Κορονοϊός
Πανδημία - Έναν αιώνα μετά την "ισπανική" γρίπη, η ίδια συνταγή: Πόλεμος, λειψή τροφή και ασθένειες

Γήπεδο που έχει μετατραπεί σε ΜΕΘ στο Κάνσας το 1920

Ο Τζον Ριντ έγραψε τις “Δέκα Μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο”, μια από τις καλύτερες περιγραφές της ρώσικης επανάστασης, το 1917. Πήρε μέρος στην επανάσταση και εμπνευσμένος από τo πανηγύρι των καταπιεσμένων ρίχτηκε στη μάχη για το χτίσιμο επαναστατικής αριστεράς στις ΗΠΑ. Επέστρεψε στη Ρωσία δυο χρόνια αργότερα για το 2ο συνέδριο της Διεθνούς, αρρώστησε βαριά και πέθανε τον Οκτώβρη του 1920. Στην αρχή νόμιζαν ότι ήταν “ισπανική γρίπη”, όμως τελικά ήταν τύφος, μια δεύτερη, μικροβιακή, επιδημία που σάρωνε την Ευρώπη. 

Στις αρχές του 1919, ένας από τους βασικούς και πιο ακούραστους οργανωτές της Ρώσικης Επανάστασης, ο Γιάκοφ Σβέρντλοφ είχε χάσει τη ζωή του από τύφο ή από ισπανική γρίπη. Ποιος ήξερε και ποιος νοιαζόταν από τι ακριβώς πέθαιναν οι άνθρωποι; Το σίγουρο είναι ότι έχαναν τη ζωή τους κατά εκατομμύρια. Οι επαναστάτες είχαν ριχτεί στη μάχη της ζωής ενάντια στο θάνατο. Και τα χρόνια μετά το 1914, εκατομμύρια άνθρωποι σε κάθε γωνιά της γης συνειδητοποίησαν ότι αυτή η μάχη δεν είναι αφηρημένη, μεταφράζεται στη μάχη για τη σοσιαλιστική επανάσταση ενάντια στον καπιταλισμό. Ο καπιταλισμός ήταν και είναι η μηχανή του θανάτου και των επιδημιών.

Η επιδημία του τύφου, μιας ασθένειας που μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσα από τις ψείρες, είχε ονομαστεί εκείνο τον καιρό “σερβική επιδημία”. Υπολογίζεται πως ένας στους 30 ανθρώπους στη Σερβία πέθανε από τον τύφο. Οι επιστήμονες πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχαν προβλέψει πως θα ακολουθήσει κάποιου είδους βακτηριακή επιδημία. Χαρακώματα, έλλειψη υγιεινής, κακή διατροφή, κούραση, τραυματισμοί, συνωστισμός στα νοσοκομεία, στις πόλεις και στα στρατόπεδα των αιχμαλώτων. Και ως γνωστόν, εκείνος ο πόλεμος είχε σαν τελική αφορμή μια πολιτική δολοφονία στο Σεράγεβο. Λογικά η επιδημία ξεκίνησε με πρώτο επίκεντρο τη Σερβία.

Αυτό που δεν είχε προβλέψει κανείς ήταν πως μαζί με τις βακτηριακές λοιμώξεις, θα ερχόταν και μια μαζική επιδημία του ιού της γρίπης. Εκείνη την εποχή δεν ήταν ακόμη ξεκάθαρο πώς λειτουργούν οι ιοι. Για τη γρίπη δεν χρειάζονταν ούτε ψείρες, ούτε ψύλλοι, ούτε τσιμπούρια. Αρκούσαν τα τρένα που μετέφεραν τους στρατιώτες από τους στρατώνες στα μέτωπα για να δώσουν τροφή στα κανόνια. Την αποκάλεσαν “ισπανική” γιατί στην ουδέτερη και εκτός πολέμου Ισπανία, οι εφημερίδες μπορούσαν να δημοσιεύουν πιο ελεύθερα τις πληροφορίες από την καινούργια αυτή ασθένεια που χτύπαγε κυρίως τους νέους, ακόμη και τους πιο γεροδεμένους και καλοταϊσμένους αμερικάνους στρατιώτες στη Γαλλία, αφήνοντάς τους μπλαβιασμένους να μην μπορούν να πάρουν ανάσα. Όμως κάθε άλλο παρά “ισπανική” ήταν η γρίπη. 

Κρούσματα

Τα πρώτα μεγάλου εύρους κρούσματα καταγράφηκαν σε στρατώνες του Κάνσας και στα χαρακώματα της Γαλλίας, αν και δεν αποκλείεται η μετάλλαξη να πραγματοποιήθηκε στην Νότια Κίνα. Ο καπιταλισμός τα είχε καταφέρει τις δυο δεκαετίες πριν τον πόλεμο να προχωρήσει στην πρώτη “παγκοσμιοποίηση”, μοιράζοντας την Αφρική και την Ασία και απλώνοντας τα σιδηροδρομικά δίκτυα και τις ναυτικές βάσεις σε όλη τη γη. Αλλά η πρόοδος μετατράπηκε σε κατάρα και σε μαζικό θάνατο. Ξέρουμε περίπου πόσα εκατομμύρια άνθρωποι έπεσαν νεκροί στα χαρακώματα εκείνου του πολέμου, αλλά δεν ξέρουμε πόσοι έπεσαν νεκροί από τη γρίπη. Η πιο πρόσφατη επιστημονική εκτίμηση (όπως αναφέρεται στο βιβλίο της Λόρα Σπίνι, ο “Χλωμός Καβαλάρης”: Η Ισπανική Γρίπη του 1918 και πώς άλλαξε τον κόσμο) λέει πως πέθαναν “50 εκατομμύρια, από τα οποία τα 30 ήταν στην Ασία. Αλλά, όπως υποστηρίζουν οι Τζόνσον και Μίλερ, αυτή η εκτίμηση μπορεί να είναι εξαιρετικά μικρότερη από τον πραγματικό αριθμό, τον οποίο ίσως και να τον υποτιμούμε κατά 100%”, δηλαδή 50 έως και 100 εκατομμύρια νεκροί.

Στην Ινδία οι νεκροί μπορεί να να έφτασαν τα 20 εκατομμύρια. Και το ανθρώπινο κόστος εκτοξεύτηκε από την μαζική έλλειψη τροφής, όχι από κάποιο ατύχημα, αλλά από την πολιτική της βρετανικής αποικιοκρατίας που είχε σαν βασική προτεραιότητα να θρέφει το στρατό. Ο Μάικ Ντέιβις στο βιβλίο του “Το τέρας προ των πυλών: Η παγκόσμια απειλή της Γρίπης των πτηνών” γράφει πως με την γρίπη να χτυπάει τους νέους, η σοδειά μειώθηκε και οι τιμές διπλασιάστηκαν. “Η απόλυτη έλλειψη κάθε είδους δημόσιας Υγείας πολλαπλασίασε τις επιπτώσεις. Η κυβέρνηση αύξησε τους φόρους στην αγροτιά για να στηρίξει το στρατό αλλά δεν ξόδεψε το παραμικρό για περίθαλψη στην ύπαιθρο… Ένας αμερικανός ιεροκήρυκας έγραφε σε ένα φίλο του πως ‘η γρίπη είναι τρομακτική. Εκατοντάδες πτώματα επιπλέουν καθημερινά στο ποτάμι. ’”.

Η φρίκη της γρίπης του ‘18 ήταν συνέχεια της φρίκης του πολέμου και τα δύο αποτέλεσμα του καπιταλισμού. Εκατομμύρια φαντάροι γύρισαν θυμωμένοι με τη δική τους “πατρίδα” που τους αποκάλεσε ήρωες αλλά τους άφηνε να πεθάνουν αβοήθητοι. Οργανώθηκαν και επιχείρησαν να ανατρέψουν τον καπιταλισμό από τα εργοστάσια της Ρωσίας ως τα ναυπηγεία του Γερμανίας. Τα επαναστατικά εθνικιστικά κινήματα ριζοσπαστικοποιήθηκαν από την Ιρλανδία ως την Ινδία. Και στην Ελλάδα, το κομμουνιστικό κίνημα έκανε την εμφάνισή του στις γραμμές των στρατιωτών και των παλαιών πολεμιστών. Το μανιφέστο τους το 1922, γραμμένο από τον Παντελή Πουλιόπουλο καλούσε σε πόλεμο κατά του συστήματος που φέρνει “εξαθλίωση, λειψή τροφή και τεράστιο μεγάλωμα των ασθενειών και του αριθμού των μικρών παιδιών του λαού που πεθαίνουν κάθε μέρα.” Αυτή τη σύνδεση πρέπει να κάνουμε και σήμερα.