Ιστορία
80 χρόνια από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Την 1 Σεπτέμβρη του 1939 ο γερμανικός στρατός ξεκίνησε την εισβολή του στην Πολωνία. Δυο μέρες μετά, στις 3 Σεπτέμβρη η Βρετανία και η Γαλλία κήρυξαν τον πόλεμο στην Γερμανία, όταν ο Χίτλερ αγνόησε το τελεσίγραφό τους να σταματήσει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Πολωνία. 

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος δεν έγινε για να συντριβεί ο φασισμός και να σωθεί η δημοκρατία. Τον Σεπτέμβρη του 1939 η Πολωνία ήταν μια καλυμμένη στρατιωτική δικτατορία όπου οι Εβραίοι φοιτητές έπρεπε να κάθονται σε συγκεκριμένες θέσεις στα αμφιθέατρα και η κυβέρνηση σχεδίαζε τη «μετανάστευση» όλου του Εβραϊκού πληθυσμού. Τον Οκτώβρη του 1940 η δικτατορία του Μεταξά -με τις φασιστικές φιέστες και σχέσεις με τη ναζιστική Γερμανία- βρέθηκε στο πλευρό του αγγλικού ιμπεριαλισμού. 

Ένας νέος παγκόσμιος πόλεμος ήταν προϊόν της κατάρρευσης του διεθνούς συστήματος που είχαν οικοδομήσει οι νικητές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Η παγκόσμια οικονομική κρίση υπέσκαψε και μετά γκρέμισε τις ισορροπίες ανάμεσα σε μεγάλες και μικρές δυνάμεις. 

Οι «χορτάτοι» ιμπεριαλισμοί είχαν κάθε λόγο να επιθυμούν τη διατήρηση του στάτους κβο, οι «πεινασμένοι» (Γερμανία, Ιαπωνία, Ιταλία) θέλανε την αναθεώρησή του. Η Βρετανία και η Γαλλία μπορούσαν να στηρίζονται στις αχανείς αποικιακές αυτοκρατορίες για να αντέξουν την μπόρα. Οι ΗΠΑ ήταν μια αυτοκρατορία χωρίς αποικίες και ήδη από τη δεκαετία του ’20 ο τραπεζίτης της Ευρώπης. Η Γερμανία, η Ιαπωνία και η Ιταλία δεν είχαν αυτή την οικονομική και πολιτική δύναμη.  Δεν υπήρχε τίποτα το «αμυντικό» στην στάση των πρώτων ούτε «δίκαιο» στις διεκδικήσεις των δεύτερων. 

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος είχε τις ίδιες αιτίες με τον προηγούμενο. Ήταν η τραγική κορύφωση των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών για το «μοίρασμα και ξαναμοίρασμα του κόσμου», όπως έλεγε ο Λένιν, που ξέφυγαν από τον έλεγχο εκείνων που όριζαν τις τύχες των «μεγάλων δυνάμεων». Ο Χίτλερ εκτιμούσε ότι η Γερμανία θα ήταν έτοιμη για γενικευμένο πόλεμο το 1943. Η Γαλλία και η Βρετανία προτιμούσαν να χτίζουν τους στρατούς τους χωρίς «περιπέτειες» και αν ήταν δυνατόν να στρέψουν τον Χίτλερ κατά της Ρωσίας. Όλα τα σχέδια τινάχτηκαν στον αέρα. 

Αυτό που κάνει τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο διαφορετικό στη συλλογική μνήμη είναι η φρίκη του ναζισμού: Οποιοσδήποτε πολεμούσε αυτούς που έστησαν το Άουσβιτς στο οποίο εξοντώθηκαν εκατομμύρια άνθρωποι μόνο και μόνο γιατί ήταν Εβραίοι ή Σλάβοι, έκανε ένα δίκαιο πόλεμο, όσες ιμπεριαλιστικές επιδιώξεις και αν είχε παράλληλα, λέει ένα επιχείρημα. 

Όμως, ο πόλεμος ενάντια στην ναζιστική Γερμανία δεν «πάγωνε» τα συμφέροντα των ιμπεριαλιστών, είτε αυτά συνέκλιναν, είτε απέκλιναν. Αντίθετα, η επιδίωξη αυτών των συμφερόντων καθόριζε και τον τρόπο που διεξαγόταν ο πόλεμος. Για τη Βρετανία πχ πάντα προτεραιότητα είχε η προστασία της αποικιακής της αυτοκρατορίας, με το «διαμάντι του στέμματος», την Ινδία, στο κέντρο. 

Οι ΗΠΑ που μπήκαν επίσημα στον πόλεμο τον Δεκέμβρη του 1941 στηρίζονταν στην θεαματική οικονομική και στρατιωτική τους δύναμη για να «απαλλάξουν» τη Βρετανία από την επιρροή της στην Ευρώπη και τον έλεγχό της στα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής. Χρειάζονταν τη βοήθεια της Ρωσίας για να νικήσουν την Ιαπωνία, αλλά δεν ήθελαν να τη δουν να εδραιώνεται στην κεντρική Ευρώπη.

Ιμπεριαλισμός 

Ο σκοπός καθόριζε το μέσο. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο λεγόμενος «αεροπορικός πόλεμος». Από το 1940 μέχρι το 1945 η βρετανική και μετά η αμερικάνικη αεροπορία έριξαν πάνω από 1,5 εκατομμύριο τόνους βομβών στην Γερμανία. Οι επιπτώσεις στην πολεμική παραγωγή της γερμανικής οικονομίας ήταν πολύ μικρές. Όμως, περίπου μισό εκατομμύριο άμαχοι έχασαν τη ζωή τους. 

Από τη δεκαετία του ’20 οι «θεωρητικοί» του «στρατηγικού βομβαρδισμού» διακήρυτταν ότι στόχος ήταν το «ηθικό» των εργατών που δούλευαν στα εργοστάσια και ζούσαν στις γειτονιές που τα περιβάλανε. Θεωρούσαν ότι ο «όχλος» θα πανικοβαλλόταν. Αντί γι’ αυτό, έδωσαν επιχειρήματα στην προπαγανδιστική μηχανή του Γκέμπελς και των ναζί. 

Μόνο ένα στόχο αρνήθηκαν συστηματικά να βομβαρδίσουν οι σύμμαχοι –το Άουσβιτς και τις σιδηροδρομικές γραμμές που οδηγούσαν σε αυτό. 

Μια ακόμη διαφορά από τον προηγούμενο παγκόσμιο πόλεμο, ήταν τα μαζικά κινήματα αντιφασιστικής Αντίστασης που εμφανίστηκαν στην κατεχόμενη Ευρώπη. Όμως, παρά τους ύμνους της συμμαχικής προπαγάνδας και τις προσπάθειες να χρησιμοποιηθούν στρατιωτικά, οι Σύμμαχοι τα αντιμετώπιζαν είτε ως ενοχλητικούς παρείσακτους -στην καλύτερη περίπτωση- είτε ως θανάσιμους εχθρούς. Τον Δεκέμβρη του 1944 στην Αθήνα τα βρετανικά κανόνια και τανκς ανέλαβαν να «σώσουν τη δημοκρατία» από την Αριστερά αγκαλιά με τους δωσίλογους συνεργάτες των ναζί. 

Λίγους μήνες πριν, ο Στάλιν είχε αρνηθεί να βοηθήσει την Εξέγερση της Βαρσοβίας -με τον στρατό του μερικές δεκάδες χιλιόμετρα από την πόλη. Αυτό που είχε σημασία για τον Στάλιν και το καθεστώς του, ήταν τα γεωστρατηγικά συμφέροντα του κράτους τους, όχι οι ελπίδες και ο ριζοσπαστισμός των κινημάτων που πολεμούσαν τον φασισμό. Όταν τον Φλεβάρη του 1945, στη Γιάλτα ο Τσόρτσιλ τον κατηγόρησε για τις επεμβάσεις του στην Πολωνία, ο Στάλιν του απάντησε να μην ανακατεύεται, όπως δεν ανακατεύτηκε και αυτός όταν η Βρετανία εξασφάλιζε τα συμφέροντά της στην Ελλάδα και το Βέλγιο με παρόμοιες μεθόδους.

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος είναι η εφιαλτική απόδειξη των καταστροφικών δυνάμεων που εξαπολύει το καπιταλιστικό σύστημα. Περίπου 100 εκατομμύρια άνθρωποι βρέθηκαν στα πεδία των μαχών, περίπου 70 εκατομμύρια έχασαν τη ζωή τους -κάμποσα εκατομμύρια απ’ αυτούς σε ξεχασμένους λιμούς-ιμπεριαλιστικά εγκλήματα από την Ινδία μέχρι το Βιετνάμ. Ήταν ο πόλεμος που έφερε τη ναζιστική φρίκη του Ολοκαυτώματος και τη ρίψη των ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. 

Δεν ήταν μοιραίο ότι η ανθρωπότητα θα κατρακυλούσε σε αυτό το σκοτάδι. Στη δεκαετία του ’30 η εργατική τάξη έδωσε μεγάλες μάχες, συγκλονιστικά κινήματα και επαναστάσεις, όπως στην Ισπανία το 1936 που η νίκη τους θα άλλαζε το ρου της ιστορίας. Η ήττα αυτών των αγώνων άνοιξε το δρόμο για τη μεγαλύτερη σφαγή στην ιστορία της ανθρωπότητας. 


O διαμελισμός της Πολωνίας

Ο Χίτλερ αιφνιδιάστηκε από την αντίδραση της Γαλλίας και της Βρετανίας. Τα προηγούμενα χρόνια οι κυβερνήσεις τους είχαν υποχωρήσει βήμα-βήμα μπροστά του. Είχαν ανεχθεί τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας, την προσάρτηση της Αυστρίας, είχαν παραδώσει την Τσεχοσλοβακία -με τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς και την πολεμική της βιομηχανία- όχι μια αλλά δυο φορές στον Χίτλερ: πρώτα με την Συμφωνία του Μονάχου τον Σεπτέμβρη του 1938 και μετά τον Μάρτη του 1939 όταν την κατάπιε οριστικά. 

Η Γαλλία και η Βρετανία είχαν εγγυηθεί επίσημα την ανεξαρτησία της Πολωνίας στα τέλη Μάρτη. Όμως, ο Τσάμπερλαιν, ο βρετανός πρωθυπουργός, και ο Νταλαντιέ, ο Γάλλος πρόεδρος, περίμεναν μέχρι το «και 5» ότι θα δουλέψει πάλι η διπλωματία. Η ελπίδα τους ήταν ο …Μουσολίνι που πρότεινε μια νέα διάσκεψη κορυφής. Παρόλα αυτά αναγκάστηκαν να κηρύξουν πόλεμο. Η Πολωνία ήταν πολύ σημαντική στρατηγικά και πολιτικά για να κάνουν διαφορετικά. 

Ο Χίτλερ προχώρησε στην εισβολή της Πολωνίας με την γερμανική οικονομία και τον στρατό απροετοίμαστο για μια γενικευμένη σύρραξη. Είχε το πλεονέκτημα ότι μπορούσε να επιτεθεί στην Πολωνία από τρεις κατευθύνσεις. Οι στενοκέφαλες πολιτικές και στρατιωτικές επιλογές της πολωνικής ηγεσίας διευκόλυναν την εισβολή. 

Ωστόσο στα μέσα Σεπτέμβρη η Πολωνία δεν είχε καταρρεύσει (για παράδειγμα η Βαρσοβία παραδόθηκε στις 28 του μηνός). Στις 17 Σεπτέμβρη ο ρωσικός στρατός εισέβαλε από τα ανατολικά με το πρόσχημα ότι το πολωνικό κράτος είχε πάψει να υπάρχει. Μόλις ένα μήνα πριν η Ρωσία και η ναζιστική Γερμανία είχαν υπογράψει το «σύμφωνο μη-επίθεσης» που έμεινε γνωστό ως Σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ (υπουργοί Εξωτερικών). 

Υπήρχε ένα μυστικό πρωτόκολλο στη Συμφωνία που χώριζε την ανατολική Ευρώπη σε σφαίρες επιρροής. Στην περίπτωση της Πολωνίας ανέφερε ότι σε περίπτωση «πολιτικών αναδιατάξεων» στη χώρα, η ΕΣΣΔ θα είχε δικαίωμα να εξασφαλιστεί μέχρι τα σύνορα που όριζαν οι ποταμοί Βιστούλας, Πίσα, Νάρεβ και Σαν, στην ανατολική Πολωνία. Στις 21 Σεπτέμβρη στρατιωτικοί εκπρόσωποι και των δυο χωρών υπέγραψαν μια συμφωνία για θέματα διοίκησης της «πολωνικής περιοχής» -όπως για την αντιμετώπιση των «σαμποτέρ». Δυο μέρες μετά έγιναν και κοινές παρελάσεις της Βέρμαχτ και του ρώσικου στρατού -στο Λβοφ και το Μπρεστ-Λιτόφσκ.

Στις αρχές Οκτώβρη ο Χίτλερ μπορούσε να πανηγυρίζει τη νίκη του. Ήδη η μηχανή θανάτου των ΕςΕς είχε αρχίσει να δουλεύει με χιλιάδες εκτελέσεις και σχέδια εξαφάνισης των σλάβων «υπανθρώπων». Τo πρώτο γκέτο για Εβραίους στήθηκε στις 8 Οκτώβρη, πριν καλά-καλά τελειώσουν οι μάχες, της πρώτης πράξης του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου.