ΤΟ ΤΡΕΛΟΚΟΜΕΙΟ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ: Περιφερόμενος Θίασος

Στις ίδιες τις Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, όμως, ο τόνος των ΜΜΕ είναι μάλλον διαφορετικός: «Η Ελλάδα», γράφει η βρετανική εφημερίδα Finamcial Times, «ξεκινάει μια φιλική επίθεση στην Ευρώπη αυτή τη βδομάδα με στόχο να καθησυχάσει τους επενδυτές ότι η χώρα παραμένει πιστή στην τροχιά των κρίσιμων μεταρρυθμίσεων έτσι ώστε να αποφύγει μια καταστροφική χρεoκοπία των τίτλων του δημοσίου που θα μπορούσε να πυροδοτήσει μια ακόμα πιο βαθειά κρίση στην Ευρωζώνη».

Είναι η δεύτερη φορά μέσα στους δέκα περίπου μήνες που βρίσκεται η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου στην εξουσία που το υπουργείο Οικονομικών οργανώνει ένα «road show» για να πείσει τους «επενδυτές» ότι η Ελλάδα δεν πρόκειται να χρεοκοπήσει. Το πρώτο ταξίδι είχε οργανωθεί τον Δεκέμβρη. Λίγες βδομάδες αργότερα και αφού «η Αθήνα προσπάθησε, χωρίς αποτέλεσμα, να πείσει την Κίνα, διάφορα κράτη του Κόλπου και την Ινδία να αγοράσουν ελληνικά ομόλογα» η εμπιστοσύνη των επενδυτών κατάρρευσε, τα σπρέντ τινάχτηκαν στα ύψη και η χώρα βρέθηκε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας.

Τώρα, ύστερα από εννιά σκληρούς μήνες που έχουν τινάξει τη φτώχεια και την ανεργία στα ύψη η κατάσταση δεν είναι ούτε ένα χιλιοστό καλύτερη. Η Ελληνική κυβέρνηση, παρά το μνημόνιο και το πακέτο «σωτηρίας» της Τρόικα συνεχίζει να δανείζεται βραχυπρόθεσμα από την «ελεύθερη αγορά» πουλώντας έντοκα γραμμάτια του δημοσίου διάρκειας τριών, έξι και δώδεκα μηνών. Την περασμένη βδομάδα τα επιτόκια που προσέφεραν οι επενδυτές για να ξεφορτωθούν παλιούς ελληνικούς τίτλους έφτασαν κοντά στο 12%. Ολες οι προσπάθειες του Παπακωνσταντίνου και του Χριστοδούλου, του «διοικητή» του Οργανισμού Διαχείρησης Δημόσιου Χρέους να πείσουν με συνεντεύξεις τους στο Bloomberg τους επενδυτές ότι το ελληνικό χρέος είναι μια πρώτης τάξης ευκαιρία για κερδοσκοπία, απέτυχαν. «Οι περισσότεροι επενδυτές» γράφει η Financial Times, «εμφανίζονται πεισμένοι ότι η Ελλάδα είτε θα χρεοκοπήσει είτε θα αναγκαστεί σε μια οικειοθελή αναπροσαρμογή των ομολόγων της...»

«Ακόμα και μετά τις μεταρρυθμίσεις το εληνικό χρέος αναμένεται να φτάσει στο 150% του ΑΕΠ το 2013, όταν λήξει το πακέτο διάσωσης. Και η οικονομία αναμένεται να συρρικνωθεί κατά 4% φέτος και κατά 2.5% ακόμα το 2011».

Ο Παπακωνσταντίνου θα επιστρέψει δίχως άλλο «γεμάτος επιτυχίες» από το ταξίδι του στο Λονδίνο, το Παρίσι και τη Φρανκφούρτη -τα ΜΜΕ έχουν σίγουρα από τώρα έτοιμα τα σχετικά θριαμβευτικά άρθρα. Αλλωστε δεν είναι και δύσκολο: το μόνο που χρειάζεται να κάνουν είναι να πάρουν τα κείμενα που είχαν δημοσιεύει στο προηγούμενο road show και να αλλάξουν τα ονόματα και τις ημερομηνίες. Η επιτυχία, άλλωστε, προβλέπεται να είναι πραγματικά αντίστοιχη...

Λεφτά υπάρχουν

«Τα ζητήματα της αμυντικής πολιτικής δεν εμπίπτουν στο πεδίο του μνημονίου». Τάδε έφη Ευάγγελος Βενιζέλος. Ολα μπορούν να περικοπούν «για να σωθεί η χώρα» -οι δάσκαλοι από τα σχολεία, τα φάρμακα και οι γιατροί από τα νοσοκομεία, τα τρένα, το πετρέλαιο θέρμανσης, οι μισθοί και οι συντάξεις. Οχι όμως και οι εξοπλισμοί. Χωρίς υποβρύχια και φρεγάτες πως θα ζήσουμε;

Οπως κατάγγειλε ο Ντανιέλ Κον Μπεντίτ -που είναι τώρα βουλευτής των Πράσινων στην Ευρωβουλή- «τον Αύγουστο εκπρόσωποι της γαλλικής και της γερμανικής αμυντικής βιομηχανίας είχαν διαπραγματεύσεις με την ελληνική κυβέρνηση για να συνεχιστεί η πώληση οπλικών συστημάτων στην Ελλάδα».

Ο Βενιζέλος τον διέψευσε. «Η αναφορά σε διαπραγματεύσεις της ελληνικής κυβέρνησης με τη γαλλική και τη γερμανική κυβέρνηση και μάλιστα κατά τη διάρκεια του Αυγούστου», δήλωσε, «δεν είναι ακριβής». Ο υπουργός είχε δίκιο. Οπως αποκάλυψε η Ελευθεροτυπία τον Αύγουστο οι διαπραγματεύσεις είχαν πιά ολοκληρωθεί. Οι τελικές υπογραφές, μόνο, έπεσαν τον Αύγουστο. Η συμφωνία προβλέπει την προμήθεια, ανάμεσα στα άλλα, δυο ακόμα υποβρυχίων -αδελφάκια αυτών που γέρνουν- κόστους ενός δισεκατομμυρίου Ευρώ. «Παράλληλα» γράφει η Ελευθεροτυπία «συνεχίζονται οι διαπραγματεύσεις... για έξι γαλλικές φρεγάτες μέσω διακρατικής συμφωνίας. Το πρόγραμμα υπερβαίνει τα 3.5 δις ευρώ ενώ στην ανάπτυξή του εκτιμάται ότι θα προσεγγίσει τα 6 δις ευρώ». Λεφτά υπάρχουν, όπως έλεγε και προεκλογικά ο Γιώργος Παπανδρέου. Το ζήτημα είναι για ποιούς...

Βαμπίρ ρευστότητας

Στο μεταξύ οι ίδιες οι «υγιείς» τράπεζες τρέχουν πανικόβλητες να μαζέψουν λεφτά -όχι για να αντιμετωπίσουν κάποιο υπόθετικό μελλοντικό κίνδυνο αλλά τις καθόλου υποθετικές, σημερινές τους άμεσες δυσκολίες. Ανάμεσα στις τράπεζες που ανακοίνωσαν προγράμματα αύξησης του μετοχικού τους κεφαλαίου δεν ήταν μόνο η «δική» μας Εθνική αλλά και η ναυαρχίδα του γερμανικού τραπεζικού συστήματος, η Deutsche Bank.

Ανάμεσα στους στόχους της Deutsche Bank, που ελπίζει να συγκεντρώσει σχεδόν 9 δισεκατομμύρια Ευρώ, είναι και η ολοκλήρωση της εξαγοράς της γερμανικής Postbank. Η Εθνική θέλει να συγκεντρώσει 3.8 δισεκατομμύρια. Από αυτά τα 2.8 ελπίζει να τα αντλήσει από την έκδοση νέων μετοχών και ομολόγων ενώ 1 ακόμα δις λογαριάζει να συγκεντρώσει από την εκποίηση του 20% των μετοχών της τουρκικής Finansbank -την οποία έχει εδώ και μερικά χρόνια εξαγοράσει.

Η ίδια η ανακοίνωση της Εθνικής μιλάει για «ενίσχυση της φυσικογνωμίας του Ομίλου» και «ενδυνάμωση της αναπτυξιακής δραστηριότητας του στην Τουρκία και την Νοτιοανατολική Ευρώπη». Στην πραγματικότητα, όμως, η Εθνική απλά «ξεπουλάει τα ασημικά»: στο πρώτο εξάμηνο του 2010 η Εθνική κέρδισε 305 εκατομμύρια Ευρώ από τις δραστηριότητές της στην Τουρκία και τα Βαλκάνια ενώ έχασε 159 εκατομμύρια από τις δραστηριότητές της στην Ελλάδα.

Το πρόβλημα, όμως, των τραπεζών δεν είναι ούτε αποκλειστικά ελληνικό, ούτε ευρωπαϊκό: αυτές τις μέρες κλείνουν δυο χρόνια από την κατάρρευση της Λήμαν Μπράδερς, την χρεοκοπία που έγινε το ορόσημο της σημερινής κρίσης. Δύο χρόνια αργότερα τίποτα δεν μοιάζει να έχει αλλάξει: ούτε τα γκόλντεν μπόις, ούτε τα εξωφρενικά μπόνους, ούτε η κερδοσκοπία, με τις πλάτες πάντα του δημοσίου, ούτε οι φούσκες -κυριολεκτικά τίποτα.

Με την παγκόσμια οικονομία στα πρόθυρα μιας δεύτερης, βαθιάς βουτιάς (αν επιβεβαιωθούν οι φόβοι των οικονομολόγων που μιλάνε για μια κρίση σχήματος W) κυβερνήσεις και κεντρικοί τραπεζίτες ψάχνουν απεγνωσμένα τρόπους να εξασφαλίσουν ότι η αλυσιδωτή αντίδραση που συνόδεψε την κατάρρευση της Λήμαν δεν θα επαναληφθεί. Πριν από λίγες μέρες κατάφεραν να συμφωνήσουν σε ένα πιο αυστηρό πλαίσιο για την λειτουργία των τραπεζών -η «Βασιλεία ΙΙΙ» όπως ονομάστηκε η συμφωνία από το όνομα της ελβετικής πόλης όπου εδρεύει η διεθνής επιτροπή για την Τραπεζική Εποπτεία.

Για να ανταποκριθούν, όμως, στις αυξημένες απαιτήσεις «κεφαλαιακής επάρκειας» οι εμπορικές τράπεζες χρειάζονται λεφτά: πράγμα που σημαίνει ακόμα λιγότερα λεφτά για την πραγματική οικονομία. Αντί, δηλαδή να θωρακίσει την οικονομία απέναντι στον κίνδυνο των συνεπειών μιας διπλής ύφεσης η Βασιλεία ΙΙΙ απειλεί απλά να φέρει αυτή την διπλή ύφεση πιο κοντά.

«Μόνο» 139 δις ευρώ τους λείπουν...

Ο λόγος για τις Ευρωπαϊκές Τράπεζες φυσικά. Τις τράπεζες που το περιβόητο stress test έβγαλε τον Ιούλη -με ελάχιστες, αναμενόμενες, περιπτώσεις- όλες λάδι. Η Εργατική Αλληλεγγύη έλεγε από τότε ότι το τέστ ήταν απάτη. Ο στόχος του, λέγαμε, δεν ήταν να μετρήσει πραγματικά την αντοχή του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος σε ένα ενδεχόμενο νέο σοκ αλλά να συγκαλύψει τις αδυναμίες του. Τώρα έρχεται ένας επίσημος οργανισμός, ο ΟΟΣΑ, να το καταγγείλει σαν κατασκευασμένο. Το τέστ, γράφει η έκθεση του ΟΟΣΑ, εξαφάνισε μια μαύρη τρύπα στα ταμεία των τραπεζών ούτε λίγο ούτε πολύ 139 δισεκατομμυρίων Ευρώ.

Το τεστ ήταν μια άσκηση επί χάρτου όπου τα οικονομικά της κάθε μιας από τις σημαντικές Ευρωπαϊκές τράπεζες υποβάλλονταν σε διάφορα υποθετικά αρνητικά σενάρια -διαρκή ύφεση, μαζικές χρεοκοπίες επιχειρήσεων, αδυναμία κρατών να ανταποκριθούν στις δανειακές τους υποχρεώσεις κλπ. Αλλά, όπως αποδεικνύεται τώρα, οι ελεγκτές έδωσαν τη δυνατότητα στις τράπεζες να «εξαφανίσουν» με ένα απλό λογιστικό τερτίπι το μεγαλύτερο κομμάτι από τα επισφαλή κρατικά ομόλογα που είχαν στα χέρια τους. Το μόνο που χρειάστηκε να κάνουν ήταν να σβήσουν το μεγαλύτερο κομμάτι από αυτά από τον έναν κατάλογο, από το «χαρτοφυλάκιο συναλλαγών» (trading book) και να τα μεταγράψουν σε έναν άλλο, στο «τραπεζικό χαρτοφυλάκιο» (banking book).

Το «χαρτοφυλάκιο συναλλαγών» περιλαμβάνει χρεόγραφα που αγοράζονται και πουλιούνται συχνά και για αυτό η αξία τους υπολογίζεται με βάση την τρέχουσα τιμή τους στην αγορά. Το «τραπεζικό χαρτοφυλάκιο», αντίθετα, περιλαμβάνει -φυσιολογικά- παγιομένα περιουσιακά στοιχεία. Η αξία τους υπολογίζεται με βάση την ονομαστική τους τιμή. Ενα δεκαετές ομόλογο του ελληνικού δημοσίου ενός εκατομμυρίου Ευρώ στο «banking book» αξίζει όσο γράφει πάνω του: ένα εκατομμύριο Ευρώ. Το ίδιο ομόλογο στο «trading book» αξίζει όσα «πιάνει» εκείνη τη στιγμή στην αγορά -που μπορεί να είναι ακόμα και 50% κάτω, αν μιλάμε για τόσο «καλά» χαρτιά όπως είναι τα χρεόγραφα του ελληνικού δημοσίου. Οπως έγραφε η εφημερίδα «Ημερησία», «αξιοποιώντας τη δυνατότητα που τους έδωσε η Επιτροπή, οι ευρωπαϊκές τράπεζες μετέφεραν το 83% των κρατικών ομολόγων τους στα «banking book»... Αν όλα τα ομόλογα είχαν αποτιμηθεί με τις αγοραίες (τιμές), θα προέκυπταν πρόσθετες ζημίες 139 δισ. ευρώ. Οι ερευνητές εστιάζουν ιδιαίτερα στις ελληνικές τράπεζες, για τις οποίες βρίσκουν πρόσθετες ζημίες 22 δισ. Ευρώ...»

Αν χρεοκοπήσει η Ελλάδα, σύμφωνα με τους Χουντίνι της Κομισιόν και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, από τα 300 περίπου δισεκατομμύρια που χρωστάει, οι τράπεζες θα χάσουν μόνο τα 51. Τα υπόλοιπα 249 θα τα βρούν, ύστερα από λίγο, μέσα σε ένα μαύρο ημίψηλο καπέλο. Από ποιόν λογαριάζουν να τα έχουν πάρει για να τα βάλουν εκεί, αυτό μπορεί να το μαντέψει ο καθένας μόνος του.