Είμαι σίγουρος ότι πολύς κόσμος νιώθει πως οι διαδηλώσεις της XR (Extinction Rebellion - Εξέγερση λόγω Αφανισμού) στο Λονδίνο στη διάρκεια της Μεγάλης Βδομάδας αποτελούν σημείο καμπής. Πρώτο όσον αφορά την κλίμακά τους. Έχουν υπάρξει κι άλλα σημαντικά κινήματα άμεσης δράσης στο παρελθόν. Ίσως το μεγαλύτερο ήταν η καμπάνια της “Επιτροπής των 100” ενάντια στα πυρηνικά όπλα το 1961-2.
Όμως δεν μπορώ να σκεφτώ παράδειγμα που να είχε τόση μεγάλη διάρκεια όσο το σημερινό. Χιλιάδες άνθρωποι σε μια βδομάδα μέχρι στιγμής να προχωράνε σε κινητοποιήσεις που προκαλούν ιδιαίτερη αναστάτωση στο κεντρικό Λονδίνο. Χωρίς αμφιβολία, το βρετανικό κράτος, υπό την ηγεσία μιας αδύναμης, διχασμένης και απασχολημένης με άλλα ζητήματα κυβέρνησης βρίσκεται σε θέση άμυνας. Όμως αυτό που πέτυχε η XR είναι αξιοσημείωτο.
Δεύτερον, είναι η σημασία του ίδιου του ζητήματος. Όλοι εκτός από τον Ντόναλντ Τραμπ αναγνωρίζουν πως η κλιματική αλλαγή είναι μια πραγματικότητα και προκαλείται από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Σχεδόν όλοι αναγνωρίζουν πως το κατεστημένο ούτε καν έχει αρχίσει να κάνει αυτό που χρειάζεται για να σταματήσει την καταστροφική αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας.
Όμως, όλο και περισσότεροι πιστεύουν πως έχουμε λίγο ή και καθόλου χρόνο στη διάθεσή μας. Μια δημοσίευση του Τζεμ Μπέντελ από το πανεπιστήμιο της Κάμπρια διαβάστηκε ευρέως και υποστηρίζει πως τα επιστημονικά στοιχεία δείχνουν πως “είναι πλέον πολύ αργά για να αποτρέψουμε μια περιβαλλοντική καταστροφή στη διάρκεια της ζωής ανθρώπων που ζουν σήμερα.”
Στην κλιματική αλλαγή εμπλέκονται μια σειρά διαδικασίες οι οποίες μπορεί να βρίσκονται στο σημείο όπου θα αρχίσουν να αλληλοενισχύονται. Για παράδειγμα, η Αρκτική λιώνει με γρήγορους ρυθμούς. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στην απελευθέρωση μεθάνιου στην ατμόσφαιρα. Το μεθάνιο είναι ένα αέριο του θερμοκηπίου ακόμη πιο ισχυρό από το διοξείδιο του άνθρακα, και προς το παρόν βρίσκεται παγιδευμένο στο περμαφρόστ (μόνιμο στρώμα πάγου κυρίως στους πόλους). Ο Μπέντελ αναφέρει “μια μελέτη που προειδοποιούσε για τον τρόπο με τον οποίο η θέρμανση της Αρκτικής μπορεί να οδηγήσει σε ταχεία και μεγάλης κλίμακας απελευθέρωση μεθανίου που μπορεί να είναι καταστροφική για τη ζωή μιας και θα αύξανε τη θερμοκρασία της ατμόσφαιρας κατά περισσότερους από πέντε βαθμούς μέσα σε λίγα μόλις χρόνια από τη στιγμή της απελευθέρωσης”.
Το συμπέρασμά του είναι δυσοίωνο: “βαδίζουμε προς διαταρακτικά και ανεξέλεγκτα επίπεδα κλιματικής αλλαγής που θα φέρουν λιμό, καταστροφή, μετανάστευση, ασθένειες και πόλεμο… και εννοώ στη διάρκεια της ζωής σου. Χωρίς ενέργεια, γρήγορα θα έμενες χωρίς νερό στη βρύση. Θα εξαρτιέσαι από τους γείτονες για φαγητό και λίγη θέρμανση. Θα καταλήξεις υποσιτισμένος. Δεν θα ξέρεις αν πρέπει να μείνεις ή να φύγεις. Θα φοβάσαι ότι θα σε σκοτώσουν προτού λιμοκτονήσεις.”
Στην κλιματική αλλαγή εμπλέκονται μη-γραμμικές διαδικασίες, κατά τις οποίες μικρές αλλαγές μπορούν να πυροδοτήσουν έναν ποιοτικό μετασχηματισμό ολόκληρου του συστήματος. Είναι λοιπόν δύσκολο να πούμε αν ο Μπέντελ έχει δίκιο ότι η “πολιτισμική κατάρρευση” είναι αναπόφευκτη στο κοντινό μέλλον. Όμως όλοι και περισσότεροι φοβούνται πως έχει δίκιο. Είναι αυτή η σκέψη που έσπρωξε τόσο πολλούς ανθρώπους πίσω από το πανό της XR και έβαλε σε κίνηση τις αποχές των μαθητών.
Είναι μια πρόκληση για την Αριστερά. Υπάρχουν πολλές σημαντικές μαρξιστικές μελέτες που δείχνουν πως η κλιματική αλλαγή και η ευρύτερη διαδικασία της περιβαλλοντικής καταστροφής είναι συνέπεια της επιμονής για συσσώρευση κεφαλαίου που θριάμβευσε με την πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση πριν από δύο αιώνες. Το εξαιρετικό μπλογκ του Ίαν Άνγκους “Κλίμα και Καπιταλισμός” δεν σταματάει να μας μεταδίδει αυτό το μήνυμα.
Όμως αυτές οι διορατικές θεωρητικές παρατηρήσεις έχουν ανάγκη να μεταφραστούν σε πολιτική πρακτική. Όπως συνέβη και στα μεγάλα κόμματα, και η Αριστερά της Βρετανίας έχει πάθει εμμονή και διχάστηκε σε σχέση με την κρίση του Μπρέξιτ. Στο μεταξύ, η οργανωμένη Αριστερά λείπει σε μεγάλο βαθμό από τις διαδηλώσεις της XR.
Είναι εύκολο να βρεις αδυναμίες στη στρατηγική της XR. Από τη μια μεριά, το περιοδικό Ecologist λέει πως: “Η Εξέγερση του Αφανισμού σφυρηλατεί ένα δίκτυο διεθνούς αλληλεγγύης για να τα βάλει με τον καπιταλισμό.” Από την άλλη, μια ενδιαφέρουσα σκιαγράφηση της XR στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς περιγράφει έναν από τους ηγέτες της, τον Γκέιλ Μπράντμπρουκ “να τρέχει μεταξύ συζητήσεων για συγκέντρωση χρημάτων με έναν Λονδρέζο ιδιοκτήτη εταιρείας hedge fund (κερδοσκοπικών επενδυτικών κεφαλαίων)και συναντήσεων για να μπουν σε κίνηση εθελοντές της XR”. Ιδιοκτήτη εταιρείας hedge fund; Μια μελέτη της φιλανθρωπικής οργάνωσης “War on Want” το 2016 έδειξε πως το 2016 οι εταιρείες που συμμετέχουν στο χρηματιστήριο του Λονδίνου μόνο στην Αφρική ελέγχουν άνθρακα αξίας 216 δισεκατομμυρίων δολαρίων και έχουν γεωτρήσεις για πετρέλαιο σε 27 αφρικανικές χώρες.
Θα ήταν καταστροφικό να χρησιμοποιήσουμε αυτές τις αντιφάσεις σαν δικαιολογία για να μην πάρουμε μέρος στα νέα κινήματα για το κλίμα. Κάθε νέος αγώνας τραβάει τις γραμμές του πολύ κόσμο που κουβαλάει ένα μείγμα ιδεών που κάποιες φορές αντιφάσκουν μεταξύ τους. Το πρόβλημα μέχρι τώρα ήταν ότι η ίδια η τεράστια κλίμακα της απειλής για την κλιματική καταστροφή έτεινε να προκαλεί παθητικότητα και απόγνωση. Τώρα αυτό αλλάζει. Καλώς αλλάζει, πρέπει να συμμετέχουμε.