδιοκτήτης ενός επιταγμένου ιδιωτικού σκάφους ξεκινάει από τη Βρετανία να διασχίσει τη Μάγχη και να συνδράμει στη διάσωση των στρατευμάτων. Η τρίτη εξελίσσεται στον αέρα και είναι ψυχαγωγική (και σαφώς εθνικιστική), και αφορά θεαματικές αερομαχίες Βρετανικών σπιτφάιαρ με Γερμανικά στούκας, με νικητές (φυσικά) τα πρώτα, προσπαθώντας να εμπνεύσει περηφάνεια για τα βρετανικά ανδραγαθήματα. 

Ο Κρίστοφερ Νόλαν δήλωσε ότι σκόπιμα άφησε την πολιτική έξω από την ταινία, παρουσιάζοντας τα γεγονότα απογυμνωμένα από σκοπιμότητες και δηλώσεις. Η πολιτική όμως είναι ζωτικό στοιχείο της Δουνκέρκης και η απάλειψή της αφαιρεί όλη την ουσία της ιστορίας και ρηχαίνει την ταινία σε επίπεδο μιας μέινστριμ επιτυχίας. 

Τελικά σημαίνει αποδοχή της κυρίαρχης άποψης. Χρειάζεται να δει κανείς πέρα από αυτήν.

Η Δουνκέρκη σηματοδότησε την δύση της Βρετανικής αυτοκρατορίας, μιας αυτοκρατορίας που βρισκόταν σε κρίση και παρακμή, που δεν μπορούσε να ελέγξει τα πελώρια εδάφη των αποικιών της στρατιωτικά και πολιτικά, ούτε να ανταπεξέλθει στους ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς του μεσοπολέμου. Ο Βρετανικός στρατός BEF ήταν μικρός αριθμητικά, ανεπαρκώς εξοπλισμένος και συνολικά απροετοίμαστος για έναν μεγάλο πόλεμο. Αυτό εξηγεί το αρχικό φλερτάρισμα επί πρωθυπουργίας Τσάμπερλεν με το Τρίτο Ράιχ, τη ντροπιαστική συμφωνία του Μονάχου, την εγκατάλειψη των Εβραίων στα χέρια των ναζί, τη μη υποστήριξη της Ισπανικής επανάστασης. Πίστευαν ότι εξευμενίζοντας τη Γερμανία, αυτή θα στρεφόταν σε άλλους εδαφικούς στόχους. 

Στροφή

Αυτή η πολιτική κατέρρευσε όταν ο Χίτλερ της κήρυξε τον πόλεμο, τότε όμως αποκαλύφθηκε η τεράστια αδυναμία του Βρετανικού μηχανισμού που πιάστηκε κυριολεκτικά στον ύπνο. Τα επιτελεία δεν μπορούσαν να καταλάβουν πώς συνέβη η πανωλεθρία του Δυτικού μετώπου. Τότε μόνο η Βρετανική αστική τάξη έκανε στροφή στην επίκλιση του αντιναζιστικού αισθήματος που ήδη υπήρχε μέσα στη Βρετανική εργατική τάξη, επιδιώκοντας την εθνική ενότητα για να σωθεί στην πολεμική αναμέτρηση. Παρά τους κομπασμούς του Τσώρτσιλ, μέσα στο υπουργικό του συμβούλιο συζητούσαν την περίπτωση να συνθηκολογήσουν με τη Γερμανία χωριστά από τους Συμμάχους!

Η Δουνκέρκη αποκάλυψε όλες αυτές τις παλινωδίες: Τα Γαλλικά στρατεύματα φρουρούσαν την πόλη περιμετρικά, προσπαθώντας να τη μετατρέψουν σε κέντρο για συμμαχική αντεπίθεση, όμως οι Βρετανοί μετά από άτακτη υποχώρηση, αποφάσισαν μονομερώς την εκκένωση –γι’αυτό αποβιβάστηκαν πρώτοι, εγκαταλείποντας τελεσιγραφικά τη Γαλλία στα χέρια του Χίτλερ. Τα Γαλλικά στρατεύματα αναγκάστηκαν να ακολουθήσουν τα Βρετανικά. Οι εκατοντάδες χιλιάδες φαντάροι παγιδεύτηκαν και αρκετοί έχασαν τη ζωή τους μέσα από τη δειλία, την ιδιοτέλεια και τις κυνικές μανούβρες της κυβέρνησής τους. Η Βρετανική αφήγηση (την οποία ακολουθεί πιστά η ταινία) μιλάει ψευδώς για ένα θαύμα εθνικής ομοψυχίας και για τη σωτήρια ανταπόκριση χιλιάδων ιδιωτικών σκαφών από τα λιμάνια της Νότιας Βρετανίας, όμως οι αριθμοί δείχνουν ότι η συμβολή των εθελοντών -αν και αξιοθαύμαστη- έσωσε μόλις 25.000 ανθρώπους. Η σωτηρία πρακτικά ήρθε γιατί το Γερμανικό πεζικό καθυστέρησε να κινηθεί και να καταλάβει την πόλη, οπότε πρόλαβαν να μεταφέρουν τη μεγάλη πλειοψηφία απέναντι.

Μαρτυρίες της εποχής στη Βρετανία μιλούν για ρακένδυτους και πεινασμένους φαντάρους με το ηθικό τσακισμένο από την ήττα και χιλιάδες κόσμου να συνειδητοποιεί για πρώτη φορά ότι η Βρετανική αυτοκρατορία δεν είναι αήττητη. Ήταν μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης. Ένα φυλλάδιο με τίτλο «Οι Ένοχοι», που απαιτούσε να καθήσουν στο σκαμνί οι πολιτικοί που συνεργάστηκαν με τον Χίτλερ διακινήθηκε σε χιλιάδες αντίτυπα, ενώ πρόσωπα όπως ο Τζορτζ Όργουελ έγραφαν τότε ότι «χρειάζεται ένας λαϊκός πόλεμος που να νικήσει τον Χίτλερ και να χτίσει μια δίκαιη κοινωνία». Η Βρετανική εργατική τάξη χρειάστηκε να περιμένει μέχρι τις εκλογές του 1945 για να διώξει τον Τσώρτσιλ από την κυβέρνηση. Αυτή τη διαδικασία πυροδότησε η Δουνκέρκη πέρα από τους ιμπεριαλιστικούς μύθους που αναπαράγονται μέχρι σήμερα.