Την Κυριακή 14 Απριλίου του 1935 ο πλανόδιος επιγραφοποιός και τραγουδιστής της φολκ Γούντι Γκάθρι νόμιζε ότι η αποκάλυψη χτυπούσε την πόρτα του σπιτιού του στο Πάμπα του Τέξας. Ήταν η πρώτη επαφή του Γούντι Γκάθρι με το Dust Bowl, το τρομακτικό καταστροφικό καιρικό φαινόμενο που έπληξε την Οκλαχόμα και τις νότιες πολιτείες των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '30. Η “μαύρη Κυριακή” όπως ονομάστηκε εκείνη η μέρα άφησε πίσω της εκατοντάδες θύματα και μεγάλες καταστροφές, απίστευτους όγκους σκόνης στους δρόμους των πόλεων του Β. Τέξας, του νέου Μεξικό και της Οκλαχόμα και ανάγκασε εκατοντάδες χιλιάδες κόσμο να μεταναστεύσει. 

Η “μαύρη Κυριακή” άφησε ανεξίτηλο ίχνος σε όλη τη δεκαετία του '30 αλλά και στη ζωή και την τέχνη του Γούντι Γκάθρυ. Ο τροβαδούρος της φολκ που περιπλανιόταν στην Αμερική του μεσοπολέμου τραγουδώντας ενάντια στις τράπεζες και τους μεγαλοϊδιοκτήτες που έπαιρναν τη γη των φτωχών ολοκλήρωσε το 1947 ένα μυθιστόρημα πάνω στις συνθήκες ζωής και την καθημερινότητα την περίοδο του Νταστ Μπόουλ. Πρόκειται για το μοναδικό ολοκληρωμένο μυθιστόρημα του Γούντι Γκάθρι, που πολλές δεκαετίες αργότερα έφτασε στα χέρια του Τζόνι Ντεπ και του Ντάγκλας Μπρίνκλεϋ που το εξέδωσαν το 2013. 

Είχα μάθει για την επικείμενη κυκλοφορία του βιβλίου μέσα από τα διάφορα σάιτ. Πριν ακόμα κυκλοφορήσει στην Αμερική, ένα ντραφτ του βιβλίου έφτασε στα χέρια ενός καλού μου φίλου ο οποίος μου το έδωσε με την αποστολή και την ελπίδα να βρω κάποιον να το εκδώσει. Με την πολύ καλή συνεργασία με την επιμελήτρια Στέλλα Πεκιαρίδη φτάσαμε γρήγορα στην έκδοση του βιβλίου. 

Το βιβλίο εξαρχής μου έκανε τρομερή εντύπωση για τις τρομερές λογοτεχνικές αρετές του. Περίμενα να διαβάσω κάτι σαν το Bound for glory, το αυτοβιογραφικό έργο του Γούντι Γκάθρι, κάτι που να θυμίζει κάποιο ενθύμημα, αλλά ήταν φοβερό ότι από την αρχή σε πιάνει από το λαιμό με τις αρετές του.  

Πιστεύω πως είναι λίγο ανορθόδοξος τρόπος να γνωρίζει κανείς τον Γούντι Γκάθρι. Το Bound for glory είναι προφανώς πιο κατάλληλο για να πάρουμε όλο το πλαίσιο της ζωής του Γκάθρι.

Όμως στο “Σπίτι από Γη” επιχειρείται μια διαφορετική τομή που δίνει μέσα από το μικρό, το μεγάλο. Ο Γούντι Γκάθρι μέσα από τη μικρή ιστορία του ζευγαριού που προσπαθεί να αποκτήσει ένα κεραμίδι, όπως θα το λέγαμε στα ελληνικά, βλέπει όλο αυτό το πλέγμα των ανθρωπίνων σχέσεων που έχει αναδυθεί μέσα από την κρίση και την καταστροφή. 

Σε αυτό το βιβλίο υπάρχει μια συνειδητή σύλληψη του Γκάθρι σε σχέση με τα μεγάλα μυθιστορήματα της κρίσης, όπως τα Σταφύλια της Οργής του Στάινμπεκ. Επειδή ούτε ο Στάινμπεκ ούτε άλλοι λογοτέχνες της δεκαετίας του '30 δεν ήταν από αυτές τις περιοχές, δεν είχαν ακριβώς το γλωσσικό ιδίωμα του κόσμου που μετανάστευε μακρυά από το Τέξας, τη Νεμπράσκα και τη Ντακότα χτυπημένος από το Νταστ Μπόουλ, τους μεγαλογαιοκτήμονες και τους τραπεζίτες. Ο Γούντι Γκάθρι είχε καταγωγή από το Πάμπα του Τέξας οπότε είχε το εργαλείο να κάνει αυτή τη μεταφορά.

Φυσικά για έναν μεταφραστή είναι λιγάκι περίεργο και σε ξενίζουν μερικές εκφράσεις του, αλλά ταυτόχρονα διακρίνεις και μια μουσικότητα που έχει σχέση με τα ίδια του τα τραγούδια. Χρησιμοποιεί πολλά επιφωνήματα, όπως πολλά επιφωνήματα έχει η κάντρι μπλουζ, η μουσική της εποχής που τραγουδάει ο Γκάθρι. Αυτή η ρευστότητα στη γλώσσα γίνεται σχεδόν μουσική. Και εκεί προκύπτουν και τα προβλήματα της μεταφοράς της εποχής για τον μεταφραστή. Γιατί πρέπει να το μεταφέρεις σε μια γλώσσα η οποία θα μοιάζει στο τοπικό ιδίωμα της εποχής. Να δώσεις την εικόνα της δεκαετίας του '30 χωρίς όμως να καταλήξεις στην ελληνική δεκαετία του '30, γιατί τότε θα έχανες κάτι από το στυλ και το ύφος.

Προφανώς και υπάρχουν πολλές αναγνώσεις του βιβλίου. Εμένα, ας πούμε, μου έκανε εντύπωση και ένα άλλο στοιχείο που μπορεί κάποιος να το δει διάσπαρτο στο βιβλίο, μια σεξουαλική ελευθεριότητα που διακατέχει όλο το κείμενο. Δείχνει ότι ο Γκάθρι είχε τοποθετηθεί και ηθικά απέναντι σε αυτόν τον κόσμο του ληστοκαπιταλισμού που είχε σαν εργαλείο επιβολής τον καθωσπρεπισμό και τον συντηρητισμό. 

Η πραγματικότητα είναι πως αν μπεις στα επιμέρους και διαβάσεις το βιβλίο μέσα από το φακό της εποχής του θα δεις όλα τα στοιχεία του Γκάθρι να εμφανίζονται μπροστά σου καλειδοσκοπικά.

Από τη μία το γενικότερο πλέγμα των εκτεταμένων καλλιεργειών που σήμανε το θάνατο της μικρής γεωργίας στην Αμερική. Και ταυτόχρονα βλέπεις και την ανάγκη του Γκάθρι να εστιάσει στα μικρά, στα καθημερινά ζητήματα. Βλέπεις μια χρηστικότητα στο βιβλίο. Ο Γκάθρι προσπαθεί να προπαγανδίσει, και δεν είναι υπερβολή αλλά κυριολεξία, τη χρήση της πλήθας, δηλαδή του τούβλου, σαν μέσο κατασκευής σπιτιών. Μέχρι τότε το ξύλο, που ήταν το βασικό υλικό ήταν πολύ ευαίσθητο και τρωτό στις καταιγίδες της σκόνης. Οπότε ο Γούντι Γκάθρι βάζει αυτή την ιδέα. Λάσπη μπορείς να βρεις παντού, μπορείς να φτιάξεις καλούπια και τούβλα και να φτιάξεις ένα σπίτι που θα μπορεί να αντέξει στα πάντα. 

Η περίοδος της κρίσης του '29 και όλη η δεκαετία του '30 έχει αφήσει ένα πολύ δυνατό αποτύπωμα στην αμερικάνικη μουσική και κατ' επέκταση και στη παγκόσμια. Λίγο μετά ήρθε ο πόλεμος, το εργατικό κίνημα πέρασε σε άλλο κλίμα, όμως υπήρχε ο απόηχος των μεγάλων εργατικών αναμετρήσεων στην Αμερική. 

Είναι μια περίοδος που φαντάζει τόσο μακρυά, και όμως στην Αμερική του σήμερα τα ξύλινα σπίτια και οι παραγκουπόλεις έχουν δώσει τη θέση τους στα τρέιλερ παρκ. Μεγάλες εκτάσεις με χιλιάδες τροχόσπιτα και κόσμο που ζει σε εξαθλίωση. Ειδικά την εποχή που το βιβλίο έπεσε στα χέρια μου με την φούσκα των στεγαστικών στις ΗΠΑ, ήταν έντονο το φαινόμενο της κατάρρευσης και το κείμενο του Γκάθρι μου φάνηκε πολύ επίκαιρο. Η δουλειά πάνω στο κείμενο του Γκάθρι με συνεπήρε. 

 Στον Γκάθρι πηδάς ξαφνικά από την τέχνη, τη γραφή, τη μουσική σε ένα εγχειρίδιο δράσης. Σήμερα φαντάζουν πάρα πολύ περίεργα όλα αυτά που έκανε ο Γκάθρι. Σήμερα η τέχνη είναι πιο εννοιολογική και πολύ λιγότερο χρηστική. Από την άλλη υπάρχει αναμέτρηση με την ζωή και την καθημερινότητα, δεν μπορεί να γίνει αλλιώς.