Οταν τριάντα χρόνια πριν, μήνα Αύγουστο, πέθαινε ο Ελβις Πρίσλεϊ, το πανκ μεσουρανούσε. Οταν έφτασε η είδηση σε μερικές συναυλίες πανκ, έγινε δεκτή με ζητωκραυγές. Ο Ελβις ήταν τα πάντα που μισούσε το πανκ –γέρος (είχε περάσει τα 40!) πλούσιος, και γνωστός από βαρετές μπαλάντες όπως τη “The Wonder of You”. Ομως, χωρίς τον Ελβις δεν θα υπήρχε ούτε το πανκ ούτε το μεγαλύτερο μέρος της μουσικής των πενήντα τελευταίων χρόνων. Ο Ελβις ήταν το σημείο εκκίνησης για μια ολόκληρη γενιά.
Ο Μπομπ Ντίλαν πρωτοασχολήθηκε με τη ροκ μουσική ακούγοντας το “Hound Dog”. Ο Οτις Ρέντινγκ έκανε τα πρώτα του βήματα λέγοντας τραγούδια του Ελβις σε τοπικούς διαγωνισμούς νέων ταλέντων. Ο Τζον Λένον είπε «πριν από τον Ελβις δεν υπήρχε τίποτα». Ο Τζίμυ Πέητζ αποφάσισε να μάθει κιθάρα από το τραγούδι του Ελβις “Baby Let’s Play House”. Το πρώτο χιτ του Ελβις στην Βρετανία ήταν το “Heartbreak Hotel” και εκφράζει κάθε τι που ήταν εντυπωσιακά καινούργιο στη μουσική του Ελβις. Το τραγούδι λέει μια ιστορία μαύρης απελπισίας, βασισμένη σε μια είδηση για ένα σημείωμα αυτοκτονίας σε μια εφημερίδα. Ενα τέτοιο τραγούδι ήταν έτη φωτός μακριά από τα ζαχαρωμένα ερωτικά τραγουδάκια που τότε κυριαρχούσαν.
Το αστέρι του Ελβις άρχισε να λάμπει σε μια περίοδο που είχαν αρχίσει να καταρρέουν οι ρατσιστικοί διαχωρισμοί στη μουσική. Λευκοί μουσικοί είχαν αρχίσει να παίζουν μαύρη μουσική, και μαύροι μουσικοί όπως ο Τσακ Μπέρυ και ο Λιτλ Ρίτσαρντ άρχισαν να κατακτούν ένα λευκό ακροατήριο. Η συγχώνευση της λευκής και της μαύρης μουσικής από τον Ελβις βρισκόταν στην καρδιά αυτής της διαδικασίας.
Ακούγεται συχνά ότι ο Ελβις έκλεψε τη μαύρη μουσική. Υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό αλήθειας σε αυτόν τον ισχυρισμό. Το πρώτο χιτ του Ελβις ήταν μια ερμηνεία του “That’s All Right” του Αρθουρ Κράνταπ. Ο Κράνταπ δεν πληρώθηκε ποτέ τα πνευματικά του δικαιώματα και πέθανε στη φτώχεια. Ομως, η όλη ιστορία είναι πιο περίπλοκη. Ο Τζέρι Λάϊμπερ ένας από τους στιχουργούς και τους παραγωγούς του “Hound Dog” ήταν γιος Εβραίων μεταναστών από την Πολωνία. Η μητέρα του είχε ένα μπακάλικο στη Βαλτιμόρη και ήταν μια από τους λίγους μαγαζάτορες που έδιναν με βερεσέ σε μαύρους πελάτες. Ο Τζέρι πήγαινε συχνά παραγγελίες σε σπίτια μαύρων οικογενειών και εκεί τον κέρδισε η μαύρη μουσική.
Mαύρη μουσική
Το 1953 το “Hound Dog” είχε γίνει χιτ από την Μπιγκ Μάμα Θόρντον, αλλά μόνο σε ραδιοσταθμούς που στόχευαν σε αποκλειστικά μαύρο κοινό (www.youtube.com/watch?v=P3s4v-02P6c). To 1956 το ηχογράφησε ο Ελβις κερδίζοντας ένα νέο κοινό για το τραγούδι –και το στυλ του- που ούτε να ονειρευτεί μπορούσε η Θόρντον.
Το αποτέλεσμα ήταν ο Ελβις να αποκτήσει πολλούς εχθρούς. Οταν εμφανίστηκε στο Grand Old Opry ένα δημοφιλές ραδιοφωνικό σοου με κάουντρι και γουέστερν μουσική, του είπαν ότι «εδώ δεν παίζουμε νέγρικη μουσική, τράβα να ξαναγίνεις φορτηγατζής». Ιερωμένοι από τον αμερικάνικο νότο τον καταδίκασαν γιατί έπαιζε «μουσική της ζούγκλας». Ο ρατσισμός ήταν τότε απλωμένος και στη Βρετανία αλλά η μουσική δεν ήταν ρατσιστικά διαχωρισμένη στο βαθμό που ήταν στις ΗΠΑ. Ο πρώτος μαύρος μουσικός που έφτασε στην κορυφή των τσαρτς ήταν ο πιανίστας Γουίνιφρεντ Ατγουελ το 1954.
Τον Ελβις τον «υιοθέτησε» μια νέα γενιά στη Βρετανία που είχε μεγαλώσει μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και η οποία δεν είχε γνωρίσει ούτε την μεγάλη ανεργία ούτε τις ήττες της προπολεμικής περιόδου. Ως αποτέλεσμα αυτή η γενιά ήταν περισσότερο δυναμική. Η βλοσυρή επιθετικότητα του Ελβις έκφραζε μια νέα διάθεση. Οπως τραγουδούσε στο “Trouble” «δεν δέχομαι διαταγές από κανέναν».
Ο Ελβις γινόταν ο εκφραστής μιας αντιαυταρχικής διάθεσης. Οι ταινίες του παρακινούσαν σε μια ενεργητική ανταπόκριση για παράδειγμα χορό στους διαδρόμους της αίθουσας. Κατηγόρησαν το ροκ εν ρολ και τον Ελβις ειδικότερα ως υπεύθυνους για την νεανική εγκληματικότητα που υποτίθεται ότι –όπως λένε συνέχεια- αυξανόταν. Στην πραγματικότητα μια έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Νιου Σοσάϊτι αποδείκνυε ότι αυτή η μουσική προσανατόλιζε αλλού την επιθετικότητα και μείωνε τα βίαια εγκλήματα.
Ο Ελβις με τη μουσική του αμφισβητούσε την ιδεολογία που κυριαρχούσε στην κοινωνική ζωή –τον ρατσισμό, τον σεξουαλικό συντηρητισμό το σεβασμό προς τις εξουσίες. Ομως, ταυτόχρονα ήταν και πηγή τεράστιου κέρδους. Στις συνθήκες του μεταπολεμικού οικονομικού μπουμ, οι νέοι άνθρωποι δεν περνούσαν πια απότομα και μονομιάς από την παιδική ηλικία στη ζωή του ενήλικα. Εφευρέθηκε η κατηγορία του «τηνέητζερ». Το 1956, τα 13 εκατομμύρια των τηνέητζερς στις ΗΠΑ είχαν ένα εισόδημα 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Πολλά λεφτά, που μπορούσαν να ξοδευτούν σε δίσκους και ρούχα.
Πειθαρχία
Το τραγούδι “Blue Suede Shoes” έγινε ο «ύμνος» μιας γενιάς για την οποία τα ρούχα ήταν κάτι περισσότερο από ένα μέσο για να κρατιόμαστε ζεστοί. Ο νέος άνθρωπος που υπεράσπιζε τα μπλε σουέντ παπούτσια του απέναντι σε όλους τους κριτές του κατά πάσα πιθανότητα δεν θα δεχόταν εύκολα την παραδοσιακή πειθαρχία του σχολείου και του εργοστασίου.
Δυστυχώς η αριστερά δεν καταλάβαινε τίποτα απ’ αυτά. Η Νέα Αριστερά που είχε γεννηθεί μετά την ήττα του βρετανικού ιμπεριαλισμού στο Σουέζ και την εξέγερση ενάντια στον σταλινισμό στην Ουγγαρία το 1956, προτιμούσε την τζαζ και την φολκ μουσική. Ο Ερικ Χόμπσμπομ, ο κομμουνιστής διανοούμενος δήλωσε ότι «ο συνήθης οπαδός του ροκ εν ρολ, εκτός αν είναι σε ένα βαθμό τουλάχιστον διανοητικά καθυστερημένος, τείνει να βρίσκεται στις ηλικίες ανάμεσα στα 10 και τα 15».
Η καριέρα του Ελβις ρίχνει φως σε μια αντίθεση στην καρδιά του καπιταλισμού. Ο καπιταλισμός έχει ανάγκη την παραγωγή κέρδους για να επιβιώσει. Ομως, για να μπορεί να βγάζει κέρδος από τους εργάτες, χρειάζεται και μια ιδεολογία που θα εξασφαλίζει ότι οι εργάτες ξέρουν την «θέση» τους. Το χρήμα τελικά κέρδισε. Οι μεγαλομέτοχοι των μουσικών εταιρειών ήταν πιο ισχυροί από τους επαρχιακούς κληρικούς που ζητούσαν την απαγόρευση του Ελβις.
Πάντοτε υπήρχε ένα στοιχείο απάτης στον τρόπο που προωθούνταν ο Ελβις. Η δεύτερή του ταινία, το Loving You, ήταν ιδιαιτέρως κυνική όσον αφορά το κατά πόσο ένα σκάνδαλο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να προωθηθεί μια καριέρα. Κατά κάποιο τρόπο αυτή η ταινία προαναγγέλει μια άλλη για τους Sex Pistols, με τίτλο The Great Rock’n’Roll Swindle. Οι σεξουαλικά προκλητικές χορευτικές φιγούρες του Ελβις «ενισχύονταν» κρεμώντας με ένα σπάγκο μέσα στο παντελόνι του τον χαρτονιένο κύλινδρο ενός ρολού χαρτιού υγείας.
Οι πρώτες ταινίες του Ελβις ήταν απλά ντεκόρ για τα τραγούδια του. Ομως, το 1960 έκανε μια διαφορετική ταινία. Στο Flaming Star έπαιζε ένα νέο μικτής καταγωγής –από λευκούς και ινδιάνους γονείς- που βρίσκεται εγκλωβισμένος στη σύγκρουση ανάμεσα σε δυο κοινότητες. Η ταινία ήταν ένα δυνατό αντιρατσιστικό μήνυμα, και παρόλο που η προβολή της απαγορεύτηκε στην Νότιο Αφρική, το Συμβούλιο των Ινδιάνικων Φυλών του Λος Αντζελες έκλεξε τον Ελβις ως επίτιμο μέλος του. Ηταν η καλύτερη στιγμή του Ελβις ως ηθοποιού.
Ομως, η ταινία ήταν εισπρακτική αποτυχία. Κατόπιν ο Ελβις εμφανίστηκε σε μια σειρά τετριμένων ταινιών όπου άλλαζε συνεχώς η τοποθεσία (Blue Hawaii, Viva Las Vegas, Fun in Acapulco) αλλά η πλοκή παρέμενε το ίδιο βαρετή. Από μουσικής άποψης διατήρησε –εν μέρει τουλάχιστον- τη θαυμάσια φωνή του, αλλά του έδιναν μέτριο υλικό. Ο μάνατζέρ του, ο «Συνταγματάρχης» Πάρκερ δεν του επέτρεπε να συναντιέται με τους στιχουργούς και κράτησε τον αποκλειστικό μουσικό και χρηματικό έλεγχο για λογαριασμό του. Στον Ελβις έδιναν να πει βαρετές μπαλάντες και τραγουδάκια δεύτερης διαλογής. Ακούστε το “Baby Let’s Play House”(www.youtube.com/watch?v=Q197stLQLdw) και αυτό που ακολούθησε, το “The Wonder of You” για να καταλάβετε πως μπορεί να ξεφτιλιστεί ένας καλλιτέχνης. Η αρχική μουσική του Ελβις αντλούσε δύναμη από τη μαύρη μουσική. Το 1969, όταν θεωρήθηκε ότι θα πουλήσει ένα «κοινωνικά ευαισθητοποιημένο» τραγούδι, του έδωσαν να πει το απελπιστικό “In The Ghetto” που παρουσιάζει τους μαύρους σαν ανήμπορα θύματα.
Kαινοτομίες
Ο Ελβις ήταν πλούσιος αλλά και ανίσχυρος. Μια φορά πέταξε με το προσωπικό του τετρακινητήριο αεροπλάνο μια απόσταση 1.100 χιλιομέτρων, για να αγοράσει σάντουιτς με φυστικοβούτυρο. Μπορούσε ακόμα να προσελκύει πλήθη –τους κακομαθημένους πλούσιους στο Λας Βέγκας- αλλά μια νέα γενιά μουσικών έκανε καινοτομίες τις οποίες ο ίδιος πια δεν μπορούσε να ακολουθήσει.
Σε αντίθεση με τον Ελβις έγραφαν οι ίδιοι τα τραγούδια τους και τουλάχιστον προσπαθούσαν να έχουν τον έλεγχο των οικονομικών τους. Ο Ελβις δεν είχε έλεγχο σε τίποτα. Περιφρονούσε τα τραγούδια και τις ταινίες που τον έβαζαν να παίζει, όμως ο «Συνταγματάρχης» είχε πάντα την τελευταία λέξη.
Ετσι ο Ελβις το ριξε στην πορνογραφία, τον μυστικισμό και όλο και πιο πολύ στα ναρκωτικά. Ο γιατρός του του έγραφε συνταγή για ότι χαπάκι ζητούσε. Στα 42 του ήταν νεκρός, σκοτωμένος από το σύστημα που για μια σύντομη στιγμή φάνηκε ότι αμφισβητεί. Ενας από τους πρώτους που αντίκρυσαν το πτώμα του ήταν ο μεγάλος μαύρος τραγουδιστής Τζέημς Μπράουν, που ήξερε τον Ελβις για πολλά χρόνια. Ο Μπράουν μουρμούρισε «Ελβις, πως άφησες να γίνει κάτι τέτοιο;»
Ο Ελβις έθεσε ένα δίλημμα για τον καπιταλισμό, όχι όμως ένα ανυπέρβλητο δίλημμα. Στο τέλος, το σύστημα τον διατήρησε ως εμπόρευμα και τον κατέστρεψε ως μουσικό. Συχνά, ρίχνεται το φταίξιμο για αυτή την κατάληξη στον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ. Ο Πάρκερ ήταν όντως ανίκανος και φοβισμένος ότι ο Ελβις μπορεί να κάνει κάτι εξοργιστικό και αντιπατριωτικό. Ομως, η διαδρομή μπορούσε να είναι η ίδια και χωρίς τον Πάρκερ. Οπως είχε επισημάνει ο Καρλ Μαρξ «η καπιταλιστική παραγωγή είναι εχθρική στην τέχνη και την ποίηση».
Η μουσική δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, αλλά μπορεί να εμπνεύσει αυτούς που έχουν την δύναμη να τον αλλάξουν. Ο Ελβις δεν ήταν σοσιαλιστής, ήταν απλά ένας εξεγερμένος ενάντια σε ένα σύστημα που ποτέ δεν κατανόησε –και η εξέγερσή του γέννησε ένας μέρος από την καλύτερη μουσική του αιώνα.
Iαν Mπέρτσαλ
από την εφημερίδα Socialist Worker