Στις 25 Οκτώβρη του 1917 τα σοβιέτ, τα συμβούλια των εργατών και των φαντάρων, πήραν την εξουσία στην Πετρούπολη και λίγες μέρες μετά στη Μόσχα. Το δεύτερο συνέδριο των Σοβιέτ όλης της Ρωσίας που αντιπροσώπευε δεκάδες εκατομμύρια εργάτες και φαντάρους κήρυξε την ανατροπή της Προσωρινής Κυβέρνησης και συγκρότησε τη δικιά του κυβέρνηση. Πάνω στα συντρίμμια του παλιού αστικού κράτους, του στρατού, της αστυνομίας, των δικαστηρίων, η νέα εργατική εξουσία άρχισε να οργανώνεται και να αλλάζει όλη την κοινωνία. 

Τα πρώτα της κιόλας βήματα ήταν να διακηρύξει το τέλος του πολέμου, να δώσει τη γη στους αγρότες, ισότητα και δικαίωμα κρατικού αποχωρισμού σε όλες τα καταπιεσμένα έθνη. Κρατικοποίησε τις τράπεζες και διέγραψε το δημόσιο χρέος, τα εργοστάσια και οι επιχειρήσεις πέρασαν στον έλεγχο των εργατικών επιτροπών και των συνδικάτων. 

Ήταν μια κοσμογονική ανατροπή. Σ’ ένα κόσμο που ζούσε τη φρίκη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η Ρώσικη Επανάσταση ήταν φάρος ελπίδας για μια κοινωνία χωρίς πόλεμο, εκμετάλλευση και καταπίεση. Ταυτόχρονα, μια άλλη λέξη έμπαινε σε κοινή χρήση διεθνώς. Ήταν η λέξη «μπολσεβίκος». Για τις άρχουσες τάξεις ήταν το συνώνυμο της καταστροφικής δύναμης που απειλούσε τα θεμέλια της κοινωνίας και του πολιτισμού, δηλαδή του πλούτου και της κυριαρχίας τους. Για τους «από κάτω» γινόταν το συνώνυμο της αμφισβήτησης, της εξέγερσης και της νίκης. 

Μέχρι που; 

Χωρίς το κόμμα των μπολσεβίκων δεν θα υπήρχε Κόκκινος Οκτώβρης. Για να μπορέσει αυτό το κόμμα, που συσπείρωνε στις γραμμές τα πιο μαχητικά, τα πιο συνειδητά τμήματα της εργατικής τάξης, χρειάστηκε καταρχήν να κάνει επιλογές στο επίπεδο της στρατηγικής. Αυτή ήταν μια μάχη που έδωσε ο Λένιν όταν γύρισε στην επαναστατημένη Ρωσία στις αρχές του Απρίλη του 1917. 

Με τις «Θέσεις του Απρίλη» ο Λένιν υποστήριξε ότι η εργατική τάξη μπορεί να πάρει την εξουσία τραβώντας μαζί όλα τα καταπιεσμένα στρώματα του πληθυσμού. Αυτό σήμαινε ότι η εξουσία έπρεπε να περάσει στα χέρια των σοβιέτ που είχαν γεννηθεί στις μέρες της επανάστασης του Φλεβάρη. 

Τα σοβιέτ ήταν ο ένας από τους δυο πόλους της «δυαδικής εξουσίας», ο άλλος ήταν η Προσωρινή Κυβέρνηση. Τα αποτελούσαν οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι από τις συνελεύσεις στα εργοστάσια και τους στρατώνες, που ήταν άμεσα ανακλητοί από τους εκλογείς τους. Ήταν «εργαζόμενα σώματα», συζητούσαν πολιτικά τα μεγάλα -και πολλά «μικρά»- ζητήματα και εφάρμοζαν τα ίδια τις αποφάσεις τους. 

Για τον Λένιν τα σοβιέτ: «αναπαράγουν εκείνο τον τύπο του κράτους που επεξεργάστηκε η Κομμούνα του Παρισιού και που ο Μαρξ τον ονόμασε ‘πολιτική μορφή που ανακαλύφθηκε επιτέλους, και με την οποία μπορεί να συντελεστεί η οικονομική απελευθέρωση των εργαζομένων».

Η εργατική τάξη θα στεκόταν ως απελευθερωτής απέναντι σε όλα τα καταπιεσμένα στρώματα της κοινωνίας, θα σταματούσε τον πόλεμο, θα έδινε τη γη στους αγρότες, ελευθερία για τα καταπιεσμένα έθνη. Από δω πήγαζε το σύνθημα «Κάτω η Προσωρινή Κυβέρνηση – Όλη εξουσία στα σοβιέτ». 

Ήταν ρήξη με όλη τη λογική των «σταδίων» που κυριαρχούσε στα μυαλά πολλών παλιών μπολσεβίκων και που θα βασάνιζε τις επόμενες δεκαετίες την Αριστερά διεθνώς. Για τα άλλα κόμματα της Αριστεράς αυτή η στρατηγική καθόρισε μέχρι τέλους την στάση τους. 

Οι μενσεβίκοι και οι εσέροι λέγανε, με διάφορους τρόπους και εμφάσεις, ότι η επανάσταση στην Ρωσία δεν μπορούσε να γκρεμίσει τον καπιταλισμό. Η στρατηγική τους μπορούσε να συνοψισθεί ως εξής: πρώτα στερέωμα της δημοκρατίας και μετά, πολύ μετά, πάλη για την εξουσία των εργατών. «Δημοκρατία» σήμαινε αστική δημοκρατία και συμμαχία με τους προοδευτικούς αστούς. Κι όσο οι αστοί και τα κόμματά τους πήγαιναν πιο δεξιά, τόσο τους ακολουθούσαν οι ηγεσίες των μενσεβίκων και των εσέρων που συμμετείχαν μαζί τους στην Προσωρινή Κυβέρνηση. 

Αντίθετα, ο Λένιν υποστήριζε ότι πραγματική δημοκρατία σημαίνει εργατική εξουσία:

«Όχι κοινοβουλευτική δημοκρατία -επιστροφή από τα σοβιέτ των εργατών βουλευτών σε αυτή θα ήταν βήμα προς τα πίσω- αλλά δημοκρατία των σοβιέτ των εργατών, των εργατών γης και των αγροτών βουλευτών σε όλη τη χώρα, από τα κάτω ως τα πάνω. Κατάργηση της αστυνομίας, του στρατού, της υπαλληλίας. Η αμοιβή όλων των υπαλλήλων, που θα είναι όλοι τους αιρετοί και ανακλητοί σε κάθε στιγμή, να μην ξεπερνά τη μέση αμοιβή ενός καλού εργάτη».

Όταν ο Λένιν παρουσίασε τις «Θέσεις του Απρίλη» βρέθηκε απομονωμένος στην ηγεσία του ίδιου του κόμματός του. Οι «παλιοί μπολσεβίκοι» όπως τους αποκαλούσε ειρωνικά ο Λένιν έλεγαν: η αστικοδημοκρατική επανάσταση δεν έχει επιτελέσει τα καθήκοντά της (γη στους αγρότες, οχτάωρο, Σύνταγμα). Άρα, χρειάζεται να σπρώξουμε την Προσωρινή Κυβέρνηση να τα υλοποιήσει. 

Όμως, αυτή η επιμονή οδηγούσε τμήματα της ηγεσίας των μπολσεβίκων στον ίδιο δρόμο που είχαν πάρει οι μενσεβίκοι και οι εσέροι. Στις αρχές του Μάρτη η ηγεσία των μπολσεβίκων στην Πετρούπολη είχε πάρει μια απόφαση στην οποία τόνιζε ότι θα υποστήριζε την Προσωρινή Κυβέρνηση «στο βαθμό που» οι πολιτικές της ανταποκρίνονταν στα συμφέροντα των εργατών. Ακόμα χειρότερα, έφτασαν να λένε ότι αφού πλέον τον πόλεμο τον διεξήγαγε μια δημοκρατική κυβέρνηση, τότε έπρεπε να συνεχιστεί για την «υπεράσπιση της πατρίδας και της επανάστασης». 

Ο Στάλιν, στα τέλη του Μάρτη «τελειοποίησε» τη φόρμουλα υποστήριξης της Προσωρινής Κυβέρνησης σε μια συνδιάσκεψη του μπολσεβίκικου κόμματος. Ήταν η περίφημη θέση για τον «συμπληρωματικό» ρόλο των λειτουργιών των σοβιέτ και της κυβέρνησης. Τα σοβιέτ θα «κινητοποιούν δυνάμεις» και «θα ασκούν έλεγχο» ενώ η Προσωρινή Κυβέρνηση θα «θωρακίζει» τις κατακτήσεις της επανάστασης! 

Χρειάστηκε μια έντονη εσωκομματική σύγκρουση για να υιοθετήσει το κόμμα των μπολσεβίκων την γραμμή «Όλη η εξουσία στα σοβιέτ». Την υιοθέτησε η έβδομη πανρωσική συνδιάσκεψη του μπολσεβίκικου κόμματος στις αρχές του Μάη. 

Τον Σεπτέμβρη και τον Οκτώβρη, το μπολσεβίκικο κόμμα έζησε μια νέα έντονη εσωτερική συζήτηση. Οι εξελίξεις έθεταν επί τάπητος την υλοποίηση του συνθήματος «Όλη η εξουσία στα σοβιέτ». Από τις αρχές του Σεπτέμβρη ο Λένιν επέμενε ότι το κόμμα έπρεπε να πάρει την πρωτοβουλία για να κάνει πράξη αυτό το σύνθημα, με άλλα λόγια να οργανώσει την κατάληψη της εξουσίας. 

Ανατροπή

Όλα τα κείμενα, όλες οι τοποθετήσεις του από τότε μέχρι κυριολεκτικά την παραμονή του Οκτώβρη είχαν αυτό το περιεχόμενο. Ο Λένιν έφτασε να απειλήσει με παραίτηση από την Κεντρική Επιτροπή των μπολσεβίκων. Ο λόγος ήταν σοβαρός. Τα κομματικά συνέδρια τον Μάη και τον Ιούλη είχαν ταχθεί υπέρ της ανατροπής της Προσωρινής Κυβέρνησης και του περάσματος όλης της εξουσίας στα σοβιέτ. Όμως, όταν πλησίαζε η αποφασιστική στιγμή ένα μεγάλο κομμάτι της ηγεσίας δίσταζε και έψαχνε πως να συμβιβαστεί. Οι ταλαντεύσεις συνεχίστηκαν κυριολεκτικά μέχρι την παραμονή της Οκτωβριανής Επανάστασης. 

Τον Αύγουστο η απόπειρα πραξικοπήματος του αρχιστράτηγου Κορνίλοφ είχε τσακιστεί από τη μεγαλειώδη κινητοποίηση των εργατών και των φαντάρων. Οι μπολσεβίκοι που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή, άρχισαν να κερδίζουν τη μια πλειοψηφία μετά την άλλη. Στα σοβιέτ της Πετρούπολης και της Μόσχας, στις δημοτικές εκλογές σε αυτές τις πόλεις, στα συνδικάτα και τις εργοστασιακές επιτροπές, η μπολσεβίκικη επιρροή γιγαντωνόταν και η επιρροή των «συμβιβαστών», των μενσεβίκων και των εσέρων, να υποχωρεί ραγδαία. 

Το υπόβαθρο ήταν η ταξική και πολιτική πόλωση. Ένα τεράστιο απεργιακό κύμα σάρωνε όλα τα βιομηχανικά κέντρα. Τμήματα της εργατικής τάξης που ήταν «ήσυχα» τους προηγούμενους καυτούς μήνες έμπαιναν ορμητικά στη μάχη. Ενάντια στην ακρίβεια, για να κρατήσουν ανοιχτά τα εργοστάσια. Στην ύπαιθρο φούντωναν οι αγροτικές εξεγέρσεις. Οι αστοί, από την άλλη, στρέφονταν στα δεξιά και αναζητούσαν έναν νέο Κορνίλοφ. 

Ωστόσο, ο Κάμενεφ κι ο Ζινόβιεφ, δυο παλιοί μπολσεβίκοι, επέμεναν ότι οι συσχετισμοί είναι ακόμα αρνητικοί, ότι οι εργάτες και το κόμμα των μπολσεβίκων θα απομονώνονταν και θα τσακίζονταν αν προσπαθούσαν να πάρουν την εξουσία. Γι’ αυτούς η σωστή επιλογή θα ήταν η αναμονή για την Συντακτική Συνέλευση που υποσχόταν ότι θα συγκαλέσει η Προσωρινή Κυβέρνηση κι όλο ανέβαλλε. Στις εκλογές, έλεγαν, «θα έχουμε τουλάχιστον το 1/3 των αντιπροσώπων». Εντωμεταξύ, τα σοβιέτ «θα ήταν ένα περίστροφο στον κρόταφο της κυβέρνησης που θα την ανάγκαζε να συγκαλέσει την Συντακτική και να καταστείλει τις πραξικοπηματικές απόπειρες».

Στην ουσία η δεξιά πτέρυγα της ηγεσίας των μπολσεβίκων (ο Κάμενεφ και ο Ζινόβιεφ δεν ήταν απομονωμένες φωνές) έκανε το σφάλμα που έχουν κάνει πολλές αριστερές ηγεσίες μέχρι και σήμερα. Αντιμετώπιζε την εργατική τάξη και το κίνημά της ως κάτι δεδομένο, που θα συνέχιζε να τροφοδοτεί το κόμμα και να του εξασφαλίζει εκλογική δύναμη και τη δυνατότητα να επηρεάζει τις εξελίξεις. 

Κατάληψη

Η απάντηση του Λένιν ήταν σκληρή και ρεαλιστική. «Περίστροφο χωρίς σφαίρες;» ρωτούσε ειρωνικά τους εσωκομματικούς αντιπάλους του. Δεν υπάρχει χρόνος για αναμονή: η πείνα δεν περιμένει την Συντακτική Συνέλευση, ούτε η κατάρρευση του μετώπου, ούτε το σαμποτάζ των καπιταλιστών και η αποδιάρθρωση της οικονομίας. Η κατάληψη της εξουσίας ήταν ο μόνος δρόμος για την σωτηρία της επανάστασης.

Ο Λένιν επέμενε ότι η κρίσιμη απόφαση έπρεπε να παρθεί και να υλοποιηθεί και για ένα άλλο, εξίσου σημαντικό λόγο. «Βρισκόμαστε στα πρόθυρα της παγκόσμιας επανάστασης» έγραφε σε ένα κείμενό του με τίτλο «Η κρίση ωρίμασε». Το καλοκαίρι του 1917 είχε γίνει εξέγερση των ναυτών στον γερμανικό πολεμικό στόλο και το κύμα των απεργιών και των ανταρσιών δυνάμωνε σε όλο τον κόσμο. H νίκη των εργατών στην επαναστατημένη Ρωσία θα ήταν η πιο έμπρακτη βοήθεια στο φούντωμα της Γερμανικής Επανάστασης.

Η αντιπαράθεση δεν διεξαγόταν στη σφαίρα των γενικών αναλύσεων. Στα τέλη του Σεπτέμβρη η Προσωρινή Κυβέρνηση συγκρότησε το «Συμβούλιο της Δημοκρατίας», το λεγόμενο «προ-κοινοβούλιο», για να αποκτήσει κάποιου είδους νομιμοποίηση και κύρος. Η ΚΕ των μπολσεβίκων αποφάσισε να συμμετέχει σε αυτό το σώμα. Μ’ αυτό τον τρόπο νομιμοποιούσε την Προσωρινή Κυβέρνηση και δεχόταν την ατζέντα της. Ο Λένιν κατήγγειλε με όλη τη δύναμή του αυτή την απόφαση. «Πρέπει να φύγουμε από το προ-κοινοβούλιο» έγραφε «Να πάμε στα Σοβιέτ των εργατών και φαντάρων αντιπροσώπων, στα συνδικάτα, στις μάζες γενικά. Αυτές να καλέσουμε στον αγώνα». 

Σε αυτή τη μάχη αποφασιστική ήταν η συμβολή του Τρότσκι, που είχε εκλεγεί πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης. Τάχτηκε κι αυτός υπέρ της μη-συμμετοχής στο προ-κοινοβούλιο. Ο Λένιν έγραφε σε μια επιστολή του στην κομματική ηγεσία: «Ο Τρότσκι ήταν υπέρ του μποϋκοτάζ του προ-κοινοβούλιου. Μπράβο σύντροφε Τρότσκι!».

Κάτω από την πίεση του Λένιν και του Τρότσκι, αλλά και των μεγάλων οργανώσεων του κόμματος, η ηγεσία αποφάσισε στις 5 Οκτώβρη να αποχωρήσει από το προ-κοινοβούλιο. Δυο μέρες μετά ο Τρότσκι ανέβηκε στο βήμα του και «πέταξε τη βόμβα» όπως περιέγραψε την ομιλία του ένας μενσεβίκος χρονικογράφος της επανάστασης, ο Σουχάνοφ. Και εξηγούσε: «Μόνο ένας δρόμος υπήρχε γι’ αυτούς [τους μπολσεβίκους] όταν εγκατέλειπαν το προ-κοινοβούλιο. Εγκαταλείποντας την κάλπη έπρεπε να πιάσουν το τουφέκι. Κι αυτό ακριβώς έκαναν». 

Η απόφαση του Σοβιέτ της Πετρούπολης για αυτές τις εξελίξεις τέλειωνε με το σύνθημα: «Ζήτω η άμεση κι ανοιχτή πάλη για την επαναστατική εξουσία στη χώρα!». Οι μπολσεβίκοι δεν λειτουργούσαν σα μια απομονωμένη πραξικοπηματική ομάδα που σχεδίαζε ερήμην του κινήματος. Κέρδισαν τα σοβιέτ στην προοπτική της ανατροπής της Προσωρινής Κυβέρνησης και οργάνωσαν τα βήματα γι’ αυτό τον σκοπό. 

Η ενσάρκωση αυτής της λειτουργίας ήταν η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή του Σοβιέτ της Πετρούπολης, ένα όργανο στο οποίο συμμετείχαν δίπλα στους μπολσεβίκους αναρχικοί, αριστεροί εσέροι, ακόμα και μενσεβίκοι. Πρόεδρός της ήταν ο Λ. Τρότσκι. Έτσι φτάσαμε στη νίκη της εργατικής επανάστασης, στον “Κόκκινο Οκτώβρη”.

• Εκδήλωση για τα 100 χρόνια από τη σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία διοργάνωνε η ΠΕΝΕΝ στην αίθουσα συνελεύσεων της ΠΝΟ, την ώρα που η Εργατική Αλληλεγγύη πήγαινε στο τυπογραφείο. Ομιλητές στην εκδήλωση ήταν ο Πάνος Γκαργκάνας από το ΣΕΚ, ο Άγγελος Χάγιος από το ΝΑΡ, Γιάννης Τόλιος από τη ΛΑΕ, Αλέκος Αλαβάνος από το Σχέδιο Β, ο Δημήτρης Μπελαντής μέλος του Δ.Σ του ΔΣΑ κι ο Θανάσης Κανιάρης από τον Εργατικό Αγώνα. Τη συζήτηση άνοιξε ο πρόεδρος της ΠΕΝΕΝ, Αντώνης Νταλακογιώργος.

Ωρολόγιο πρόγραμμα