Ιστορία
Σε όλη την Ευρώπη: Η Απελευθέρωση ήταν έργο της Αντίστασης

Μιλάνο, Απρίλης 1945

Από το καλοκαίρι του 1944 οι ευρωπαϊκές πόλεις που κατέχονταν από τους ναζί άρχισαν να απελευθερώνονται η μια μετά την άλλη. Δεν ήταν μια σύντομη διαδικασία. Για τις μεγάλες πόλεις της βόρειας Ιταλίας η ώρα της απελευθέρωσης ήρθε τον Απρίλη του 1945. Αυτοί οι μήνες, από τον Αύγουστο του 44 μέχρι τον Απρίλη του 45,  ήταν και το απόγειο των κινημάτων της Αντίστασης. 

Η εξέγερση στο Παρίσι ξεκίνησε στις 19 Αυγούστου, με το κάλεσμα όλων των ένοπλων οργανώσεων της Αντίστασης, με το Κομμουνιστικό Κόμμα να παίζει σημαντικό ρόλο. Από την άνοιξη του ’43 το κόμμα είχε αποφασίσει την συμμετοχή του στην κυβέρνηση που είχε στήσει ο στρατηγός Ντε Γκολ. Τη βδομάδα που είχε προηγηθεί, η απεργία των σιδηροδρομικών είχε παραλύσει ένα μεγάλο μέρος του δικτύου. Όμως, τις εντυπώσεις εκείνο το πρωί της 19 Αυγούστου τις έκλεψε μια αναπάντεχη πρωτοβουλία. Μερικές εκατοντάδες αστυνομικοί, κινητοποιημένοι από μια γκολική οργάνωση κατέλαβαν το αρχηγείο της αστυνομίας στο κέντρο της πόλης. 

Η αστυνομία είχε υπηρετήσει πιστά τους ναζί και το καθεστώς του Βισί, την κυβέρνηση των δωσιλόγων με πρόεδρο τον στρατάρχη Πετέν. Οι Brigades Speciales κυνηγούσαν συστηματικά τους αντιστασιακούς, ιδιαίτερα τους κομμουνιστές. Η συγκέντρωση και ο εκτοπισμός των Εβραίων του Παρισιού το 1942 ήταν έργο της γαλλικής αστυνομίας. Αλλά το 1944 τα πράγματα είχαν αλλάξει. Οι Σύμμαχοι κέρδιζαν τον πόλεμο. Τα ποντίκια εγκατέλειπαν το καράβι που βούλιαζε, δηλαδή το Βισί. Η στάση της Αστυνομίας του Παρισιού ήταν ένα αδιάψευστο σημάδι. 

Οι εργάτες στο Παρίσι

Ο σχεδιασμός των Αμερικάνων στρατηγών πρόβλεπε την παράκαμψη της πρωτεύουσας. Το βάρος της εξέγερσης το σήκωσαν τα εργατικά προάστια του Παρισιού. Περισσότερα από 600 οδοφράγματα κατασκευάστηκαν, με μαζική συμμετοχή των «αμάχων». Παρόλο που η γερμανική φρουρά ήταν μικρή, οι 20.000 άνδρες της ήταν κάτι παραπάνω από ισχυρός αντίπαλος για τους 30.000 περίπου φτωχότατα εξοπλισμένους και ανεκπαίδευτους μαχητές της Αντίστασης. Δυο χιλιάδες Παριζιάνοι σκοτώθηκαν στη διάρκεια των συγκρούσεων.

Αλλά το Παρίσι δεν ήταν μόνο. Περίπου 120 εξεγέρσεις σε πόλεις σημάδεψαν εκείνο το μήνα. Στη Μασσαλία και τη Λυών στην πρώτη γραμμή των εξεγέρσεων, 19 και 24 Αυγούστου, βρέθηκαν μονάδες του κινήματος των μεταναστών εργατών. Όταν στις 20 Αυγούστου 1944 η Τουλούζη πέρασε στα χέρια των εξεγερμένων και της Αντίστασης, οι εργάτες στην SNCASE –εργοστάσιο κατασκευής αεροσκαφών- το κατέλαβαν και απαγόρευσαν στην παλιά διοίκηση να επιστρέψει επειδή στη διάρκεια της Κατοχής είχε συνεργαστεί στενά με τους ναζί. Κι όπως αναφέρει μια σύντομη ιστορία της γαλλικής Αντίστασης:

 «Μέσα στο μεθυστικό ενθουσιασμό της Απελευθέρωσης, εργατικές απελευθερωτικές επιτροπές σύντομα ανέλαβαν τον έλεγχο όλων των μεγάλων χώρων δουλειάς στην περιοχή –σε οπλοστάσια, βιομηχανίες μετάλλου, τράπεζες, ακόμα και φυλακές- αλλά και, το πιο σημαντικό, στο σύνολο της αεροναυπηγικής βιομηχανίας. Ο διευθυντής ενός τέτοιου εργοστασίου παραπονέθηκε ότι ‘η επιτροπή μετατρεπόταν σταδιακά σε σοβιέτ. Ζητά πληροφορίες για τα αποθέματα υλικών, για την κατάστασή τους, για ό,τι υπάρχει στις αποθήκες. Ζητά ακόμα τα κλειδιά όλων των γραφείων’».

Στα τέλη Αυγούστου 1944, οι μάχες μαίνονταν στους δρόμους της Φλωρεντίας. Οι παρτιζάνοι είχαν αρχίσει τις πρώτες αψιμαχίες με τις γερμανικές μονάδες στις 4 Αυγούστου και στις 11 του μηνός η τοπική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης είχε κηρύξει και επίσημα την εξέγερση. Η πόλη είχε κοπεί στα δυο. 

Στο ελεύθερο κομμάτι της άρχισαν να κυκλοφορούν οι εφημερίδες. Ένας πωλητής του Αβάντι, της εφημερίδας του Σοσιαλιστικού Κόμματος περιγράφει μια σκηνή: «Ένας άνδρας 70-75 χρονών με σταμάτησε στην πλατεία του Σαν Μάρκο. Χωρίς να πει λέξη άπλωσε το χέρι να πάρει την εφημερίδα και την κράτησε όπως θα κρατούσε ένας χριστιανός μια εικόνα. Και μετά φίλησε την Αβάντι κι άρχισε να κλαίει!». 

Το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι είχε απαγορέψει τη κυκλοφορία της εφημερίδας το 1926. Για εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες/τριες -κι όχι μόνο τους «παλιούς»- η Αντίσταση ήταν συνέχεια των ταξικών αγώνων της δεκαετίας του ’20 πριν η Αριστερά και το κίνημα συντριβούν από τους φασίστες του Μουσολίνι. 

Όταν οι μονάδες της βρετανικής 8ης Στρατιάς έφτασαν στα περίχωρα της Φλωρεντίας κι ενώ οι παρτιζάνοι πολεμούσαν, οι αξιωματικοί της ανακοίνωσαν στους διοικητές της μεραρχίας Γαριβάλδι του Άρνο -το ποτάμι της Τοσκάνης που διασχίζει την Φλωρεντία- ότι η μονάδα τους θα διαλυθεί. Οι μεραρχίες Γαριβάλδι είχαν οργανωθεί από το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Κατόπιν απαίτησαν να διορίσουν παλιούς αριστοκράτες στη διοίκηση της πόλης. Η Αντίσταση ήθελε ένα παλιό σοσιαλιστή για δήμαρχο. Τελικά οι Βρετανοί υποχώρησαν στο συγκεκριμένο ζήτημα. 

Η απελευθέρωση της Φλωρεντίας έγινε κατά τη διάρκεια της θερινής εκστρατείας για τη διάρρηξη της «Γοτθικής Γραμμής» που είχε οχυρώσει η Βέρμαχτ κατά μήκος της Ιταλίας, λίγο πάνω από τη Φλωρεντία. Τον Οκτώβρη ήταν φανερό ότι η επίθεση είχε αποτύχει. Τον Νοέμβρη ο στρατηγός Χάρολντ Αλεξάντερ, γενικός διοικητής όλων των συμμαχικών δυνάμεων στην Ιταλία, έστειλε ένα μήνυμα στην Αντίσταση στο βορρά. Οι επόμενες μεγάλες επιχειρήσεις θα ξεκινούσαν την άνοιξη. Μέχρι τότε οι παρτιζάνοι θα έπρεπε να κρυφτούν.

Ήταν η μοναδική φορά στην ιστορία του πολέμου που τα σχέδια των επιχειρήσεων ανακοινώνονταν από το …ραδιόφωνο. Τα αποτελέσματα ήταν προβλέψιμα. Ο γερμανικός στρατός στράφηκε στην εκκαθάριση των νώτων του από τους «ληστές». Οι φασίστες του Μουσολίνι αναθάρρησαν και ξεκίνησαν αιματοβαμμένες εκστρατείες όπου χιλιάδες αντάρτες βρήκαν το θάνατο. Η Αντίσταση δέχτηκε ένα ισχυρότατο πλήγμα.

Τον Δεκέμβρη του 1944 μια αντιπροσωπεία της CLNAI (Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης Ανω Ιταλίας) πήγε στη Ρώμη για διαπραγματεύσεις. Χρειάζονταν απελπισμένα όπλα και χρήματα. Η κυβέρνηση και οι σύμμαχοι, δέχτηκαν να την αναγνωρίσουν ως «προσωρινή αρχή» στη βόρειο Ιταλία, αλλά με όρους: όταν θα ερχόταν η Απελευθέρωση, η εξουσία θα παραδιδόταν ομαλά στην κεντρική κυβέρνηση και οι αντάρτες θα παρέδιδαν τα όπλα. 

Γενική εξέγερση

Τον Απρίλη του 1945, η CLNAI με την επιμονή του ΚΚΙ, κήρυξε γενική εξέγερση σε όλες τις περιοχές της βόρειας Ιταλίας. Οι εργάτες κατέβηκαν σε απεργία, οι παρτιζάνοι κατέβηκαν από το βουνό. Στη Γένοβα η γερμανική φρουρά παραδόθηκε στους παρτιζάνους. Στο Τορίνο η πρώτη φάση της εξέγερσης ξεκίνησε με μια απεργία που όμοιά της «δεν είχε ξαναδεί η πόλη από το 1920» όπως έλεγε μια αναφορά. Στη Φίατ Μιραφιόρι οι 2.000 εργάτριες ήταν στην πρώτη γραμμή της κατάληψης και της απεργίας. 

Τα αμερικάνικα και βρετανικά στρατεύματα που προέλαυναν συναντούσαν απελευθερωμένες πόλεις και χωριά με τις κόκκινες σημαίες να ανεμίζουν σε εργοστάσια και χωράφια. Σε πολλά εργοστάσια οι εργάτες αποφάσιζαν ότι είχε έρθει η ώρα να κλείσουν οι λογαριασμοί: διευθυντές και εργοδηγοί πετάγονταν έξω –οι τελευταίοι με τη κατηγορία ότι έδειχναν δουλικότητα στους καπιταλιστές.

Οι «μεγάλοι σύμμαχοι» δεν τσιγκουνεύονταν λέξεις για να εξυμνούν τον ηρωισμό των κινημάτων της Αντίστασης. Όμως, ήταν αποφασισμένοι να κανονίσουν αυτοί τη μορφή του μεταπολεμικού κόσμου, χωρίς «ενοχλητικές» παρεμβολές από τους ξεσηκωμένους εργάτες και φτωχούς σε όλη την Ευρώπη. Φοβόνταν και μισούσαν το ριζοσπαστισμό των αντιφασιστικών κινημάτων. 

Αυτό ίσχυε όχι μόνο για τον Τσόρτσιλ και τον Ρούζβελτ αλλά και για τον Στάλιν. Είναι προκλητικές οι απόπειρες αναθεώρησης της Ιστορίας που προσπαθούν να εξισώσουν τον Στάλιν με τον Χίτλερ. Η αλήθεια είναι ότι ο Στάλιν συμμάχησε με τον Ρούζβελτ και τον Τσόρτσιλ και πολλές φορές λειτούργησε με τον ίδιο τρόπο απέναντι στο κίνημα.

Την 1η Αυγούστου του 1944 η Βαρσοβία ξεσηκώθηκε, όταν ο ρώσικος στρατός βρέθηκε στις πύλες της. Η εξέγερση ήταν έργο του Στρατού της Πατρίδας (ΑΚ) που υπάκουε στην εξόριστη κυβέρνηση στο Λονδίνο. Όμως, στις μάχες της συμμετείχαν και μονάδες της κομμουνιστικής αντίστασης. Αδιάφορο για τον Στάλιν. Η προέλαση σταμάτησε, η εξέγερση έμεινε μόνη και συντρίφτηκε μετά από 28 μέρες. 

Όταν τον Φλεβάρη του 1945, στη Γιάλτα ο Τσόρτσιλ κατηγόρησε τον Στάλιν για τις επεμβάσεις του στην Πολωνία, ο Στάλιν του απάντησε να μην ανακατεύεται, όπως δεν ανακατεύτηκε και αυτός όταν η Βρετανία εξασφάλιζε τα συμφέροντά της στην Ελλάδα και το Βέλγιο με παρόμοιες μεθόδους χτυπώντας τα κινήματα της Αντίστασης. 

Η Αριστερά μεγάλωσε εκπληκτικά το 1944-45 σε όλη την Ευρώπη. Τα ΚΚ στην Γαλλία και την Ιταλία έφτασαν να συσπειρώνουν εκατομμύρια μέλη στις γραμμές τους και να παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην πολιτική σκηνή. Όμως, η πολιτική τους ήταν η ταξική συνεργασία. Συμμετείχαν στις κυβερνήσεις «εθνικής ενότητας» με τους αστούς, θυσιάζοντας το δυναμισμό και την προοπτική που είχε ανοίξει η Αντίσταση. Υπέγραφαν τις δικές τους Καζέρτες και Βάρκιζες. 


Διαβάστε επίσης