Λέον Τρότσκι
Στις 9 Σεπτέμβρη του 1917 ο Τρότσκι κατέθεσε πρόταση δυσπιστίας στην Εκτελεστική Επιτροπή του Σοβιέτ της Πετρούπολης. Όταν ολοκληρώθηκε η ψηφοφορία το αποτέλεσμα εξέπληξε και τον ίδιο. Για πρώτη φορά στην επτάμηνη ζωή του, το Σοβιέτ είχε υιοθετήσει μια καθαρά μπολσεβίκικη πρόταση.
Δυο βδομάδες μετά, το Σοβιέτ περνούσε στα χέρια των μπολσεβίκων. Στις 23 Σεπτέμβρη ο Τρότσκι εκλέχτηκε πρόεδρός του. Ο μενσεβίκος χρονικογράφος της επανάστασης, ο Σουχάνοφ περιγράφει την αλλαγή που σηματοδότησε η εκλογή του Τρότσκι. «Μια θύελλα χειροκροτημάτων» τον υποδέχτηκε όταν ανέβαινε στο βήμα. «Τα πάντα άλλαξαν στο Σοβιέτ. Ήταν πλέον ξανά ένας επαναστατικός στρατός. Ήταν η φρουρά του Τρότσκι έτοιμη, με ένα νεύμα του να κάνει έφοδο στην κυβέρνηση, τα Χειμερινά Ανάκτορα, όλα τα κάστρα των αστών».
Το Σοβιέτ είχε εμφανιστεί πρώτη φορά στην επανάσταση του 1905 και τότε ο Τρότσκι είχε πάλι γίνει πρόεδρός του. Αλλά αυτή τη φορά η κατάληξη θα ήταν διαφορετική. Από αυτή τη θέση, ο Τρότσκι θα οργάνωνε τη νικηφόρα κατάληψη της εξουσίας από τα σοβιέτ στις 24-25 Οκτώβρη του 1917.
Σοβιέτ
Από τις αρχές του Σεπτέμβρη ο Λένιν επέμενε, όλο και πιο έντονα, ότι η επανάσταση είχε μπει σε μια κρίσιμη φάση, κι ότι ήταν η ώρα για την ένοπλη ανατροπή της Προσωρινής Κυβέρνησης και το πέρασμα όλης της εξουσίας στα σοβιέτ. «Η κρίση ωρίμασε» υποστήριζε, κάθε καθυστέρηση θα είναι έγκλημα. Οι μπολσεβίκοι είχαν την πλειοψηφία στην εργατική τάξη και στους φαντάρους. Αν δεν έκαναν το αποφασιστικό βήμα, το κίνημα θα απογοητευόταν και η αντεπανάσταση θα χτυπούσε.
Η κομματική ηγεσία, όμως, ταλαντευόταν. Μια ολόκληρη πτέρυγά της, με επικεφαλής του παλιούς μπολσεβίκους Κάμενεφ κι Ζινόβιεφ, πίστευαν ότι αυτό το βήμα θα ήταν τυχοδιωκτισμός. Οι «συνθήκες δεν είναι ώριμες» έλεγαν και υποστήριζαν ότι η σωστή επιλογή θα ήταν η αναμονή μέχρι την Συντακτική Συνέλευση. Εκεί οι μπολσεβίκοι θα είχαν μεγάλη δύναμη και θα ωθούσαν την κατάσταση προς τ’ αριστερά.
Γι’ αυτό το λόγο ο Λένιν επέμενε στα κείμενα, τις επιστολές και τις συναντήσεις του ότι το κόμμα πρέπει να δράσει αμέσως. Ο Τρότσκι συμφωνούσε απόλυτα με τον Λένιν ότι η ώρα της αποφασιστικής μάχης είχε έρθει. Ήταν εκείνος που επέμενε για παράδειγμα ότι οι μπολσεβίκοι έπρεπε να αποχωρήσουν από το «προ-κοινοβούλιο» που είχε στήσει η Προσωρινή Κυβέρνηση. «Ο Τρότσκι είναι υπέρ του μποϋκοτάζ, μπράβο σύντροφε Τρότσκι» έγραφε ο Λένιν. Όμως, υπήρχε μια απόκλιση ανάμεσα στους δυο. Ο Τρότσκι επέμενε ότι η εξέγερση πρέπει να οργανωθεί από τα σοβιέτ, με τη βοήθεια του κόμματος, και στο όνομά τους. Και να συμπέσει ή προηγηθεί ελαφρά, με το Συνέδριο των Σοβιέτ.
Ο Τρότσκι δικαιώθηκε σε αυτή την επιλογή. Ο Μαρξ είχε γράψει ότι η εξέγερση είναι τέχνη κι ο Λένιν τον Σεπτέμβρη-Οκτώβρη το επαναλάμβανε. Όμως, ήταν ο Τρότσκι που απέδειξε ότι ήταν ο καλύτερος «καλλιτέχνης».
Βήματα
Το αποφασιστικό βήμα στην οργάνωση του «Κόκκινου Οκτώβρη» ήταν η συγκρότηση της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής (ΣΕΕ) του Σοβιέτ της Πετρούπολης και το κέρδισμα των συνταγμάτων της φρουράς στις διαταγές της. Η ΣΕΕ έγινε το επιτελείο της κατάληψης της εξουσίας κι ο ρόλος του Τρότσκι ήταν αποφασιστικός στις ενέργειές της.
Η ΣΕΕ ήταν ο «απόγονος» μιας παρόμοιας επιτροπής που είχε συγκροτηθεί στα τέλη Αυγούστου για την κινητοποίηση ενάντια στο πραξικόπημα του αρχιστράτηγου Κορνίλοφ. Όλοι γνωρίζανε ότι ήταν ζήτημα χρόνου πριν εμφανιστεί ένας δεύτερος Κορνίλοφ. Εκτός από αυτό η ίδια η Προσωρινή Κυβέρνηση έκανε βήματα για να τσακίσει τους εργάτες και τη φρουρά της Πετρούπολης.
Το μέσο ήταν η παράδοση της πρωτεύουσας στο γερμανικό στρατό που νικούσε στα κοντινά μέτωπα. Η κυβέρνηση «μελετούσε» τη μεταφορά της στη Μόσχα και εργοστάσια μείωναν προσωπικό ενόψει της «εκκένωσης» στα Ουράλια. Ακόμα πιο κρίσιμη ήταν η απόφαση να σταλούν τα συντάγματα της φρουράς στα μέτωπα, τάχα για να αντικαταστήσουν τις κουρασμένες μονάδες. Αν γινόταν αυτό, τα σοβιέτ θα έμεναν ανυπεράσπιστα.
Ουσιαστικά τα βήματα της εξέγερσης πραγματοποιήθηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε να φαίνονται σαν αμυντικές κινήσεις σε αυτές τις αντεπαναστατικές κινήσεις. Μια αποφασιστική ημερομηνία ήταν η 16 Οκτώβρη. Εκείνη τη μέρα ο Τρότσκι μίλησε στη συνέλευση των εκλεγμένων επιτροπών των συνταγμάτων της φρουράς. Η απόφαση ήταν ότι θα αρνούνταν κάθε διαταγή της κυβέρνησης για απομάκρυνση από την Πετρούπολη.
Εφτά χρόνια μετά, σε ένα βιβλίο με τίτλο Τα Διδάγματα του Οκτώβρη, ο Τρότσκι εξηγούσε την σημασία αυτής της απόφασης:
«Από την στιγμή που εμείς, ως Σοβιέτ της Πετρούπολης, ακυρώσαμε τη διαταγή του Κερένσκι για τη μεταφορά των 2/3 της φρουράς στο μέτωπο, είχαμε στην πραγματικότητα βρεθεί σε κατάσταση ένοπλης εξέγερσης… Η έκβαση της εξέγερσης της 25 Οκτώβρη είχε κριθεί κατά τα τρία τέταρτα ή και περισσότερο όταν αντιτεθήκαμε στη μεταφορά της φρουράς, δημιουργήσαμε την ΣΕΕ (16 Οκτώβρη) διορίσαμε τους δικούς μας επιτρόπους σε όλες τις μονάδες και υπηρεσίες και έτσι απομονώσαμε πλήρως όχι μόνο το Γενικό Επιτελείο αλλά και την κυβέρνηση. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια ένοπλη αν και αναίμακτη εξέγερση των συνταγμάτων της φρουράς ενάντια στην Προσωρινή Κυβέρνηση υπό την ηγεσία της ΣΕΕ και με το σύνθημα της άμυνας του Δεύτερου Συνεδρίου των Σοβιέτ».
Την ίδια μέρα το κύρος της ΣΕΕ επιβεβαιώθηκε και με ένα άλλο τρόπο. Στα εργοστάσια οργανώνονταν πυρετωδώς οι Κόκκινες Φρουρές. Οι εθελοντές –και κάμποσες εθελόντριες- συνέρρεαν, όμως η οργάνωσή τους έπασχε. Ο Τρότσκι είχε συγκροτήσει ένα τμήμα στην Εκτελεστική του Σοβιέτ για να λύσει αυτό το πρόβλημα. Όμως έλειπε κι ο οπλισμός. Ο Τρότσκι γράφει στην Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης:
Όπλα
«Ηρθε μια αντιπροσωπεία εργατών και ζητούσε όπλα. Τους απάντησα «μα τα οπλοστάσια δεν είναι στα χέρια μας’. Μου είπαν ότι είχαν πάει στο στρατιωτικό εργοστάσιο του Σεστρορέσκ. ‘Και τι έγινε;’ τους ρώτησα. ‘Μας είπαν ότι αν το σοβιέτ το διατάξει, τότε θα παραδώσουν οπλισμό’. Έδωσα εντολή για την παράδοση πέντε χιλιάδων τουφεκιών και τα παρέλαβαν την πρώτη μέρα. Ήταν το πρώτο πείραμα. Ο εχθρικός τύπος άρχισε να ουρλιάζει για την παράδοση όπλων από ένα κρατικό εργοστάσιο με τη διαταγή ενός ανθρώπου που κατηγορούταν για εσχάτη προδοσία και είχε αποφυλακιστεί με εγγύηση».
Στις 21 Οκτώβρη η ΣΕΕ έστειλε επιτρόπους σε όλες τις μονάδες της φρουράς και της γύρω περιοχής. Για οποιαδήποτε κίνηση αυτών των μονάδων θα χρειαζόταν η σύμφωνη γνώμη αυτών των επιτρόπων. Φυσικά, η στρατιωτική διοίκηση αρνήθηκε να επικυρώσει αυτή την ενέργεια. Όμως, οι φαντάροι την στήριξαν και την επέβαλαν.
Η συνέλευση των επιτροπών συνταγμάτων την υιοθέτησε και στην απόφασή της ανέφερε: «Υιοθετώντας όλες τις πολιτικές αποφάσεις του Σοβιέτ, η φρουρά δηλώνει ότι η ώρα των λόγων έχει περάσει. Η Κυβέρνηση είναι όργανο των εχθρών του λαού. Η ώρα των λόγων έχει περάσει. Το Πανεθνικό Συνέδριο των Σοβιέτ πρέπει να πάρει την εξουσία και να εξασφαλίσει γη, ειρήνη και ψωμί. Βασιστείτε σε μας. Είμαστε στις θέσεις μας, έτοιμοι να νικήσουμε ή να πεθάνουμε».
Στις 23 Οκτώβρη, όμως, ένα σοβαρό πρόβλημα παρέμενε άλυτο. Το επιβλητικό Φρούριο Πέτρου και Παύλου που δέσποζε στις προσβάσεις προς το κέντρο της Πετρούπολης με τα κανόνια του να μπορούν να σημαδέψουν τα Χειμερινά Ανάκτορα. Δίπλα σε αυτό το Φρούριο υπήρχε και μια μεγάλη αποθήκη με τεράστιες ποσότητες οπλισμού και πυρομαχικών. Ο επίτροπος που είχε στείλει η ΣΕΕ δεν είχε γίνει δεκτός, ο διοικητής εξακολουθούσε να ελέγχει τη φρουρά.
Η ΣΕΕ και τα στελέχη της Στρατιωτικής Οργάνωσης των μπολσεβίκων κατέστρωναν σχέδια για την κατάληψη του Φρουρίου με έμπιστες μονάδες της φρουράς. Ο Τρότσκι είχε μια διαφορετική λύση. Όπως διηγήθηκε αργότερα ο Αντόνοφ-Οβσεένκο, στρατιωτικό στέλεχος των μπολσεβίκων:
«Ο Τρότσκι έπιασε το ζήτημα, έπαιζε τον αποφασιστικό ρόλο εκείνες τις μέρες. Η συμβουλή που μας έδωσε ήταν προϊόν της επαναστατικής του διαίσθησης. Να πάρουμε το φρούριο από μέσα. ‘Δεν είναι δυνατό να μη μας συμπαθεί η φρουρά’ είπε. Κι είχε δίκιο. Ο Τρότσκι πήγε με τον Λάσεβιτς [στέλεχος των μπολσεβίκων] στο φρούριο». Ο Τρότσκι μίλησε στη συνέλευση των φαντάρων της φρουράς. Κι όπως γράφει ο ίδιος: «Στο τρίτο όροφο του Ινστιτούτο Σμόλνι [έδρα του Σοβιέτ Πετρούπολης] βγήκε ένας μεγάλος αναστεναγμός ανακούφισης. Η φρουρά είχε ορκιστεί ότι θα εκτελεί μόνο εντολές της ΣΕΕ».
Το Συνέδριο των Σοβιέτ είχε συγκληθεί για τις 20 Οκτώβρη και τελικά πήρε αναβολή για τις 25 του μηνός. Η ΣΕΕ κινήθηκε το βράδυ της 24 προς 25 Οκτώβρη.
Την αφορμή την είχε δώσει μέσα στην απελπισία της η ίδια η κυβέρνηση. Το πρωί της 24 Οκτώβρη είχε στείλει αποσπάσματα να κλείσουν τις εφημερίδες των μπολσεβίκων. Όταν μαθεύτηκε το νέο, ο Τρότσκι διέταξε την ξανάνοιγμα των εφημερίδων και τη τοποθέτηση φρουράς για να τις προστατεύει.
Ρολόι
Οι εφημερίδες της ίδιας μέρας κυκλοφόρησαν γεμάτες ρεπορτάζ για τις απειλές του Κερένσκι ενάντια στο σοβιέτ. Το Σμόλνι μετατράπηκε σε κάστρο, με πολυβόλα και φρουρά από μικτά αποσπάσματα φαντάρων και κοκκινοφρουρών.
Ο Τρότσκι διέταξε το θωρηκτό Αβρόρα να παραμείνει στο Νέβα –το ποτάμι που διασχίζει την Πετρούπολη- και να είναι έτοιμο να υπερασπίσει την επανάσταση. Κι ενώ η συνεδρίαση του σοβιέτ εξελισσόταν, η επιχείρηση που κατέστρωσε η ΣΕΕ προχωρούσε ρολόι: γέφυρες, δημόσια κτίρια, ηλεκτρικοί σταθμοί, σιδηρόδρομοι, τηλεγραφεία, περνούσαν στα χέρια της, σχεδόν χωρίς τουφεκιά. Ο Λένιν έφτασε στο Σμόλνι και είπε περιπαικτικά στον Τρότσκι και τους επιτελείς του: «Τελικά μπορούσε να γίνει και με το δικό σας τρόπο».
Δύναμη
Εκείνες τις μέρες ο Τρότσκι ήταν όχι μόνο το σύμβολο αλλά και η ψυχή του μπολσεβικισμού στην εργατική τάξη και τη φρουρά της Πετρούπολης. Το όνομά του ήταν δεύτερο μόνο μετά του Λένιν. Ενας αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων γράφει ότι:
«Ο Τρότσκι, άφηνε τη δουλειά στο επαναστατικό επιτελείο, για να σπεύσει αυτοπροσώπως από το εργοστάσιο Ομπουχόφσκι στο εργοστάσιο Τρουμπότσνι, από το Πουτίλοφ στα ναυπηγεία της Βαλτικής από τη Σχολή Ιππασίας στους στρατώνες. Έμοιαζε να μιλάει παντού, ταυτόχρονα. Η επιρροή του, τόσο ανάμεσα στις μάζες όσο και στα στελέχη ήταν ανυπέρβλητη. Ήταν η κεντρική φιγούρα εκείνων των ημερών και ο βασικός ήρωας αυτής της θαυμαστής σελίδας της ιστορίας».
Όμως, δεν ήταν η ρητορική δεινότητα, η ενεργητικότητα και η ευφυία που εξασφάλισαν στον Τρότσκι την πυξίδα για να οργανώσει τον Κόκκινο Οκτώβρη, αν κι αυτά έπαιξαν το ρόλο τους. Ήταν η στρατηγική που είχε χαράξει από το 1905, αυτό που έμεινε γνωστό ως Διαρκής Επανάσταση.
Για χρόνια ο Τρότσκι ήταν ο μοναδικός μαρξιστής που επέμενε ότι η ρώσικη επανάσταση δεν θα μείνει στα μισά του δρόμου, ότι η εργατική τάξη ανατρέποντας τον τσαρισμό θα διεκδικήσει την εξουσία για λογαριασμό της, τραβώντας μαζί της την αγροτιά. Θα εγκαθιδρύσει τη δική της εξουσία που θα κάνει έφοδο στα θεμέλια του καπιταλισμού, εκπληρώνοντας ταυτόχρονα όλα τα αιτήματα των καταπιεσμένων στρωμάτων της κοινωνίας.
Αυτή η στρατηγική έγινε πράξη τον Οκτώβρη. Την ενσάρκωσε η ηγεμονία του Σοβιέτ των εργατών πάνω στη φρουρά της Πετρούπολης που την αποτελούσαν στη μεγάλη πλειοψηφία επιστρατευμένοι αγρότες. Την ίδια ιδέα, ότι η εργατική εξουσία θα σταθεί ως απελευθερωτής απέναντι στην αγροτιά, την έκφρασε ο Τρότσκι στην παρέμβασή του στην Συνδιάσκεψη των Εργατικών Επιτροπών της Πετρούπολης στις 10 Οκτώβρη: «Θα πρέπει να εξηγήσουμε στο χωριό ότι κάθε προσπάθεια των εργατών να βοηθήσουν τους αγρότες με αγροτικά εργαλεία είναι αδύνατη χωρίς τον εργατικό έλεγχο της οργανωμένης παραγωγής».
Με βάση αυτή την στρατηγική οι μπολσεβίκοι οδήγησαν την εργατική τάξη στη νίκη στις 25 Οκτώβρη του 1917.
Πρόγραμμα
Σάββατο 4/11
Κυριακή 5/11
2-3.30μμ (Aίθουσα Α) Το διεθνές κύμα των επαναστάσεων και η Ελλάδα 1917-1923