Σε ηλικία 76 ετών πέθανε στις 14/3 ο Στήβεν Χόκινγκ, ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες της εποχής μας. Θεωρητικός φυσικός και κοσμολόγος, διατελούσε διευθυντής ερευνών στο Κέντρο Θεωρητικής Κοσμολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Το έργο του αποτελεί μια τεράστια συνεισφορά στην κατανόηση του σύμπαντος, τόσο για την επιστημονική κοινότητα, όσο και για την ίδια την κοινωνία.
Με τις επαναστατικές επιστημονικές ιδέες του, έδωσε ανατρεπτικές απαντήσεις στα προβλήματα με τα οποία καταπιάστηκε, αλλά δημιούργησε και νέα, πιο προκλητικά ερωτήματα, προωθώντας την έρευνα. Με τα βιβλία που έγραψε, εκλαϊκεύοντας δυσνόητες έννοιες της σύγχρονης φυσικής, κατάφερε να φέρει εκατομμύρια ανθρώπους σε επαφή με την αιχμή της επιστημονικής έρευνας.
Ανέκαθεν βαθιά πολιτικοποιημένος και ευαισθητοποιημένος με το μέλλον της ανθρωπότητας, έχει τοποθετηθεί δημοσίως ενάντια στην εισβολή στο Ιράκ, την κατοχή της Παλαιστίνης, τις περικοπές στο βρετανικό Εθνικό Σύστημα Υγείας. Το τελευταίο διάστημα η πιο διάσημη ίσως από τις πολιτικές παρεμβάσεις του, είναι η άποψή του για το αν η αυτοματοποίηση της δουλειάς είναι κίνδυνος.
«Αν οι μηχανές παράγουν ό,τι χρειαζόμαστε το αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί από τη διανομή των αγαθών. Όλοι θα μπορούν να απολαύσουν μια άνετη ζωή αν ο πλούτος που θα παράγεται διανεμηθεί. Ή, οι περισσότεροι άνθρωποι μπορεί να καταλήξουν φτωχοί, αν οι ιδιοκτήτες των μηχανών τα καταφέρουν ενάντια στην αναδιανομή του πλούτου. Προς το παρόν η τάση είναι προς τη δεύτερη επιλογή και η τεχνολογία οδηγεί σε ανισότητα».
Η άποψή του για μια τεχνολογία στην υπηρεσία των αναγκών, συνάδει με το έργο του για μια επιστήμη στην υπηρεσία της γνώσης, της κοινωνίας και της δίψας κάθε ανθρώπου για κατανόηση του κόσμου που τον περιβάλλει.
«Θεωρία των πάντων»
Η «θεωρία των πάντων» είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχει αντιμετωπίσει η επιστήμη στην προσπάθειά της να εξηγήσει τον κόσμο. Πρόκειται για την αναζήτηση ενός μοντέλου που να προσφέρει συνεπείς μεταξύ τους εξηγήσεις για όλα τα φαινόμενα που παρατηρούνται, από τον μικρόκοσμο των σωματιδίων μέχρι τον μακρόκοσμο των άστρων. Το ίδιο το όνομά της, προϊόν ειρωνείας, μαρτυρά πως η επιστήμη πηγαίνει μπροστά μέσα από την αμφισβήτηση των ορίων που θεωρούνται απαραβίαστα. Σε αυτή την κατεύθυνση η συνεισφορά του Χόκινγκ ήταν τεράστια, και συγκεκριμένα εκεί που ίσως βρίσκεται το κλειδί για την ενοποίηση των δύο πιο πετυχημένων μέχρι στιγμής θεωριών που έχουν επιχειρήσει να εξηγήσουν τον κόσμο συνολικά, της κβαντικής θεωρίας και της γενικής θεωρίας της σχετικότητας: στις μαύρες τρύπες.
Η γενική θεωρία της σχετικότητας, την οποία θεμελίωσε ο πιο γνωστός επιστήμονας του 20ού αιώνα, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, εξηγεί τη φύση της βαρύτητας και δίνει απαντήσεις για τη συμπεριφορά των μεγάλων σωμάτων του σύμπαντος. Οι προβλέψεις της σχετικότητας έχουν επιβεβαιωθεί με ακρίβεια από τις παρατηρήσεις όλο τον περασμένο αιώνα, με κορυφαία στιγμή την ανίχνευση βαρυτικών κυμάτων το 2015. Η βαρύτητα ανακαλύφθηκε από τον Ισαάκ Νεύτωνα τον 17ο αιώνα, πράγμα που αποτελούσε μέχρι τον Αϊνστάιν την πιο συγκλονιστική κατάκτηση της φυσικής: η δύναμη που κάνει το περίφημο μήλο να πέφτει στη γη είναι η ίδια που κάνει τους πλανήτες να περιστρέφονται γύρω από τον ήλιο. Ο Αϊνστάιν συνέχισε, ανατρέποντας την νευτώνεια άποψη ότι η βαρύτητα ασκείται ακαριαία, και έδειξε ότι διαδίδεται με την ταχύτητα του φωτός, μέσω των βαρυτικών κυμάτων. Με τη δουλειά του πάνω στις εξισώσεις του Αϊνστάιν, ο Γερμανός φυσικός Καρλ Σβάρτσιλντ έδειξε την ύπαρξη μαύρων τρυπών. «Μαύρες» γιατί έχουν τόσο μεγάλη βαρύτητα που τίποτα στην εμβέλειά τους δεν ξεφεύγει, ούτε καν το φως. Το σύμπαν, από τη σκοπιά της σχετικότητας, παραμένει ένα προβλέψιμο σύστημα.
Προβλέψεις
Από την άλλη πλευρά, η κβαντική θεωρία, της οποίας οι ρίζες βρίσκονται στη δουλειά φυσικών κατά τη δεκαετία του 1920 με σκοπό να εξηγηθεί η συμπεριφορά και οι ακτινοβολίες των μικρότερων σωματιδίων που αποτελούν τα άτομα, έχει μια σειρά νόμους που φαίνονται να αντιβαίνουν την καθημερινότητα που ζούμε και τη διαίσθησή μας. Εισάγει την έννοια της τυχαιότητας και της πιθανότητας. Ο κόσμος των σωματιδίων είναι σαν ένα ανθρακούχο αναψυκτικό που οι φυσαλίδες φαίνονται διαρκώς να εμφανίζονται από το πουθενά και να εξαφανίζονται. Όμως, όπως και η σχετικότητα, έχει επιβεβαιωθεί πειραματικά σε όλες τις προβλέψεις της.
Το αν και πώς μπορούν να συνδυαστούν αυτές οι δύο θεωρίες, που εφαρμόζονται σε τρομακτικά διαφορετικές κλίμακες, κι επιπλέον δίνουν τελείως διαφορετική εικόνα του κόσμου, είναι ένα ερώτημα που παραμένει ανοιχτό. Ο Χόκινγκ προέβλεψε το 1974 ότι η μαύρη τρύπα, δεν είναι τελικά τόσο «μαύρη», γιατί μπορεί να εκπέμπει ακτινοβολία. Η ακτινοβολία, που ονομάστηκε «ακτινοβολία Χόκινγκ», εξηγείται με τη χρήση των εργαλείων της κβαντικής θεωρίας.
Πρόκειται για μια μεγάλη τομή στη σύγχρονη φυσική που έλυσε κάποιες μέχρι τότε αξεπέραστες αντιφάσεις. Ωστόσο γέννησε ερωτήματα που ξαναφέρνουν την αναζήτηση για μια «θεωρία των πάντων» στην ημερήσια διάταξη. Μια μαύρη τρύπα που εκπέμπει, κάποια στιγμή θα εξαντληθεί. Αν λοιπόν εξαφανιστεί μια μαύρη τρύπα, τι θα απογίνει η ύλη που έχει καταπιεί; Αν εξαφανιστεί κι αυτή, τότε παραβιάζεται η κβαντική θεωρία που λέει ότι καμιά πληροφορία δεν χάνεται. Αν επιστρέψει, τότε παραβιάζεται η σχετικότητα, που λέει ότι τίποτα δε διαφεύγει από μια μαύρη τρύπα. Η προσέγγιση αυτής της αντίφασης θα σημάνει τεράστιες προόδους στην επιστήμη και κοσμοϊστορικές αλλαγές στον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο.
“Δεν θα υπήρχα χωρίς το ΕΣΥ”
Έχω λάβει εκτενή και υψηλής ποιότητας υπηρεσία από το Σύστημα Υγείας (NHS) και δεν θα υπήρχα χωρίς αυτό. Η φροντίδα που έλαβα από τότε που διαγνώστηκα με αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση (ALS), όντας φοιτητής το 1962, με βοήθησε να ζήσω τη ζωή μου όπως ήθελα και να συνεισφέρω στην κατανόησή μας για το σύμπαν…
Το NHS βρίσκεται σε κρίση, δημιουργημένη από πολιτικές επιλογές. Επιλογές που περιλαμβάνουν υποχρηματοδότηση και περικοπές, ιδιωτικοποιήσεις υπηρεσιών, το πλαφόν στους μισθούς του δημοσίου, τα νέα συμβόλαια γιατρών, την κατάργηση της πληρωμένης πρακτικής εργασίας για φοιτητές νοσηλευτικής. Τέτοιες πολιτικές αποφάσεις προκαλούν πτώση της ποιότητας της παρεχόμενης φροντίδας, μεγαλύτερες ουρές αναμονής, άγχος για εργαζόμενους και ασθενείς, επικίνδυνες ελλείψεις προσωπικού…
Τι πρέπει να γίνει;… Από τη μία πλευρά, έχουμε τη δύναμη των πολυεθνικών, των οποίων το κίνητρο είναι το κέρδος. Η [πολιτική σκηνή στη Βρετανία] επιδιώκει ένα σύστημα σαν των ΗΠΑ. Από την άλλη πλευρά, έχουμε τη δύναμη του λαού και της δημοκρατίας. Οι έρευνες δείχνουν τη μεγάλη πλειοψηφία να εναντιώνεται στην ιδιωτικοποίηση. Ο τρόπος για να στηριχθεί ένα δημόσιο NHS είναι να δυναμώσει αυτός ο κόσμος. Πρώτο, με την ενημέρωση, δεύτερο με την πολιτική έκφρασή του και την εφαρμογή πολιτικών προς το συμφέρον του.
Αν αυτό «παραείναι» πολιτικό, είναι γιατί το NHS πάντα ήταν μια πολιτική υπόθεση… Είναι η καλύτερη υπηρεσία της Βρετανίας και ακρογωνιαίος λίθος της κοινωνίας μας. Ο λαός εκτιμά το NHS και είναι περήφανος που όλοι αντιμετωπίζονται ως ίσοι όταν χρειάζονται φροντίδα… Το έχουμε ανάγκη.
Από άρθρο του Σ. Χόκινγκ στην εφημερίδα Guardian
Εκλαϊκευτής
Μια πολύ σημαντική πτυχή του έργου του Χόκινγκ είναι η συγγραφή βιβλίων εκλαϊκευμένης επιστήμης, κάτι που τον ανήγαγε σε διασημότητα της Φυσικής, ενώ έφερε εκατομμύρια ανθρώπους σε επαφή με την επιστημονική κατανόηση του σύμπαντος για πρώτη φορά.
Το 1988 έγραψε το πιο διάσημο βιβλίο του, το «Χρονικό του Χρόνου», που πούλησε πάνω από 25 εκ. αντίτυπα σε 40 γλώσσες, στο οποίο εξηγεί την δομή, την εξέλιξη και το μέλλον του Σύμπαντος. Το 2002 έγραψε το «Πάνω στους ώμους Γιγάντων», στο οποίο παρουσιάζει τις καινοτόμες ιδέες μερικών από τους πιο γνωστούς και σημαντικούς επιστήμονες των προηγούμενων αιώνων (Κοπέρνικος, Κέπλερ, Γαλιλαίος, Νεύτωνας, Αϊνστάιν).
Το 2005 συνεχίζει το εγχείρημα με τις σημαντικότερες μορφές των μαθηματικών όλων των εποχών στο «Ο Θεός δημιούργησε τους ακέραιους». Με το «The Dream that Stuff is Made of» (2011), εξηγεί τις ανατρεπτικές ιδέες της κβαντικής μηχανικής, που άλλαξε ριζικά τον τρόπο που η Φυσική βλέπει τον κόσμο.
Η πεποίθησή του ότι η επιστήμη αφορά όλο τον κόσμο, καθώς και η βαθιά κατανόηση που είχε για το Σύμπαν και την ίδια την επιστήμη ήταν δυο χαρακτηριστικά που οδήγησαν σε αυτό το πλούσιο και πολύτιμο συγγραφικό έργο.