Αυτή η διαδήλωση ήταν σημείο καμπής για τρείς λόγους. Ο πρώτος ήταν η συμμετοχή που κανείς μας δεν την περίμενε. Η προηγούμενη μεγαλύτερη αντιπολεμική διαδήλωση στο Λονδίνο ήταν 20.000 άτομα τον Οκτώβρη του 1967. Τώρα μέσα σε λίγους μήνες κατέβαινε πενταπλάσιος κόσμος. Μαζικά νέος κόσμος έμπαινε στο αντιπολεμικό κίνημα. 

Ο δεύτερος ήταν η μαχητικότητα και τα συνθήματα. Μέχρι τότε το σύνθημα που κυριαρχούσε στο αντιπολεμικό κίνημα, και έμπαινε από το ΚΚ Βρετανίας, ήταν «ειρήνη». Το σύνθημα αυτής της διαδήλωσης ήταν «νίκη στο NLF, νίκη στους Βιετκόγκ». Άλλο ήταν να λες ειρήνη, ουδετερότητα και άλλο να λες ο εχθρός είναι ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός και θα τον τσακίσουμε. 

Οι διαδηλωτές συγκρούστηκαν με την αστυνομία που είχε οργανωθεί για να μας εμποδίσει να μπούμε στην πλατεία Γκρόσβενορ, εκεί που είναι η αμερικάνικη πρεσβεία. Τότε βρισκόταν δίπλα στην ελληνική. Για εμάς που συμμετείχαμε στην κατάληψη της ελληνικής πρεσβείας ένα χρόνο νωρίτερα όταν έγινε η χούντα στην Ελλάδα, ήταν ήδη ένα γνώριμο μέρος! Ο κόσμος έκανε αλυσίδες, συγκρούστηκε με την αστυνομία ξανά και ξανά, αναποδογύρισε άλογα, είχε μάθει να τους ρίχνει μαρμαρόσκονη και άλλα τέτοια. 

Το τρίτο χαρακτηριστικό είναι ότι ήταν η πρώτη μεγάλη διαδήλωση που επικεφαλής βρίσκεται το κίνημα και όχι βουλευτές του Εργατικού Κόμματος, κληρικοί κλπ, γιατί παλιότερα, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, αυτό ήταν το αντιπολεμικό κίνημα γύρω από το CND, δηλαδή  την καμπάνια για τον πυρηνικό αφοπλισμό, που την υποστήριζε και το ΚΚ. Τώρα ήταν το κίνημα.

Υπήρχε το Vietnam Solidarity Campaign (VSC) που τα οργάνωνε. Ήταν μια ομπρέλα συνεργασίας στην οποία είχε μπει όλη η  ριζοσπαστική αριστερά και διάφορες  οργανώσεις. Αν μιλούσαμε σήμερα, θα θύμιζε κάπως την ΚΕΕΡΦΑ, αλλά στο αντιπολεμικό, ένα πλατύ μέτωπο με τολμηρά ριζοσπαστικά αιτήματα. Πέρα από to VSC υπήρχε τo Bρετανικό Συμβούλιο για την Ειρήνη (BCPV) που ήταν κάτω από τον έλεγχο τoυ ΚΚ Βρετανίας, ζητούσε ειρήνη μέσω του ΟΗΕ και αντιμετώπιζε εχθρικά το VSC οργανώνοντας δικές του μικρές συγκεντρώσεις.

Tι συνέβη το 1968 και ξαφνικά από τις εκατοντάδες περάσαμε στις δεκάδες και τις εκατοντάδες χιλιάδες;

Το ένα πράγμα που συνέβη, και ήταν ξαφνικό, ήταν η επίθεση της Τετ. Τη μέρα της βιετναμέζικης πρωτοχρονιάς οι Βιετκόνγκ μπήκαν στην Σαϊγκόν και έπιασαν τους αμερικάνους στον ύπνο. Έγινε 40 μέρες νωρίτερα και έδειξε ότι το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα στο Βιετνάμ μπορεί να κερδίσει. Αν μπορούν να το κάνουν στη Σαϊγκόν, μπορούμε να το κάνουμε παντού, ήταν το μήνυμα. Αλλά πέρα από αυτό το ελπιδοφόρο ξάφνιασμα, αυτό που συνέβη με το αντιπολεμικό κίνημα δεν ήταν αποτέλεσμα της στιγμής. Υπήρχαν μια σειρά παράγοντες που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο σε αυτήν την έκρηξη. 

Το 1967 τα βρετανικά πανεπιστήμια ήταν γεμάτα φοιτητές από την Αμερική που έρχονταν στη Βρετανία για να γλυτώσουν την κλήτευση στράτευσης. Το LSE ήταν γεμάτο, είχαν φτιάξει και μια επιτροπή ενάντια στον πόλεμο στο Βιετνάμ, το Stop it. Ήταν ένα μαχητικό κομμάτι, που στην αρχή κινητοποιούσε λίγο κόσμο, αλλά στη συνέχεια, και μέσα από το τι συνέβαινε το 1967 στις ίδιες τις ΗΠΑ (σ.σ το 1967 ήταν η χρονιά των μεγάλων αντιπολεμικών συλλαλητηρίων στη Νέα Υόρκη και στην Ουάσιγκτον με την περικύκλωση του Πενταγώνου) αλλά και μέσα από την επιτυχία της πρώτης διαδήλωσης που οργανώσαμε με 20.000 κόσμο τον Οκτώβρη 1967 στο Λονδίνο, άρχισε να διευρύνεται.

Αλλά δεν ήταν μόνο το αντιπολεμικό. Την δεκαετία του ’60 τα πανεπιστήμια μαζικοποιούνταν ήδη με ταχύτατους ρυθμούς με φοιτητές και φοιτήτριες από την εργατική τάξη και τα μικρομεσαία στρώματα που ανακάλυπταν ότι δεν τους έπεφτε λόγος για το πρόγραμμα σπουδών, τα περιεχόμενα, για οτιδήποτε συνέβαινε μέσα στο πανεπιστήμιο. Μαζικοποίηση των πανεπιστήμιων, αλλά που ελεγχόταν από μια αρτηριοσκληρωτική γραφειοκρατία και το αλάθητο του καθηγητή. Οι φοιτητές άρχισαν να διεκδικούν συμμετοχή στις αποφάσεις. Στο LSE τον Μάρτη του 1967 έγινε η πρώτη μεγάλη κατάληψη και ήταν πάνω σε αυτά τα ζητήματα που έφταναν μέχρι το αν τα κορίτσια και τα αγόρια θα μπορούσαν να μείνουν σε κοινούς κοιτώνες. 

Το πανεπιστήμιο ήταν πια ένας μεγάλος μαζικός χώρος, όπου ανθούσε η συζήτηση και η αντιπαράθεση και έτσι οι συνδέσεις γίνονταν γρήγορα. Και εκεί έβλεπες την μετακίνηση ενός κόσμου που μπήκε στο πανεπιστήμιο με αυταπάτες ότι αυτό ήταν υπέρ της γνώσης, δημοκρατικό και φιλελεύθερο, να αλλάζει να ριζοσπαστικοποιείται και να στρέφεται προς τη ριζοσπαστική αριστερά. Ήταν το ίδιο κομμάτι, που μέσα στο LSE στήριξε την κατάληψη στην ελληνική πρεσβεία μετά το πραξικόπημα της Χούντας το 1967. Όλα αυτά ήταν «πρώτα χελιδόνια», ή μάλλον καλύτερα διαμόρφωναν παντού αυτό που εξελίχθηκε στο Μάη του ’68. 

Ένας συνολικότερος παράγοντας που επηρέασε εμμέσως πλην σαφώς την κατάσταση ήταν ότι τότε άρχισε να κάνει την εμφάνισή της η κρίση σε μια παγκόσμια οικονομία που μεταπολεμικά αναπτυσσόταν ραγδαία. Το 1967 ήταν η χρονιά με την χαμηλότερη παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη. Ταυτόχρονα στις ΗΠΑ οι πολεμικές δαπάνες άρχισαν να πιέζουν την οικονομία της. Στη Βρετανία κυβέρνηση ήταν το Εργατικό Κόμμα με πρωθυπουργό τον Γουίλσον που προχώρησε σε υποτίμηση της στερλίνας, ελπίζοντας να τονώσει τις εξαγωγές. 

Η εργατική τάξη που το 1964-66 στηρίξε τους Εργατικούς ελπίζοντας σε κάτι καινούργιο, είδε τον Γουίλσον να βγάζει παράνομες τις απεργίες, τη μεγάλη απεργία των λιμενεργατών και το 1967 να προχωράει σε πάγωμα των μισθών. Και μπορεί η κυβέρνηση των Εργατικών να μην έστελνε στρατό στο Βιετνάμ, αλλά ο βρετανικός ιμπεριαλισμός συνέχιζε να έχει βάσεις σε πολλές χώρες και να αποτελεί βασικό σύμμαχο των ΗΠΑ. Η διατήρηση της Κοινοπολιτείας σήμαινε ότι τεράστια κονδύλια πήγαιναν για εξοπλισμούς. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες έγινε μετακίνηση ενός ολόκληρου κομματιού από το Εργατικό Κόμμα προς τα αριστερά. Στα πανεπιστήμια ειδικά, δεν τολμούσε κανένας πολιτικός, ακόμη και του Εργατικού Κόμματος να εμφανιστεί χωρίς να έρθει αντιμέτωπος με συγκεντρώσεις και κινητοποιήσεις. Και μιλάμε για μια οικονομική σχολή όπως το LSE, όπου μέχρι τότε τους έδιναν τα μεγάλα αμφιθέατρα να βγάζουν λόγους κλπ. 

Οι διαδηλώσεις ενάντια στον πόλεμο ήταν η αφορμή και το κέντρο για να εκφραστεί η αγανάκτηση και ο θυμός που ήταν συσσωρευμένος για μια σειρά από ζητήματα.

Ποιος ήταν ο ρόλος του υποκειμενικού παράγοντα, των επαναστατών σε αυτήν την εξέλιξη; 

Οι επαναστατικές οργανώσεις, που ήταν πολύ μικρές, βρέθηκαν να είναι το κέντρο για χιλιάδες κόσμο, να καθορίζουν τα συνθήματα και τον τρόπο πάλης. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες άρχισαν να στρατολογούν, τουλάχιστον αυτές που μυρίζονταν την κατάσταση. Τo IS (Inteational Socialists, η οργάνωση από την οποία προέρχεται το SWP, αδελφή οργάνωση του ΣΕΚ) το 1967 άρχισε να στρατολογεί μαζικά μέλη. Στο LSE από 6 έφτασε τα 30-40 μέλη. Αυτό δημιουργούσε μια επαναστατική αριστερά που διαμορφωνόταν μέσα στο πανεπιστήμια, κύρια από φοιτητές αλλά επανατροφοδοτούσε το κίνημα κάνοντάς το ακόμη πιο ριζοσπαστικό. 

Ένα κίνημα καινούργιο, με λιγότερες συνδέσεις με το Εργατικό Κόμμα και το ΚΚ, ένα κίνημα που δεν μπορούσε να ελεγχθεί εύκολα και έτσι μπορούσε να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο.  

Αυτή η εξέλιξη δημιούργησε κρίση στη ρεφορμιστική αριστερά. Το καλοκαίρι του 1968, το ΚΚ κάλεσε δικό του συλλαλητήριο ενάντια στον πόλεμο στο Βιετνάμ. Το VSC αποφάσισε να συμμετέχει και όλο αυτό κατέληξε σε οδοφράγματα έξω από το Χίλτον με σύνθημα «να τσακίσουμε τον καπιταλισμό»! Το κίνημα άρχιζε να βάζει την πίεση στην ηγεσία του ΚΚ και να δημιουργεί νέα κρίση στο εσωτερικό του δέκα χρόνια μετά την επέμβαση των σοβιετικών τανκς στην Ουγγαρία και λίγους μήνες πριν την επέμβαση στην Τσεχοσλοβακία. Παρόμοιες κρίσεις πέρασαν όλα τα ΚΚ, με πιο μεγάλο παράδειγμα την Γαλλία. Μέχρι τότε τα ΚΚ σε όλη την Ευρώπη ήταν το μοναδικό κέντρο στο οποίο αναζητούσε ένας κόσμος πιο αριστερές και ριζοσπαστικές απαντήσεις. Αλλά αυτό πια είχε αλλάξει. 

Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά αυτής της νέας επαναστατικής αριστεράς;

Ήταν κάτι που διαμορφωνόταν και είχε μέσα όλες τις τάσεις και επιρροές από διάφορες κατευθύνσεις: το αντιπολεμικό, την Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα, τον Τσε Γκεβάρα και την Κούβα. Στο LSE, για παράδειγμα υπήρχαν τα πάντα: αυτοί που οργάνωναν το αντιπολεμικό, συμφοιτητές μας από Ινδία και Ινδονησία που ήταν με την Πολιτιστική Επανάσταση, ήμαστε εμείς με τις αριστερές καταβολές από την Ελλάδα. Τις Κυριακές τρώγαμε όλοι μαζί και ήταν ένας χαμός. Αυτό συνέβαινε μέσα στα πανεπιστήμια. Και εμείς τότε διαμορφωνόμασταν, εγώ ήμουν κοντά στους συντρόφους του IS, όταν γίνονταν συνελεύσεις συνεργαζόμασταν και στηρίζαμε τις προτάσεις τους. 

Όλες οι οργανώσεις οργάνωναν συζητήσεις. Τεράστιες συζητήσεις για την Πολιτιστική, οι μαοϊκοί οργάνωναν προβολές για την κινέζικη όπερα. Η πρώτη συζήτηση που παρακολούθησα όταν πήγα στη σχολή το 1966 ήταν με ομιλητή τον Ισαάκ Ντόιτσερ  για τον Στάλιν και τον Τόνι Κλιφ να σηκώνεται σε ένα γεμάτο αμφιθέατρο και να του λέει πολύ καλή η κριτική στο Στάλιν, αλλά δεν μπορείς να μην λες ότι εκεί είναι κρατικός καπιταλισμός. Πράγματα που εμείς πρωτοετείς, έχοντας μόνο την εμπειρία από την Ελλάδα τα ακούγαμε και προσπαθούσαμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει. 

Κάπως έτσι αρχίσαμε να συνεργαζόμαστε με το IS.  Στην πρώτη κατάληψη, έβγαιναν με την εφημερίδα, με το φυλλάδιο για την κατάληψη, και μια φορά τη βδομάδα με βιβλιοπωλείο. Είχε κυκλοφορήσει τότε η πρώτη έκδοση του Κλιφ για τη Ρωσία, το διαβάζαμε με σημειώσεις και ορισμένοι φοιτητές πήγαιναν στο μάθημα του Μίλιμπαντ και τον ρώταγαν πάρε θέση. 

Πολύ γρήγορα μέσα σε αυτό το κίνημα άνοιξαν τα ζητήματα της στρατηγικής. Είμαστε όλοι για την νίκη των Βιετκόγκ. Είμαστε όλοι για την κατάληψη. Είμαστε όλοι για το αντιπολεμικό κίνημα. Και μετά; Αν μιλάμε για επανάσταση, ποιος μπορεί να κάνει την επανάσταση, ποιος είναι το υποκείμενο;

Μέσα στις προηγούμενες συνθήκες, το πιο μακριά που τουλάχιστον φαινομενικά μπορούσε να πάει η εργατική τάξη ήταν ο Γουίλσον, μια κυβέρνηση των Εργατικών, άντε με τα ΚΚ στην καλύτερη εκδοχή. Έτσι, ήταν κυρίαρχες μέσα στην Αριστερά οι θεωρίες που έλεγαν ότι δεν υπάρχει πια η προοπτική της εργατικής επανάστασης. Οι αναζητήσεις για τα υποκείμενα της επανάστασης στρέφονταν προς τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου, προς τον Τσε ή προς την Πολιτιστική Επανάσταση και τον Μάο. 

Ε, να όμως που δύο μήνες μετά ήρθε ο Μάης του 1968, και ήρθε και έδεσε, που λένε. Γίνονται τα φοιτητικά οδοφράγματα στο Παρίσι, αμέσως κάνουμε κατάληψη στο LSE, λέμε συμπαράσταση στους φοιτητές του Παρισιού. Μέχρι να το πούμε, άρχισαν οι καταλήψεις των εργοστασίων σε όλη τη Γαλλία. Η εργατική τάξη δήλωνε παρούσα με τον πιο εκκωφαντικό τρόπο.

Και εκεί φάνηκε πια να ανοίγουν πολύ καθαρά οι διαφωνίες της στρατηγικής μέσα στο κίνημα. Το δεύτερο τεράστιο αντιπολεμικό συλλαλητήριο του VSC είχε καλεστεί τον Οκτώβρη του ‘68. Γίνονταν μεγάλες συνελεύσεις στα πανεπιστήμια με θέμα τι χαρακτήρα θα έχει το συλλαλητήριο και που θα πάει. Υπήρχαν ουσιαστικά δύο απόψεις, η μια που έλεγε να κάνουμε μια από τα ίδια, μια νέα σύγκρουση μπροστά στην αμερικάνικη πρεσβεία στην Γκρόσβενορ Σκουέρ και η άλλη που έλεγε ότι μαζί με το αντιπολεμικό, πρέπει να γυρίσουμε ενάντια στην κυβέρνηση των Εργατικών και να το κάνουμε αυτό μαζί με τους εργαζόμενους.  

Άνοιξε μια τεράστια συζήτηση ότι το συλλαλητήριο πρέπει να πάει σε όλα τα κυβερνητικά κέντρα, στα υπουργεία και να καταλήξει σε μια μεγάλη συγκέντρωση που θα οργανώσουμε μαζί με τα συνδικάτα. Στην πράξη αυτό κατέληξε σε ένα μεγάλο  συλλαλητήριο πάνω από 100.000 με τη συμμετοχή των εργαζομένων και μια ξεχωριστή μικρή διαδήλωση που πήγε στη Γκρόσβενορ Σκουέρ και έκανε μια επανάληψη της πρώτης διαδήλωσης.

Τι σήμανε απεύθυνση στην εργατική τάξη;

Το IS είχε ανοίξει τη συζήτηση μέσα στις συνελεύσεις και υποστήριζε ότι το φοιτητικό κίνημα πρέπει να πάει στους εργατικούς χώρους, στις πύλες των εργοστασίων. Για να οργανώσουμε το συλλαλητήριο του Οκτώβρη κάναμε κατάληψη στο πανεπιστήμιο του LSE, πάνω από μια βδομάδα. Αφενός γιατί η κινητοποίηση ήταν πανβρετανική και χρειαζόταν να φιλοξενήσουμε τους φοιτητές που θα έρχονταν από τις άλλες πόλεις και αφετέρου γιατί η σχολή έπρεπε να λειτουργεί σαν κέντρο για να οργανώσουμε την κινητοποίηση.

Κάθε μέρα, είχε πρόγραμμα που ξεκινούσε από το πρωί. Γινόταν συνέλευση που όριζε το πρόγραμμα δράσης. Κομμάτι του προγράμματος δράσης ήταν ότι κοιμόμασταν στην κατάληψη και νωρίς το πρωί φεύγαμε για τους εργατικούς χώρους: για το Μπάρμπικαν, μια τεράστια οικοδομή που αργότερα έγινε πολιτιστικό  κέντρο, κοντά στο LSE, πηγαίναμε και συναντούσαμε τους οικοδόμους. Πηγαίναμε στους εργαζόμενους στην Φλιτ Στριτ που ήταν ο δρόμος με τις μεγάλες εφημερίδες και τα τυπογραφεία. Αυτός ήταν ο τρόπος για να κατεβάσουμε τα συνδικάτα στο αντιπολεμικό συλλαλητήριο. 

Αυτό ήταν τεράστια εμπειρία για το ρόλο που μπορεί να παίξει μια επαναστατική οργάνωση μέσα σε ένα πανεπιστήμιο, πως πραγματικά μπορεί να παίξει ρόλο για να φέρει την εργατική τάξη, όπως τελικά συνέβη στο συλλαλητήριο του Οκτώβρη ενάντια στον πόλεμο. Ακόμη περισσότερο πως μπορεί, με την εφημερίδα στο χέρι, να αναπτύξει την πολιτική σχέση με τους εργαζόμενους.  

Αυτήν την οργάνωση, αυτή την εμπειρία, με αυτές τις ιδέες και αυτού του είδους τη δράση, που είχαμε και αρκετοί Έλληνες, λίγο μετά προσπαθήσαμε να τη μεταφέρουμε στις χώρες μας και το ίδιο έγινε με κόσμο που ήταν στο Λονδίνο, και γύρισε στις ΗΠΑ, στη Γερμανία και άλλες χώρες. 

Εκείνη την περίοδο, ο Μάης του 68 στο Παρίσι ήταν το μεγάλο επαναστατικό γεγονός αλλά δεν περιοριζόταν στο Παρίσι. Το Λονδίνο ήταν επίσης κέντρο αυτού του καινούργιου κινήματος και γιατί έδωσε μάχες όπως της Γκρόσβενορ Σκουέρ, αλλά και γιατί διαμορφώθηκε μια επαναστατική αριστερά που άνοιξε αυτά τα ζητήματα. Στην πρώτη κατάληψη του LSE έρχονταν φοιτητές από τη Γαλλία που τότε ανήκαν στην Επαναστατική Κομμουνιστική Νεολαία. Η JCR δημιουργήθηκε από το σπάσιμο ενός κομματιού φοιτητών από το ΚΚ Γαλλίας και είχε επιρροές από τον τροτσκισμό. 

Τον Ιούνη του ’68 με πρωτοβουλία του Socialist Society του LSE έγινε μια πρόσκληση προς όλες τις αριστερές φοιτητικές οργανώσεις να προχωρήσουν σε συνεργασία και να δημιουργήσουν μια νέα φοιτητική κίνηση που λεγόταν RSSF (Revolutionary Socialist Students Federation), κάτι σαν ομοσπονδία των επαναστατών φοιτητών από όλες τις τάσεις και ρεύματα, με τη συλλογιστική ότι εδώ μπορούμε να καθορίσουμε το τι συμβαίνει μέσα στα πανεπιστήμια. Πήρε μεγάλη δημοσιότητα, την κάλυψε το ΒΒC. Οργανώθηκε μια συνέλευση όπου είχαν έρθει αντιπρόσωποι από την Γερμανία, τη Γαλλία αλλά και χώρες του ανατολικού μπλοκ, την Γιουγκοσλαβία που υπήρχε φοιτητικό κίνημα και καταλήψεις, από την Τσεχοσλοβακία που ακόμη υπήρχε η αισιοδοξία ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να αλλάξουν από τα πάνω με το καθεστώς του Ντούμπτσεκ. Κόσμος που πάλευε και ταυτόχρονα έπαιρνε και έδινε εμπειρίες και ιδέες. 

Το κίνημα που οργάνωσε το συλλαλητήριο της 17 Μάρτη του 1968 στο Λονδίνο, ούτε δύο μήνες πριν από το Μάη του ΄68,  έστειλε τότε το μήνυμα ότι η επαναστατική αριστερά είναι παρούσα και μπορεί να κάνει μεγάλα πράγματα. Και αν το κίνημα που έκανε το Μάη του ’68 παγκόσμια δεν πέτυχε τότε να αλλάξει τον κόσμο, η παρακαταθήκη που άφησε για το σήμερα είναι πραγματικά τεράστια.