Δυο νέα βιβλία που κυκλοφορούν «πάνω» στην επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου μας θυμίζουν γιατί η άρχουσα τάξη και η Δεξιά το φοβάται και το μισεί και γιατί συνεχίζει να εμπνέει τους εργαζόμενους και τη νεολαία, σαράντα έξι χρόνια μετά. Πρόκειται για τα «Όλη Νύχτα Εδώ» - Μια προφορική ιστορία της εξέγερσης του Πολυτεχνείου με επιμέλεια και εισαγωγή του Ιάσονα Χανδρινού και το «Στης Μεταπολίτευσης τα Χρόνια» του Μωυσή Λίτση. Το πρώτο περιλαμβάνει 82 συνεντεύξεις αγωνιστριών και αγωνιστών που συμμετείχαν στην εξέγερση. Το δεύτερο παρουσιάζει τη θυελλώδη περίοδο των αγώνων της Μεταπολίτευσης, με κορμό τα χρόνια 1976-1979, μέσα από προκηρύξεις διάφορων οργανώσεων και συλλογικοτήτων που έχει διασώσει ο συγγραφέας στο προσωπικό του αρχείο. 

Η πραγματική εξέγερση

Το βιβλίο του Ι. Χανδρινού είναι χρήσιμο γιατί είναι μια προσπάθεια να διασωθεί το Πολυτεχνείο από την ενσωμάτωση στην «εθνική μνήμη». Όπως θυμίζει ο Ιάσονας στην εισαγωγή του «Ήδη από το πόρισμα Τσεβά είχε τεθεί το βασικό ερμηνευτικό περίγραμμα των γεγονότων: μια ειρηνική φοιτητική κινητοποίηση για δημοκρατία και ελευθερία, στην οποία παρεισέφρησαν -και μοιραία την εκτροχίασαν προς την αιματοχυσία- στοιχεία ξένα΄». Με άλλα λόγια, στο Πολυτεχνείο οι φοιτητές-θύματα θυσιάστηκαν για τη δημοκρατία και μετά…ήρθε ο Καραμανλής. 

Στις σελίδες του βιβλίου ζωντανεύει η πραγματική εξέγερση. Όπως αναφέρεται στην εισαγωγή «η στατιστική αναδεικνύει τα γεγονότα του Νοεμβρίου 1973 στο βιαιότερο εξεγερσιακό γεγονός της ελληνικής ιστορίας μετά τα Δεκεμβριανά». 

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν οι χιλιάδες που συγκρούστηκαν με την αστυνομία και αναμετρήθηκαν με τα τανκς, οι νέοι, εργάτες, εργάτριες, μαθητές και «απλός κόσμος». Ολοι αυτοί δηλαδή που πολλοί τότε στην Αριστερά είχαν ξεγράψει σαν απολίτικους που νοιάζονταν μόνο για την «μπάλα». Δυο χαρακτηριστικές μαρτυρίες:

«Το βράδυ της Παρασκευής ένας εικοσιεξάχρονος φοιτητής της Ιατρικής, μέλος του Ρήγα Φεραίου και στρατευμένος, ξεχώρισε μέσα από τα κάγκελα ότι ‘υπήρχε μια συμμετοχή στοιχείων που δεν το περίμενες, δηλαδή πιο ‘λαϊκών’ ανθρώπων. Πιτσιρικάδων που κάναν τσαμπουκά με τους μπάτσους…Υπήρχε μια συμμετοχή ανθρώπων που θα λεγα ότι πιο πολύ τους περίμενα ναι ‘ναι στο γήπεδο παρά εκεί»

«Ο τότε εικοσιπεντάχρονος εμποροϋπάλληλος … αφηγήθηκε στον γράφοντα ότι όταν έπεσαν τα πρώτα δακρυγόνα, ‘οπλίστηκε’ με ένα λοστό ‘βαζελίνη για τα μάτια και ένα κασκόλ του Ολυμπιακού’ και ξεκίνησε με άλλους διαδηλωτές να πετάει πέτρες στους αστυνομικούς που απαντούσαν με πραγματικά πυρά, μέχρι που τραυματίστηκε σοβαρά στην ‘πολεμική ζώνη’ γύρω από το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης το βράδυ της Παρασκευής». 

Βέβαια, το Πολυτεχνείο δεν έπεσε από τον ουρανό. Ήταν, σύμφωνα με τα λόγια του Χανδρινού, η: «εκρηκτική κλιμάκωση της ριζοσπαστικοποίησης του φοιτητικού κόσμου που είχε ξεκινήσει την άνοιξη του 1972 μέσα από τη διεκδίκηση συνδικαλιστικών ελευθεριών στα πανεπιστήμια… Κατέχει εξέχουσα θέση στη γενεαλογία της ελληνικής Αριστεράς και ταυτόχρονα συγκροτεί την ελληνική εκδοχή της παγκόσμιας νεολαιίστικης αμφισβήτησης της ‘μακράς’ δεκαετίας του ’60».

Είναι σωστή η διαπίστωση ότι ένας από τους λόγους που το Πολυτεχνείο έχει «μια εξαιρετική αντοχή στο χρόνο» είναι η «μοναδικότητα της συνάντησης οργανωμένων δυνάμεων και αυθόρμητης δυναμικής σε μια κοινή συνισταμένη». Ωστόσο, δεν είχαν όλες οι «οργανωμένες δυνάμεις» την ίδια στάση απέναντι στην εξέγερση και τις πολιτικές επιλογές που άνοιγε. Αυτή η σύγκρουση αποτυπώνεται σε πολλές μαρτυρίες έστω και αν σε πολλές είναι υποβαθμισμένη.

Ο Χανδρινός διαπιστώνει επίσης ότι στην εξέγερση του Πολυτεχνείου: «συναντάμε εκπροσώπους ενός ευρύτερου ηλικιακού αναπτύγματος αυτού που αντιστοιχεί σε ολόκληρη την περίοδο ριζοσπαστικοποίησης της ελληνικής νεολαίας (1963-1974). Τους φοιτητές πλαισίωσαν άνθρωποι μεγαλύτερων ‘κλάσεων’ που ήταν σε θέση να ανακαλέσουν μνήμες των αγώνων της δεκαετίας του ’60, που είχαν ήδη ‘μυρίσει δακρυγόνα’… 

Αλλά και ότι: «Το χαμηλότερο όριο αυτής της εξεγερσιακής δημογραφίας είναι εξίσου ενδιαφέρον. Θα πρέπει να υπογραμμιστεί το κάπως παραγνωρισμένο γεγονός ότι για ένα πολύ μεγάλο αριθμό νεαρών ατόμων -από εργατόπαιδα νυχτερινών σχολείων μέχρι μαθητές από τα γύρω φροντιστήρια που βρέθηκαν στη δίνη των γεγονότων- το Πολυτεχνείο ήταν μια εμπειρία συμπυκνωμένη και βίαιη που στάθηκε η απαρχή της πολιτικής τους συνειδητοποίησης».

Το Πολυτεχνείο δεν ήταν μόνο η κορύφωση μιας ριζοσπαστικοποίησης. Ήταν η αρχή για την επέκταση και το βάθεμά της. 

Η σφραγίδα των αγώνων

Το βιβλίο του Μ. Λίτση σκιαγραφεί την έκρηξη της Μεταπολίτευσης από τις απεργίες μέχρι τα φοιτητικά αμφιθέατρα και από τους αγώνες ενάντια στην καταστολή του Καραμανλή και της ΝΔ μέχρι τα νέα κινήματα για την απελευθέρωση των γυναικών και των ομοφυλόφιλων. 

Όπως σημειώνει ο συγγραφέας: «Η πτώση της δικτατορίας, τον Ιούλιο του 1974, έφερε στην επιφάνεια το σύνολο των κοινωνικών αντιθέσεων που συσσωρεύονταν επί χρόνια…Η διεθνής οικονομική κρίση του 1973 είχε ως συνέπεια τη ραγδαία πτώση του ήδη χαμηλού βιοτικού επιπέδου των Ελλήνων εργαζομένων. 

Η κατοχύρωση και επέκταση των συνδικαλιστικών ελευθεριών και δικαιωμάτων αποτελούσε κεντρικό ζήτημα για το μεταπολιτευτικό εργατικό κίνημα. Κυριότερη εκδήλωση αυτού του προσανατολισμού ήταν η έκρηξη του βιομηχανικού και επιχειρησιακού συνδικαλισμού, με τη συγκρότηση δεκάδων και εκατοντάδων επιτροπών αγώνα και συνδικαλιστικών οργανώσεων ανα χώρο δουλειάς που συνοδεύτηκε από το ξέσπασμα ενός τεραστίων διαστάσεων απεργιακού κινήματος. Το 1975 καταγράφηκαν συνολικά 2.381 εργατικές κινητοποιήσεις ενώ μόνο κατά το πρώτο δίμηνο του 1976 σημειώθηκαν άλλες 358».

Οι απεργίες της μεταπολίτευσης συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια, εντυπωσιακή είναι η αναφορά στην απεργία διαρκείας των τραπεζοϋπαλλήλων τον Ιούλη του 1979. Αυτοί οι αγώνες έχτισαν, δυνάμωσαν συνδικάτα, κέρδισαν κατακτήσεις που και σήμερα προσπαθεί να πάρει πίσω η άρχουσα τάξη. 

Σήμερα που το φοιτητικό κίνημα παλεύει ενάντια στις επιθέσεις της ΝΔ, έχει αξία το γεγονός ότι ο Μ. Λίτσης μας θυμίζει τη μεγάλη μάχη ενάντια στο «νόμο-πλαίσιο», τον περιβόητο ν. 815 το 1978-1980. Γράφει: 

«Στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα ξεκίνησαν έντονες αντιπαραθέσεις με μαζικότατες συνελεύσεις, όπου χιλιάδες φοιτητές συζητούσαν πως θα αντιμετωπίσουν το νόμο… Η υποχωρητικότητα των κυρίαρχων παρατάξεων της Αριστεράς τις είχε καταστήσει αφερέγγυες… Το πολιτικό κενό και την εκπροσώπηση της μαζικής αντίδρασης των φοιτητών που εκδηλώνεται ενάντια στο νόμο θα καλύψουν οι δυνάμεις της περιθωριοποιημένης μέχρι τότε εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, με την οργάνωση της Β’ Πανελλαδικής, που είχε αποχωρήσει από τον Ρήγα, να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο». 

«Το 1978 οργανώνονται, για πρώτη φορά μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου φοιτητικές καταλήψεις (Πανεπιστήμιο Πάτρας) που την επόμενη χρονιά θα επεκταθούν και σε άλλες σχολές… Τον Ιανουάριο του 1980 η κυβέρνηση Καραμανλή αναγκάζεται τελικά, υπό το βάρος των μαζικών φοιτητικών κινητοποιήσεων, να αποσύρει το νόμο-πλαίσιο». 

Το «αρχειακό» υλικό που παρουσιάζει το βιβλίο είναι πολύτιμο και γιατί αποτυπώνει τις διαφορετικές επιλογές των διάφορων ρευμάτων της Αριστεράς, για παράδειγμα για τη στάση απέναντι στην ένταξη στην ΕΟΚ, τον πρόδρομο της σημερινής Ε.Ε. Αυτή τη «μνήμη» τη χρειαζόμαστε σήμερα, όχι για λόγους πολιτικής «αρχαιολογίας», αλλά για να δυναμώσουμε την Αριστερά της ανατροπής, την επαναστατική Αριστερά του Πολυτεχνείου και της Μεταπολίτευσης. 

Λέανδρος Μπόλαρης

Διαβάστε επίσης