Ο Αρθουρ Ράνσομ (1884-1967) υπήρξε ανταποκριτής στην Ρωσία. Στράφηκε προς τ' αριστερά, στήριξε την επανάσταση και ήταν ίσως ο μοναδικός ξένος ανταποκριτής που είχε πρόσβαση στην ηγεσία του μπολσεβίκικου κόμματος. Το κείμενο που ακολουθεί είναι από το βιβλίο του “Εξι Εβδομάδες στην Ρωσία”.
Μια μέρα στα τέλη του Φλεβάρη ο Μπουχάριν, που είχε μάθει ότι σκοπεύω να φύγω σύντομα, μου είπε με ένα μυστηριώδες ύφος: “περίμενε λίγες μέρες ακόμα, θα συμβεί κάτι διεθνούς σημασίας που σίγουρα θα σ' ενδιαφέρει”. Ήταν το μόνο υπονοούμενο που άκουσα για τις προετοιμασίες για την Τρίτη Διεθνή. Ο Μπουχάριν αρνήθηκε να πει κάτι περισσότερο. Κατά τις 9 το πρωί της 3 Μάρτη ο Ραϊνστάιν με βρήκε και μου είπε ότι μου είχε εξασφαλίσει μια πρόσκληση για το συνέδριο στο Κρεμλίνο. Έτσι πήγα. Το συνέδριο ήταν ακόμα μυστικό. Δεν υπήρχε τίποτα στις πρωινές εφημερίδες.
Η συνεδρίαση γινόταν σε μια μικρή αίθουσα στο Μέγαρο της Δικαιοσύνης που είχε χτιστεί στο καιρό της Αικατερίνης της Μεγάλης, η οποία σίγουρα θα στριφογύριζε στον τάφο της αν ηξερε σε τι χρησίμευε τώρα. Δυο πολύ καλοντυμένοι στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού ήταν φρουροί στην πόρτα. Όλη η αίθουσα, ακόμα και το πάτωμα, ήταν διακοσμημένη με κόκκινα χρώματα. Υπήρχαν λάβαρα με το σύνθημα “Ζήτω η Τρίτη Διεθνής” σε πολλές γλώσσες. Το προεδρείο καθόταν στην εξέδρα στο βάθος της αίθουσας, με τον Λένιν στη μέση ενός μεγάλου τραπεζιού καλυμμένου με κόκκινο ύφασμα, τον Άλμπρεχτ (1), έναν νεαρό Γερμανό Σπαρτακιστή στα δεξιά του και τον Πλάτεν, τον Ελβετό, στ' αριστερά του.
Ολα τα σημαντικά πρόσωπα ήταν εκεί: ο Τρότσκι, ο Ζινόβιεφ, ο Κάμενεφ, ο Τσιτσέριν, ο Μπουχάριν, ο Καραχάν, ο Λιτβίνοφ, ο Βορόφσκι, ο Στέκλοφ, ο Ρακόφσκι, ως αντιπρόσωπος από το βαλκανικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, ο Σκρίπνικ ως αντιπρόσωπος της Ουκρανίας.
Όταν έφτασα γίνονταν παρεμβάσεις για την κατάσταση στις διάφορες χώρες. Ο Φίνμπεργκ μίλησε στα αγγλικά, ο Ρακόφσκι στα γαλλικά όπως κι ο Σαντούλ. Όταν ρώτησαν τον Σκρίπνικ αρνήθηκε να μιλήσει στα γερμανικά και δήλωσε ότι θα μιλήσει είτε ουκρανικά είτε ρωσικά και προς γενική ανακούφιση επέλεξε τη δεύτερη γλώσσα. Έκανε κάποιες ενδιαφέρουσες επισημάνσεις για τη νέα επανάσταση στην Ουκρανία. Η δολοφονία των ηγετών του κινήματος από το καθεστώς του Σκοροπάντσκι δεν είχε ανασχέσει το κίνημα, που κέρδιζε τη μια πόλη μετά την άλλη με εξεγέρσεις (αυτά λέχθησαν πριν οι επαναστάτες κυριεύσουν το Κίεβο, και φυσικά πολύ πριν πάρουν την Οδησσό. Πρόβλεπαν με αυτοπεποίθηση και τις δυο νίκες). Η γερμανική κατοχή είχε δώσει ένα σκληρό μάθημα στους Ουκρανούς σοσιαλεπαναστάτες, δηλαδή τους είχε προσφέρει τις εμπειρίες που είχαν ζήσει οι Ρώσοι τους προηγούμενους δεκαπέντε μήνες. Όλα τα κόμματα συνεργάζονταν.
Ομως, το πραγματικά ενδιαφέρον σημείο του συνεδρίου ήταν η στάση του απέναντι στη Συνδιάσκεψη της Βέρνης (2). Πολλές επιστολές από αντιπροσώπους σε κείνη την συνδιάσκεψη, όπως του Λονγκέ, είχαν φτάσει στη Μόσχα, ζητώντας από τους κομμουνιστές να συμμετέχουν στη συνδιάσκεψη της Βέρνης. Η εκτίμηση των αντιπροσώπων στο συνέδριο της Μόσχας ήταν ότι η αριστερή πτέρυγα στη Βέρνη ένιωθε άβολα να συνυπάρχει με τον Σάιντεμαν και τη παρέα του. Οπότε, ας έσπαγαν με την Δεύτερη Διεθνή και ας εντάσσονταν στην Τρίτη. Ήταν φανερό ότι η σύναξη στη Μόσχα ήταν ο πυρήνας μιας νέας Διεθνούς αντίθετης σε εκείνη που είχε κατακερματιστεί σε εθνικά αντιμαχόμενα κόμματα που το καθένα είχε στηρίξει τη δικιά του κυβέρνηση στον πόλεμο. Αυτό ήταν το βασικό μοτίβο της όλης υπόθεσης.
Οι βασικές φιγούρες του συνεδρίου, εκτός από τον Πλάτεν που δεν γνωρίζω και δεν μπορώ να εκφέρω γνώμη, ήταν ο Λένιν και ο Άλμπρεχτ, ο νεαρός Γερμανός. Εμπνευσμένος, χωρίς αμφιβολία, από τα γεγονότα που εκτυλίσσονταν στη χώρα του μίλησε μυαλωμένα και με αρχές. Βάρος είχαν και οι τοποθετήσεις του Ρακόφσκι, του Σκρίπνικ και του Σίπολα, του Φινλανδού.
5 Μάρτη
Σήμερα η μυστικότητα πήγε περίπατο κάπως πρόωρα, γιατί μόλις έφτασα στο Κρεμλίνο έμαθα ότι είχαν εκδηλωθεί οι πρώτες αντιρρήσεις από τον άνθρωπο που δεν περίμενε κανείς να τις εκφράσει. Ο Άλμπρεχτ, ο νεαρός Γερμανός, είχε αντιταχθεί στην άμεση ίδρυση της Τρίτης Διεθνούς, για δυο λόγους: δεν αντιπροσωπεύονταν επαρκώς όλα τα έθνη και ότι κατά συνέπεια η ίδρυσή της θα προκαλούσε δυσκολίες στα κόμματα των διάφορων χωρών. Όλοι τάχθηκαν εναντίον του. Ο Ρακόφσκι επισήμανε ότι οι ίδιες αντιρρήσεις θα μπορούσαν να προβληθούν κι όταν ιδρυόταν η Πρώτη Διεθνής από τον Μαρξ στο Λονδίνο. Άλλοι τόνισαν ότι τα κόμματα για τα οποία γινόταν λόγος εδώ από καιρό είχαν διαρρήξει τους δεσμούς τους με τη Δεύτερη Διεθνή. Ο Άλμπρεχτ ήταν ο μοναδικός που διαφωνούσε. Κατά συνέπεια, αποφασίστηκε ότι αυτό ήταν το ιδρυτικό συνέδριο της Τρίτης Διεθνούς. Ο Πλάτεν ανακοίνωσε την απόφαση, και όλοι άρχισαν να τραγουδάνε τη Διεθνή σε δέκα διαφορετικές γλώσσες ταυτόχρονα. Στη συνέχεια πήρε το λόγο ο Άλμπρεχτ, αναψοκοκκινισμένος, και δήλωσε ότι αναγνωρίζει την απόφαση και θα τη μεταφέρει στην Γερμανία.
6 Μάρτη
Το συνέδριο στο Κρεμλίνο ολοκληρώθηκε με το γνώριμο τραγούδι και την καθιερωμένη φωτογράφιση. Λίγο πριν το τέλος, όταν ο Τρότσκι είχε τελειώσει την ομιλία του και κατέβαινε από το βήμα, ακούστηκε μια φωνή διαμαρτυρίας από τον φωτογράφο που μόλις είχε στήσει τα σύνεργά του. Κάποιος φώναξε “η δικτατορία του φωτογράφου” και, μέσα σε δυνατά γέλια, ο Τρότσκι ανέβηκε πάλι στο βήμα και στάθηκε σιωπηλός όσο ο θρασύς φωτογράφος έβγαζε δυο φωτογραφίες. Η ίδρυση της Τρίτης Διεθνούς είχε ανακοινωθεί από τις πρωινές εφημερίδες που καλούσαν σε μια εκδήλωση στο Μεγάλο Θέατρο το απόγευμα.
Έφτασα στο θέατρο γύρω στις 5, και μπήκα με δυσκολία παρόλο που ως ανταποκριτής είχα ειδική πρόσκληση. Σε όλες τις πόρτες υπήρχαν ουρές. Ήταν εκεί το Σοβιέτ της Μόσχας, η Εκτελεστική Επιτροπή, αντιπροσωπείες των συνδικάτων, των εργοστασιακών επιτροπών κλπ. Το τεράστιο θέατρο και η σκηνή του ήταν ασφυκτικά γεμάτο, ακόμα και οι διάδρομοι στο πλάι της σκηνής. Ο Κάμενεφ άνοιξε την εκδήλωση με μια σύντομη αναγγελία της ίδρυσης της Τρίτης Διεθνούς στο Κρεμλίνο. Το κοινό ξέσπασε σε μια θύελλα χειροκροτημάτων και όλοι σηκώθηκαν όρθιοι τραγουδώντας τη Διεθνή με ένα πάθος που το'χα ξαναζήσει μόνο όταν τα νέα των απεργιών στην Γερμανία είχαν φτάσει στο πανρωσικό συνέδριο των Σοβιέτ στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων του Μπρεστ-Λιτόφσκ. Στη συνέχεια ο Κάμενεφ μίλησε για όσους είχαν πέσει στον αγώνα, αναφέροντας την Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον Καρλ Λήμπνεχκτ. Όλοι σηκώθηκαν πάλι ενώ η ορχήστρα έπαιζε το Επέσατε Θύματα.
Κατόπιν μίλησε ο Λένιν. Ήταν η στιγμή που πήρα την απάντηση στις σκέψεις μου ότι ο Λένιν έχανε τη δημοτικότητά του. Για κάμποση ώρα δεν μπορούσε να μιλήσει μιας και όλοι ήταν όρθιοι και τη φωνή του την έπνιγε το ένα κύμα χειροκροτημάτων μετά το άλλο. Ήταν μια εντυπωσιακή, ανεπανάληπτη σκηνή: κάθε σειρά, οι διάδρομοι, η σκηνή, τα θεωρεία, ασφυκτικά γεμάτα από εργάτες. Μια ομάδα εργάτριες που ήταν κοντά μου φώναζαν τόσο δυνατά λες και ήταν αποφασισμένες να ακουστούν μόνο αυτές.
Ο Λένιν μίλησε με το γνωστό του τρόπο, απλά. Υπογράμμισε ότι παντού η επαναστατική πάλη έπαιρνε τη μορφή των σοβιέτ: Διάβασε από μια ιταλική εφημερίδα που έγραφε: “Είμαστε αλληλέγγυοι με τους σοβιετιστές” και σχολίασε λέγοντας “αυτά γράφτηκαν πριν μάθουν τους σκοπούς μας και το πρόγραμμά μας”. Ο Άλμπρεχτ έκανε μια μεγάλη και ψύχραιμη ομιλία για την Ένωση του Σπάρτακου και ο Τρότσκι τη μετέφραζε. Ο Ζιλμπό, σχεδόν παιδί, μίλησε για το σοσιαλιστικό κίνημα στην Γαλλία. Ο Στέκλοφ μετέφραζε την ομιλία του όταν έφευγα από τη συγκέντρωση. Πρέπει να θυμάστε ότι ήμουν δυο χρόνια στην Ρωσία και είχα παρακολουθήσει πάρα πολλές τέτοιες συγκεντρώσεις και δεν ήμουν και Ρώσος. Όταν βγήκα από το θέατρο έπεσα πάνω σε ουρές από απογοητευμένους που δεν μπόρεσαν να μπουν μέσα. Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν την επόμενη μέρα με παρέλαση στην Κόκκινη Πλατεία και αργία.
1. Το ψευδώνυμο του Χιούγκο Εμπερλάιν. Γεννήθηκε το 1887, εντάχτηκε από νεαρή ηλικία στο SPD. Από τα ιδρυτικά μέλη του Σπάρτακου. Το 1933 μετά την επικράτηση του Χίτλερ κατέφυγε στην Ρωσία. Τον Γενάρη του 1938 συνελήφθη, βασανίστηκε και φυλακίστηκε από τη μυστική αστυνομία του Στάλιν. Εκτελέστηκε τον Γενάρη του 1941.
2. Η συνδιάσκεψη της Βέρνης είχε σκοπό να επανεργοποιήσει τη Δεύτερη Διεθνή που είχε αδρανοποιηθεί στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο όταν οι ηγεσίες των κομμάτων στήριξαν η καθε μια τη δικιά της κυβέρνηση.