Το αντικαπιταλιστικό πρόγραμμα είναι πιο επίκαιρο από ποτέ
Τη Δευτέρα 16 Μαρτίου, ο δείκτης Dow Jones του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης καταποντίστηκε 12,9% κάτω. Ήταν το τρίτο μεγαλύτερο κραχ στην ιστορία του, συγκρίσιμο μόνο με τη “Μαύρη Δευτέρα” (19 Οκτωβρίου) του 1987 και το δραματικό “Μαύρο Διήμερο” (Δευτέρα και Τρίτη 28 και 29 Οκτωβρίου) του 1929. Και τα δυο προηγούμενα κραχ άνοιξαν μια παρατεταμένη περίοδο υφέσεων, χρεοκοπιών και κρίσεων που ταλάνισε για πολλά χρόνια την οικονομία, σε παγκόσμια κλίμακα.
Το κραχ του 1929 οδήγησε στη “Μεγάλη Ύφεση” της δεκαετίας του 1930 και τις δραματικές συνέπειες που το συνόδεψαν. Και δεν ξεπεράστηκε παρά μόνο μέσα στον παροξυσμό και τη θηριωδία του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου.
Το κραχ του 1987 εγκαινίασε μια ολόκληρη νέα περίοδο επαναλαμβανόμενων κρίσεων. Δεν πήρε τις διαστάσεις που είχε πάρει το 1930 μόνο χάρη στην παρέμβαση της Αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας που έτρεξε να κλείσει, με τα πιεστήρια, την μαύρη τρύπα που άφηναν πίσω τους αυτές οι χρεοκοπίες. Η “διασωλήνωση” της οικονομίας με τα πιεστήρια των κεντρικών τραπεζών έχει γίνει από τότε η πάγια μέθοδος με την οποία οι άρχουσες τάξεις προσπαθούν κάθε φορά να αντιμετωπίσουν τις κρίσεις.
Η παρέμβαση των κεντρικών τραπεζών “έσωσε” το σύστημα από το “κραχ” της κατάρρευσης της Lehman Brothers τον Σεπτέμβριο του 2008: τα επιτόκια έπεσαν πρακτικά παντού στο μηδέν και μέσω των προγραμμάτων “ποσοτικής χαλάρωσης” διοχετεύτηκαν τρισεκατομμύρια “φρεσκοτυπωμένα” δολάρια, ευρώ, λίρες και γιεν στα ταμεία των ετοιμόρροπων εμπορικών τραπεζών σώζοντας τες έτσι από τη βέβαιη χρεοκοπία.
Η αμερικανική κεντρική τράπεζα αντέδρασε και αυτή τη φορά με μεγάλη ταχύτητα στην κρίση: στις 3 Μαρτίου τα αμερικανικά επιτόκια ήταν στο 1,5%. Στις 16 είχαν πέσει στο μηδέν. Ταυτόχρονα ο Τζερόμ Πάουελ, ο διοικητής της Federal Reserve (FED, όπως ονομάζεται επίσημα η αμερικανική κεντρική τράπεζα) ανακοίνωσε έναν ακόμα νέο γύρο “ποσοτικής χαλάρωσης” 700 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Και αυτό θα είναι μόνο η αρχή: η FED έχει δεσμευτεί από τώρα να διοχετεύσει τρισεκατομμύρια δολάρια στην “αγορά” αν παραστεί ανάγκη.
Πανικός
Μεγάλη ταχύτητα; Για την ακρίβεια η ταχύτητα με την οποία αντέδρασε υπάρχει μόνο στον κόσμο της επιστημονικής φαντασίας και στις ταινίες για τις μηχανές του χρόνου. Η απόφαση για τη μείωση των επιτοκίων πάρθηκε σε μια έκτακτη σύσκεψη της διοίκησης μέσα στο Σαββατοκύριακο. Δηλαδή πριν ανοίξουν ακόμα τα χρηματιστήρια το πρωί της Δευτέρας. Τα “σήματα” της επερχόμενης καταστροφής, είναι αλήθεια, είχαν φθάσει πολλές μέρες πριν στα οικονομικά επιτελεία. Μήνες πριν, για να είμαστε ακριβείς. Ο Dow Jones είχε κάνει άλλη μια μεγάλη βουτιά 10% κάτω πριν από λίγες μόνο ημέρες: ήταν το πέμπτο (μέχρι τότε) μεγαλύτερο κραχ στην ιστορία της Wall Street. Οι αγορές των “παραγώγων” -τα μεγάλα στοιχήματα για τους εκατομμυριούχους όπου αυτό που παίζεται δεν είναι πιο άλογο θα έρθει πρώτο αλλά πόσο θα ανέβουν ή θα κατέβουν οι μετοχές μέσα στις επόμενες ημέρες, τις επόμενες εβδομάδες ή τους επόμενους μήνες- έδειχναν ήδη από τα τέλη της περασμένης εβδομάδας ότι στους “επενδυτές” κυριαρχούσε ο πανικός.
Το εντυπωσιακό, όμως, δεν είναι η ταχύτητα της αντίδρασης: το εντυπωσιακό είναι η αναποτελεσματικότητα των μέτρων. Οι αγορές, για να το πούμε απλά, δεν συγκινήθηκαν καθόλου από τα μέτρα που ανακοίνωσε ο Πάουελ. Τα πιεστήρια των κεντρικών τραπεζών αυτή τη φορά δεν μπορούν να κάνουν “το θαύμα” τους. Η κρίση καλπάζει και ο καπιταλισμός έχει ξεμείνει και από τα παραδοσιακά οικονομικά εργαλεία και από νέες ιδέες.
Τυπικά αυτό που πυροδότησε το τελευταίο κραχ είναι ο κορονοϊός. Η πανδημία έχει δείξει ανάγλυφα πόσο σάπιο είναι το σύστημα, παγκόσμια. Ο καπιταλισμός του 21ου αιώνα, του αιώνα της πληροφορικής και της μοριακής βιολογίας, καταφεύγει για να σταματήσει την εξάπλωση του ιού, στα ίδια μέσα που κατέφευγαν οι κοινωνίες του βαθύ μεσαίωνα για να αντιμετωπίσουν τον “μαύρο θάνατο”: στην καραντίνα. Το κόστος της χρεοκοπίας του συστήματος το πληρώνει η εργατική τάξη, παγκόσμια, πολύ ακριβά -όχι μόνο με την αρρώστια και τον θάνατο αλλά και με τις αναγκαστικές “άδειες” και τη φτώχεια που τις συνοδεύει. Αλλά το πληρώνει και το ίδιο το σύστημα.
Η οικονομική ζωή έχει σχεδόν παντού παραλύσει. Στις ΗΠΑ οι αεροπορικές εταιρίες -που έχουν χτυπηθεί και από την κατάρρευση του τουρισμού και από τις απαγορεύσεις- έχουν ζητήσει στήριξη 50 δισεκατομμυρίων δολαρίων από την κυβέρνηση του Τραμπ για να αποφύγουν την χρεοκοπία. Στην Ευρώπη οι αυτοκινητοβιομηχανίες κλείνουν η μια μετά την άλλη τα εργοστάσιά τους από έλλειψη όχι μόνο ανταλλακτικών (πολλά έρχονταν από την Κίνα) αλλά και από την έλλειψη πελατών. Στις ΗΠΑ η ίδια η κυβέρνηση (που μέχρι τώρα πρακτικά αδιαφορούσε επιδεικτικά για τον ιό) προβλέπει τώρα ότι η επιδημία μπορεί να κρατήσει μήνες. Οι συνέπειες για την οικονομία, αν επιβεβαιωθεί αυτό το σενάριο, θα είναι πολύ πιο δραματικές από αυτά που ζήσαμε (και ζούμε) από το 2008 μέχρι σήμερα.
Ο κορονοϊός έπαιξε βασικό ρόλο στην εκδήλωση του κραχ της Δευτέρας. Αλλά τα πραγματικά αίτια της κρίσης είναι πολύ βαθύτερα. Ο ιός, για να το πούμε περιγραφικά, έπεσε σε πρόσφορο έδαφος. Σε πολύ πρόσφορο.
Πληγές
Η παγκόσμια οικονομία ανέκαμψε μεν (με εξαιρέσεις σαν τον ελληνικό καπιταλισμό) από την βαθιά κρίση του 2008-10. Αλλά η ανάκαμψη ήταν πολύ ρηχή: οι ρυθμοί ανάπτυξης δεν επανήλθαν ποτέ στα επίπεδα που είχαν πριν από την κρίση. Και οι πληγές που άφησε πίσω της η κρίση δεν έχουν επουλωθεί ακόμα -ούτε μπορούν να επουλωθούν με τόσο χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Οι κεντρικοί τραπεζίτες, οι γιατροί της οικονομίας, προσπάθησαν από τότε μέχρι σήμερα πολλές φορές να βγάλουν την οικονομία από την “εντατική”, να την αποσωληνώσουν από τα “πιεστήρια”: κάθε φορά που το έκαναν ο “ασθενής” χειροτέρευε τόσο γρήγορα που αναγκάζονταν αμέσως να οπισθοχωρήσουν.
Ο Μαρξ εξηγούσε, πολλά-πολλά χρόνια πριν την παγκοσμιοποίηση, τα hedge funds και τους κορονοϊούς, ότι ο καπιταλισμός είναι καταδικασμένος από την ίδια του τη φύση να πέφτει ξανά και ξανά σε μεγάλες οικονομικές κρίσεις. Ο καπιταλισμός, έλεγε, πριονίζει συνεχώς το κλαδί πάνω στο οποίο στηρίζεται: το κέρδος. Όσο γερνάει το σύστημα, εξηγούσε, τόσο θα μειώνεται η κερδοφορία των επενδύσεων. Αλλά όταν πέφτει η κερδοφορία οι καπιταλιστές χάνουν το κίνητρο για να επενδύσουν: αντί να κάνουν τα συσσωρευμένα τους κέρδη νέα εργοστάσια, νέες μηχανές και νέες τεχνολογίες τα “παραχώνουν” στις τράπεζες, στα πολύτιμα μέταλλα ή τα τζογάρουν στα χρηματιστήρια, τις αγορές ομολόγων και τα κάθε λογής “παράγωγα”. Ο Μαρξ δεν υποστήριζε ότι το σύστημα θα καταρρεύσει, λόγω της αντίφασης αυτής, κάποια στιγμή ολοκληρωτικά: αλλά οι κρίσεις (και τα όσα υποφέρουν οι φτωχοί από αυτές) θα γίνονται όλο και πιο πυκνές και όλο και πιο άγριες όσο γερνάει το σύστημα. Εδώ έχουμε φτάσει σήμερα.
Η νέα ύφεση είχε χτυπήσει το σύστημα παγκόσμια πριν ακόμα ξεσπάσει η επιδημία του κορονοϊού. Η Αργεντινή βρίσκεται ξανά στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Η κυβέρνηση βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις και με το ΔΝΤ και με τους πιστωτές -με στόχο ένα κούρεμα (σαν το διαβόητο δικό μας PSI)- αλλά το αποτέλεσμα είναι αβέβαιο. Ο Λίβανος, η “Ελβετία της Μέσης Ανατολής” κάποτε, έχει ήδη χρεοκοπήσει.
Οι συνέπειες είναι ήδη δραματικές για την ελληνική οικονομία. Το χρηματιστήριο -ο Μητσοτάκης κόμπαζε πριν από τις εκλογές κιόλας ότι έχει “απογειωθεί” γιατί προεξοφλεί τη νίκη της Νέας Δημοκρατίας- έχει πιάσει πάτο. Τα επιτόκια των ελληνικών ομολόγων -άλλος ένας κομπασμός της κυβέρνησης- έχουν τριπλασιαστεί. Οι ρυθμοί ανάπτυξης που προέβλεπε ο προϋπολογισμός (2,8%) ήταν ήδη πριν από το ξέσπασμα της επιδημίας “υπεραισιόδοξοι”. Τώρα έχουν γίνει άπιαστο όνειρο: με τη βουτιά στο τουρισμό που έρχεται υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να είναι και πάλι στην αρνητική περιοχή.
Οι μεταμνημονιακές συμφωνίες με την Τρόικα δεσμεύουν την κυβέρνηση να πληρώνει κάθε χρόνο δισεκατομμύρια στους τραπεζίτες και τους κάθε λογής δανειστές. Η αφαίμαξη αυτή έχει ήδη πολύ ορατές, φονικές συνέπειες: κλειστά νοσοκομεία, γιατροί και νοσηλευτές χωρίς μάσκες, ασθενείς σε κρίσιμη κατάσταση σε ράντζα για να πούμε το πιο προφανές. Τώρα με τη νέα ύφεση οι δεσμεύσεις αυτές θα γίνουν ακόμα πιο αιματηρές.
Η αντικαπιταλιστική αριστερά είχε διατυπώσει από την πρώτη στιγμή που ξέσπασε η κρίση μια απλή πρόταση: μονομερής διαγραφή του χρέους εδώ και τώρα. Δεν τα “φάγαμε μαζί”, δεν θα τα πληρώσουμε εμείς με τις ζωές μας. Ούτε δεκάρα στους τραπεζίτες και τα κάθε λογής τρωκτικά του δημόσιου πλούτου. Αυτή η πρόταση είναι σήμερα πιο επίκαιρη παρά ποτέ.