Με χρηματιστηριακά κολπάκια ετοιμάζεται τώρα να "λύσει" το πρόβλημα του χρέους η κυβέρνηση. Έξι μόνο μήνες πριν, τις παραμονές του Eurogroup του περασμένου Μάη, ο Αλέξης Τσίπρας μας διαβεβαίωνε ότι βρισκόμασταν "πιο κοντά από κάθε άλλη φορά στην διευθέτηση του χρέους". "Επιτέλους... όλοι συνειδητοποιούν ότι δε μπορεί να υπάρχει λύση, όχι μόνο για την Ελλάδα, για πολλές Ευρωπαϊκές χώρες, για το νότο, χωρίς μια οριστική διευθέτηση και αντιμετώπιση του χρέους" έλεγε ο Χρήστος Σπίρτζης, ο υπουργός Υποδομών λίγες μόνο μέρες αργότερα. 

Τώρα, μισό χρόνο μετά, η "οριστική διευθέτηση" έχει δώσει τη θέση της στα swap, τη δημιουργία "αποθέματος ρευστότητας" και τις "εξόδους στις αγορές". Η λύση του προβλήματος του χρέους θα έρθει μέσα από την διαιώνισή του, με άλλα λόγια.

"Η ανταλλαγή των ομολόγων (swap) θα μπορούσε να γίνει ακόμα και σήμερα" έγραφαν επικαλούμενα τα διεθνή οικονομικά πρακτορεία οι ειδήσεις το πρωί της Δευτέρας. Σύμφωνα με τις πληροφορίες τους η ελληνική κυβέρνηση επιδιώκει να ανταλλάξει 20 ομόλογα που είχαν εκδοθεί το 2012 στα πλαίσια του PSI -και τα οποία θα πρέπει να αρχίσουν να αποπληρώνονται από το 2023- με 4 ή 5 νέα, μεγαλύτερης διάρκειας. Και, σύμφωνα με τις δηλώσεις του Γιώργου Χουλιαράκη (αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών) η κυβέρνηση θα βγει και πάλι στις αγορές με στόχο να αντλήσει από 4 έως 6 δις Ευρώ -ένα μαξιλαράκι ασφαλείας για την “οριστική μας έξοδο από τα μνημόνια” τον Αύγουστο του 2018. Πρόκειται για τις ίδιες ακριβώς συνταγές που μας σερβίρουν εφτά χρόνια τώρα η μια μετά την άλλη οι μνημονιακές κυβερνήσεις. Για τις ίδιες αποτυχημένες συνταγές για την ακρίβεια.

Έκθεση

Αυτό φάνηκε από την ίδια την έκθεση του "Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή" που έφτασε στη δημοσιότητα την περασμένη εβδομάδα. "Χωρίς σοβαρή ελάφρυνση, η Ελλάδα θα χρεοκοπήσει" γράφει χωρίς περιστροφές το Γραφείο. Με βάση τα ίδια τα επίσημα στοιχεία του υπουργείου Οικονομικών η Ελλάδα θα πρέπει μόνο για τόκους να πληρώσει σχεδόν 85 δις μέσα στην επταετία 2020-2026. Αυτό είναι προφανώς αδύνατο, λέει ο Παναγιώτης Λιαργκόβας, ο επικεφαλής του Γραφείου. 

Η δημοσιοποίηση της έκθεσης προκάλεσε την οργή της κυβέρνησης. Η έκθεση είναι λάθος είπε ο Τσακαλώτος. Το Γραφείο στηρίχτηκε σε παλιά στοιχεία (του 2014) που δεν ανταποκρίνονται στα σημερινά δεδομένα. Η έκθεση αναφέρει, για παράδειγμα, ότι το ελληνικό δημόσιο αναμένεται να πληρώσει 11 δις για τόκους το 2021 ενώ σύμφωνα με τα νεότερα στοιχεία (που έχουν ενταχθεί στο μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα) υπολογίζεται ότι θα πληρώσει "μόνο" 6.8 δις. Ο Νίκος Βούτσης (πρόεδρος της Βουλής) έτρεξε να κατηγορήσει τον Λιαργκόβα για απόπειρα "δημιουργίας επικοινωνιακών εντυπώσεων".

Δεν είναι η πρώτη φορά που το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής έρχεται σε κόντρα με την κυβέρνηση. Το 2012, την εποχή που ήταν υπουργός Οικονομικών ο Ευάγγελος Βενιζέλος, το Γραφείο είχε τολμήσει και πάλι να υποστηρίξει ότι το χρέος δεν είναι βιώσιμο. Το αποτέλεσμα ήταν να απολυθεί η υπεύθυνη (Στέλλα Μπαλφούσια) και να κλείσει το Γραφείο για πάνω από ένα χρόνο. Ο Λιαργκόβας -ήταν στο ψηφοδέλτιο επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας το 2009- ήταν προσωπική επιλογή του τότε αναπληρωτή οικονομικών Χρήστου Σταϊκούρα. Αλλά αυτό δεν απέτρεψε την ρήξη ανάμεσα στο Γραφείο και τον Γιάννη Στουρνάρα (τότε υπουργός Οικονομικών) λίγους μήνες αργότερα για τον ίδιο ακριβώς λόγο: για την δημόσια εκτίμηση ότι το χρέος δεν είναι βιώσιμο.

Κόλπα

Το ελληνικό δημόσιο θα πληρώσει πράγματι -σύμφωνα με τις σημερινές εκτιμήσεις- περίπου 4 δις λιγότερα σε τόκους το 2021 από αυτά που αναφέρει η έκθεση. Αλλά η κυβέρνηση δεν έδωσε κανένα άλλο στοιχείο που να δείχνει ότι η εικόνα δεν θα είναι τόσο ζοφερή όσο την περιγράφει το Γραφείο μέσα στα χρόνια που ακολουθούν. Το μόνο που είχε να αντιτείνει ήταν ότι τα επιτόκια για το μεγαλύτερο μέρος του χρέους είναι κυμαινόμενα και επομένως ο υπολογισμός των τόκων γίνεται με βάσει τις εκτιμήσεις για το ύψος των επιτοκίων στο μέλλον. Και δεύτερον, ότι η έκθεση δεν έχει πάρει υπόψη της τις κινήσεις που κάνει τώρα η κυβέρνηση για την αντιμετώπιση του προβλήματος -το swap και τα άλλα χρηματιστηριακά "κόλπα" δηλαδή που μεταθέτουν τις ημερομηνίες αποπληρωμής των χρεών στο απώτερο μέλλον.

Μπορούν, όμως, οι κινήσεις αυτές να λύσουν ή έστω να απαλύνουν το πρόβλημα, όπως υποστηρίζει τώρα η κυβέρνηση; Η απάντηση είναι αρνητική.

Είναι αλήθεια ότι τα επιτόκια των ελληνικών ομολόγων έχουν πέσει στα προ κρίσης επίπεδα: την Δευτέρα το επιτόκιο του 10ετούς ομολόγου ήταν 5.05% -στα ίδια επίπεδα που κυμαινόταν την περίοδο 2009-2010. Αλλά τα κυβερνητικά επιτελεία ξέρουν πολύ καλά ότι αυτή η "επιτυχία" στηρίζεται σε μια σειρά από συγκυρίες που δεν πρόκειται να κρατήσουν για πολύ: τα επιτόκια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας εξακολουθούν να βρίσκονται πρακτικά στο μηδέν, το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης συνεχίζεται και ο πληθωρισμός στην Ευρωζώνη παραμένει κολλημένος στο 1.4% (0.6% κάτω από τον στόχο του 2%). Οι μηδαμινές αποδόσεις των "καλών τίτλων" (τα διετή και πενταετή γερμανικά ομόλογα, για παράδειγμα, έχουν αρνητικά επιτόκια, ενώ τα δεκαετή μόλις 0,42%) έχουν σπρώξει τους κερδοσκόπους προς τις αναδυόμενες αγορές και τον χρεοκοπημένο ευρωπαϊκό νότο. Το ρίσκο είναι πολύ μεγαλύτερο -αλλά και τα αναμενόμενα κέρδη είναι πολύ μεγαλύτερα. Όπως έγραφε η εφημερίδα Financial Times (13.11.2017),

"Οι πιο επικίνδυνες οικονομικά χώρες του κόσμου εκδίδουν χρεόγραφα με ρυθμούς ρεκόρ... Αναδυόμενες αγορές που αξιολογούνται ως "σκουπίδια" από τους οίκους αξιολόγησης έχουν εκδώσει ομόλογα αξίας 75 δις δολαρίων από την αρχή της χρονιάς, ένα ποσό που αντιστοιχεί σε μια αύξηση 50% σε σχέση με πέρσι. Πρόκειται για το μεγαλύτερο ποσό από τότε που υπάρχουν στοιχεία, σύμφωνα με τα δεδομένα της Dealogic..."

Φούσκες

Για πόσο, όμως, θα μείνουν τα επιτόκια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στο μηδέν; Στις ΗΠΑ η FED έχει αρχίσει από τα τέλη του 2015 να ανεβάζει σταδιακά τα επιτόκιά της. Τον Ιούνη έφτασαν στο 1.25%. Η άνοδος αυτή έχει δημιουργήσει, είναι αλήθεια, πολλές αντιπαραθέσεις μέσα στα οικονομικά επιτελεία (πολλοί οικονομολόγοι πιστεύουν ότι οι συνθήκες δεν είναι ακόμα ώριμες και ότι οι αυξήσεις απειλούν την έτσι και αλλιώς εύθραυστη και αναιμική ανάκαμψη της αμερικανικής οικονομίας). Αλλά ακόμα και έτσι βάζει τεράστιες πιέσεις πάνω στην ΕΚΤ να "συμμορφωθεί".

Το ίδιο ισχύει με την ποσοτική χαλάρωση. Ο Μάριο Ντράγκι έχει μεν αποκλείσει την ιδέα να διακοπεί "εδώ και τώρα". Αλλά τα ποσά που διαθέτει η κεντρική τράπεζα για την άμεση αγορά τίτλων (αυτό είναι η ποσοτική χαλάρωση) έχουν μειωθεί από τα 80 δις ευρώ κάθε μήνα στην αρχή του προγράμματος στα 30 δις σήμερα. Αργά ή γρήγορα η πολιτική του εύκολου και φτηνού χρήματος θα σταματήσει -και μαζί της θα κοπεί και η όρεξη των επενδυτών για τίτλους-σκουπίδια. Και τότε ακόμα και τα νούμερα του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή κινδυνεύουν να μοιάζουν υπερβολικά αισιόδοξα...

Και αυτό είναι το "καλό" σενάριο. Υπάρχει και το "κακό" σενάριο: μια νέα κρίση χρέους που θα βυθίσει την παγκόσμια οικονομία σε μια νέα περίοδο αναταραχής. Πότε, πώς και από πού θα ξεκινήσει αυτή η νέα ενδεχόμενη κρίση, αυτό κανένας δεν μπορεί να το προβλέψει. Οι υποψήφιοι, πάντως, είναι πολλοί. Ανάμεσά τους και κάποιοι "υπεράνω υποψίας".

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος προέρχεται από την Κίνα. Η Κίνα κατάφερε να γλυτώσει από την κρίση του 2008-9 αντισταθμίζοντας την πτώση των εξαγωγών με ένα φιλόδοξο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων και πιστωτικής χαλάρωσης στο εσωτερικό της χώρας. "Το γεγονός ότι το κινεζικό χρέος αποτελεί απειλή για την παγκόσμια χρηματοπιστωτική σταθερότητα δεν είναι νέο", έγραφε πριν λίγες εβδομάδες η εφημερίδα Business Insider. "Αυτό που αποτελεί είδηση όμως είναι το γεγονός ότι τώρα ακόμα και οι ίδιοι οι Κινέζοι τραπεζίτες παραδέχονται ότι είναι φούσκα...". Και δεν είναι μόνο η Κίνα. 

Η κρίση έχει διογκώσει το χρέος σε πρωτόγνωρα επίπεδα. Στις ΗΠΑ το δημόσιο χρέος ξεπερνάει τα 20 τρις δολάρια. Στην Ιαπωνία το 200% του ΑΕΠ. Στην Ευρωζώνη (η συνθήκη του Μάαστριχτ όριζε σαν ανώτατο όριο το 60%) το δημόσιο χρέος ανέβηκε, παρά την άγρια λιτότητα, στην περίοδο 2008-2016 από το 68% του ΑΕΠ στο 90% του ΑΕΠ. 

Η απειλή του χρέους έχει γίνει τόσο μεγάλη που έχει σπρώξει μια μερίδα οικονομολόγων όχι απλά προς ανορθόδοξες αλλά και φαντασμαγορικές "λύσεις". Κάποιοι προτείνουν να τυπώσουν οι κεντρικές τράπεζες δισεκατομμύρια και να εξοφλήσουν με αυτά ένα μεγάλο κομμάτι του δημόσιου χρέους. Κάποιοι άλλοι να τα μοιράσουν στον κόσμο, πετώντας τα από τον αέρα με ελικόπτερα. Φυσικά η άρχουσα τάξη απλά γελάει με την αφέλεια των "καθηγητάδων": το χρήμα αποτελεί προνόμιο της άρχουσας τάξης. Και καμιά άρχουσα τάξη στην ιστορία δεν έχει μοιραστεί μέχρι σήμερα, οικειοθελώς, τα προνόμιά της με τους "υποτελείς" της.

Συναινετικές λύσεις για το πρόβλημα του χρέους -όπως έλεγε παλαιότερα ο ΣΥΡΙΖΑ- δεν υπάρχουν. Η μόνη λύση είναι η άρνηση πληρωμής και η μονομερής διαγραφή του. Όπως έλεγε πάντα -και συνεχίζει να λέει- η ΑΝΤΑΡΣΥΑ.