Η έκθεση του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (ΕΙGE) που δημοσιοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα ήταν κόλαφος για την Ελλάδα. Η χώρα βρέθηκε να καταλαμβάνει την τελευταία θέση στον Δείκτη Ισότητας των Φύλων, συγκεντρώνοντας 50 βαθμούς έναντι 66,2 κατά μέσο όρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Σε τρεις τομείς μέτρησης, εργασίας (ισότιμη πρόσβαση στην απασχόληση και τις καλές συνθήκες εργασίας), εκπαίδευσης (ανισότητες των φύλων στο εκπαιδευτικό επίπεδο, τη συμμετοχή στην εκπαίδευση και την κατάρτιση κατά τη διάρκεια της πορείας ζωής και τον διαχωρισμό των φύλων) και εξουσίας (ανισότητα των φύλων στις θέσεις λήψης αποφάσεων σε όλους τους πολιτικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς φορείς), η Ελλάδα βρέθηκε πολύ κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Ενώ καταγράφηκε ως το μοναδικό κράτος-μέλος που τη δεκαετία 2005-2015 επιδείνωσε τις επιδόσεις της σε άλλους τρεις: στο χρήμα (ανισότητες όσον αφορά την πρόσβαση σε οικονομικούς πόρους και την οικονομική κατάσταση των γυναικών και ανδρών), στην υγεία (ανισότητες στην κατάσταση της υγείας, την υγιεινή συμπεριφορά και την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας) και στον χρόνο (ανισότητες των φύλων στην κατανομή του χρόνου που αφιερώνεται στη φροντίδα και στην οικιακή εργασία και τις κοινωνικές δραστηριότητες). 

Μάχες

Τα παραπάνω στοιχεία κάνουν την Έκθεση “Ο Φεμινισμός στα χρόνια της Μεταπολίτευσης 1974-1990: Ιδέες, συλλογικότητες, διεκδικήσεις”, που φιλοξενείται στο Ιδρυμα της Βουλής και θα διαρκέσει μέχρι τα μέσα του Δεκέμβρη, ακόμα πιο επίκαιρη. Κανένα από τα ζητήματα που ανοίγουν σήμερα για την ανισότητα των φύλων, τις συνθήκες ζωής των γυναικών, τις επιθέσεις εναντίον τους, δεν είναι καινούργιο. Πολλά από τα δικαιώματα που τώρα απειλούνται είναι κατακτήσεις εκείνης της περιόδου, μετά από τις σκληρές μάχες που έδωσε το γυναικείο κίνημα ενάντια στην καταπίεση.

Τυπικά η ισότητα των δύο φύλων είχε κατοχυρωθεί, κάτω και από την πίεση του κινήματος που έριξε τη χούντα, στο Σύνταγμα του 1975. Ωστόσο οι διακρίσεις σε βάρος των γυναικών συνέχιζαν να διαπερνούν την ελληνική νομοθεσία. Το Οικογενειακό Δίκαιο, η αλλαγή του οποίου βρέθηκε στην αιχμή των αιτημάτων του γυναικείου κινήματος της περιόδου, είναι ένα από πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Μια ιδέα για το τι ίσχυε μας την δίνει η Επιτροπή Αγώνα για την Αλλαγή του Οικογενειακού Δικαίου, σε προκήρυξή της με την οποία καλούσε στη διαδήλωση της Διεθνούς Ημέρας Γυναικών το 1980 στα Προπύλαια:

“Γυναίκα, βάζεις λεφτά στην Τράπεζα για το ανήλικο παιδί σου. Μπορείς να τα σηκώσεις χωρίς την εξουσιοδότηση του άντρα σου; Δεν μπορείς. Μπορείς να γράψεις το ανήλικο παιδί σου στο σχολείο χωρίς την εξουσιοδότηση του άντρα σου; Δεν μπορείς. Μπορείς να συνοδέψεις το ανήλικο παιδί σου στο εξωτερικό χωρίς την έγκριση του άντρα σου; Δεν μπορείς. Μπορείς ν' ανοίξεις μαγαζί χωρίς την έγκριση του άντρα σου; Δεν μπορείς. Παντρεύεσαι. Μπορείς να κρατήσεις το επώνυμό σου; Δεν μπορείς. Παντρεύεσαι ξένο υπήκοο. Μπορείς να κρατήσεις την υπηκοότητά σου; Δεν μπορείς. Μπορείς να διαλέξεις το όνομα του παιδιού σου; Δεν μπορείς. Μπορείς σύμφωνα με το νόμο ν' αποφασίζεις για το ανήλικο εξώγαμο παιδί σου; Όχι δεν μπορείς. Αν είσαι εργαζόμενη, μπορείς ν' ασφαλίσεις τα παιδιά σου στο ταμείο σου; Όχι δεν μπορείς. Τα παιδιά και ο άντρας σου μπορούν να παίρνουν τη σύνταξή σου; Όχι δεν μπορούν. Γυναίκα. Νομίζεις ότι οι δουλειές του σπιτιού είναι δικαίωμά σου; Όχι. Είναι υποχρέωσή σου σύμφωνα με τον νόμο”.

Αυτό το καταπιεστικό πλαίσιο, που με τη βούλα του ελληνικού κράτους και τη στήριξη όλων των αντιδραστικών θεσμών όπως η εκκλησία διαπερνούσε κάθε τομέα της καθημερινής ζωής και ενισχυόταν ιδεολογικά από το ότι ο φυσικός προορισμός της γυναίκας είναι το σπίτι, η οικογένεια και η μητρότητα -με τις εκτρώσεις να είναι παράνομες και την ενημέρωση και πρόσβαση στην αντισύλληψη ανύπαρκτη- μπαίνει τότε σε βαθιά αμφισβήτηση. Τα κινήματα του Μάη του '68, ο αέρας του Πολυτεχνείου, η πολιτικοποίηση μετά την πτώση της χούντας, εκφράζεται και σε ένα γυναικείο κίνημα που τσακίζει σεξιστικές διακρίσεις και προκαταλήψεις, απαιτεί και κατακτά πρωτόγνωρα δικαιώματα, παλεύει συνολικά για τη γυναικεία απελευθέρωση.

Διεκδικήσεις

Η δυνατότητα των γυναικών να αποφασίζουν αν και πότε θα γεννήσουν παιδιά, ο διαχωρισμός της γυναικείας σεξουαλικότητας από την αναπαραγωγή, η ελευθερία του σεξουαλικού προσανατολισμού, η αποδοχή της ομοφυλοφιλίας, η υπεράσπιση του γυναικείου σώματος απέναντι σε κάθε απόπειρα παραβίασης της ελευθερίας του, γίνονται αντικείμενο πλατιάς διεκδίκησης, συζήτησης και πάλης. Δίπλα στις γυναικείες οργανώσεις των ρεφορμιστικών κομμάτων (ΠΑΣΟΚ, ΚΚΕ, ΚΚΕεσ) ξεφυτρώνουν παντού γυναικείες ομάδες, σε εργατικούς χώρους, σχολές, γειτονιές, αλλά και σχετικά περιοδικά, καφενεία και βιβλιοπωλεία γυναικών. Η έκθεση περιέχει μία εντυπωσιακή καταγραφή και ταξινόμησή τους ανάλογα με το περιεχόμενο αλλά και τις επιρροές τους -άλλες από την αυτονομία, άλλες από την επαναστατική αριστερά. 

Δίπλα στις καμπάνιες για την αλλαγή του Οικογενειακού Δικαίου, ξεδιπλώνονται αυτές για τη νομιμοποίηση των εκτρώσεων και την πραγματοποίησή τους στα δημόσια νοσοκομεία καλυμμένες από τα ασφαλιστικά ταμεία, για την ελεύθερη πρόσβαση στην αντισύλληψη, για την κατάργηση των καλλιστείων που εμπορευματοποιεί το γυναικείο σώμα, ενάντια στη στράτευση των γυναικών που νομοθετήθηκε υπό προϋποθέσεις το 1977, κατά των βιασμών και της σεξουαλικής παρενόχλησης -επιθέσεις που, όπως διαβάζουμε στις δεκάδες προκηρύξεις-καταγγελίες της εποχής που περιλαμβάνει η έκθεση, αν δεν χρεώνονταν ανοιχτά στις ίδιες, βαφτίζονταν από τον Τύπο και τα δικαστήρια ως “ανώδυνο, ανάλαφρο και παιχνιδιάρικο καμάκι”, μία έκφραση της “φυσικής αγάπης” προς το γυναικείο φύλο... Οι φωτογραφίες, οι αφίσες και οι προκηρύξεις για τις διαδηλώσεις της 8ης Μάρτη το ’80, το ’81, το ’82 αλλά και μετά, δείχνουν ότι η Διεθνής Ημέρα Γυναικών αποτελεί κέντρο του κινήματος για όλα αυτά τα ζητήματα.

Σε αυτή την περίοδο οι γυναίκες οργανώνονται στα συνδικάτα και τους συλλόγους διεκδικώντας εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα. Η έκθεση περιλαμβάνει και τέτοιες εικόνες (χωρίς όμως να καλύπτει τον πλούτο των γυναικείων εργατικών απεργιών και αγώνων της περιόδου). Η συγκρότηση της Γραμματείας Γυναικών της ΓΣΕΕ, οι φωτογραφίες από εκδήλωση του Πανελλήνιου Συλλόγου Τηλεφωνητριών Χειριστριών ΟΤΕ, από διαδήλωση στην τράπεζα Πίστεως με γυναίκα τραπεζοϋπάλληλο στην ντουντούκα ή από συνέλευση εργατριών στο εργοστάσιο καλτσοβιομηχανίας Berkshire, αποτυπώνουν τη μαζική είσοδο των γυναικών στην παραγωγή, σε όλους τους τομείς, από τις ΔΕΚΟ και τις τράπεζες μέχρι τα εργοστάσια, και τη δύναμη που τους δίνει αυτή η θέση ως κομμάτι της εργατικής τάξης.

Ιδέες

Μια τέτοια έκρηξη στο επίπεδο των αγώνων δεν μπορούσε να μην συνοδεύεται από μια έκρηξη στο επίπεδο των ιδεών. Η αναζήτηση της θεωρίας, για τις ρίζες της γυναικείας καταπίεσης, για τον αποτελεσματικότερο τρόπο οργάνωσης και πάλης, για το αν η απελευθέρωση είναι υπόθεση μόνο των ίδιων των γυναικών, για το αν αρκούν οι νομοθετικές ρυθμίσεις και η μεγαλύτερη εκπροσώπηση των γυναικών στα θεσμικά όργανα και τα κέντρα λήψης αποφάσεων, γνωρίζει τεράστια άνθηση και μεταφράζεται σε εκδηλώσεις, συνέδρια, άρθρα, έντυπα, εκδόσεις βιβλίων. Ονόματα όπως Κλάρα Τσέτκιν και Αλεξάνδρα Κολλοντάι ακούγονται ξανά μαζικά, αν όχι για πρώτη φορά. Η ριζοσπαστικοποίηση είναι τόσο μεγάλη που φτάνει ακόμα και οργανώσεις όπως η Ένωση Γυναικών Ελλάδας που στηριζόταν από το ΠΑΣΟΚ να υιοθετούν ως κεντρικό τους σύνθημα το “Δεν υπάρχει γυναικεία απελευθέρωση χωρίς κοινωνική απελευθέρωση. Δεν υπάρχει κοινωνική απελευθέρωση χωρίς γυναικεία απελευθέρωση”.

Η Επαναστατική Πάλη Γυναικών (στην οποία ενεργό ρόλο παίζουν οι συντρόφισσες της ΟΣΕ από την οποία προέρχεται το ΣΕΚ) κυκλοφορεί αφίσα και φυλλάδιο προβάλοντας την επαναστατική προοπτική του γυναικείου κινήματος ως κομμάτι της εργατικής τάξης. “Η ιδιαιτερότητα του γυναικείου προβλήματος βρίσκεται στη διπλή καταπίεση που υφίσταται η γυναίκα μέσα στον καπιταλισμό, είτε σαν εργαζόμενη, είτε σαν άμισθο υπηρετικό προσωπικό...” διαβάζουμε στον κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση ως το κεντρικό στοιχείο στην παρέμβαση της Επαναστατικής Πάλης Γυναικών και στην προσπάθειά της να προσανατολίσει ότι η γυναικεία καταπίεση είναι αναπόσπαστο στοιχείο του συστήματος που μόνο η ανατροπή του μπορεί να την σταματήσει. Κι αν τότε αυτές οι φωνές ήταν ακόμα μειοψηφικές και στα πρώτα τους βήματα, σήμερα η εμπειρία, η ριζοπαστικοποίηση και οι αναζητήσεις εκατοντάδων χιλιάδων και εκατομμυρίων γυναικών όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε όλο τον κόσμο μπορούν να τις κάνουν πλειοψηφικές.

• Διαβάστε επίσης το άρθρο “Ιστορία αγώνων για τη γυναικεία απελευθέρωση” στο περιοδικό Σοσιαλισμός από τα Κάτω που κυκλοφορεί