Το βράδυ της 8 Μάη του 1945 οι ναζί στρατηγοί υπέγραψαν το οριστικό πρωτόκολλο της συνθηκολόγησής τους σε μια βίλα στα προάστια του Βερολίνου. Στη Μόσχα, λόγω της διαφοράς της ώρας, ήτανε ήδη 9 Μάη.
Ο Χίτλερ είχε κάνει τη μόνη καλή πράξη στη ζωή του στις 30 Απρίλη: αυτοκτόνησε. Το Βερολίνο είχε παραδοθεί στις 2 Μάη αλλά τις ώρες που υπογραφόταν η τελική συνθηκολόγηση οι μάχες συνεχίζονταν στην Πράγα την πρωτεύουσα της Τσεχοσλοβακίας. Όμως, αυτή η τελευταία μάχη του πολέμου στην Ευρώπη πέρασε αναγκαστικά σε δεύτερο πλάνο. Η συνθηκολόγηση της ναζιστικής Γερμανίας γιορτάστηκε με ξέφρενους πανηγυρισμούς σε πολλές πρωτεύουσες. Ένα εκατομμύριο άνθρωποι πλημμύρισαν τους δρόμους του Λονδίνου. Στο Παρίσι χτυπούσαν οι καμπάνες για τα πλήθη που έβγαιναν στους δρόμους όπως και στην άλλη όχθη του Ατλαντικού στις ΗΠΑ.
Ο κόσμος πανηγύριζε τη λήξη ενός εξάχρονου πολέμου που είχε κοστίσει ανυπολόγιστο αριθμό ζωών, βιβλικές καταστροφές. Γιόρταζε επίσης την συντριβή του φασισμού. Τις επόμενες μέρες οι εικόνες από τα απελευθερωμένα στρατόπεδα συγκέντρωσης και θανάτου έβγαιναν στα επίκαιρα, συγκλονίζοντας τον κόσμο. Η φρίκη της ναζιστικής κατοχής ήταν ζωντανή σε όλη την Ευρώπη. Και τα κινήματα της αντιφασιστικής Αντίστασης που είχαν απελευθερώσει πόλεις και περιοχές ολόκληρες έλπιζαν σε ένα κόσμο πολύ διαφορετικό από εκείνον που γέννησε το φασισμό και τον πόλεμο.
Ανέπαφες
Όμως, είναι η 9 Μάη η μέρα της «αντιφασιστικής νίκης των λαών»; Για δυο ευρωπαϊκές χώρες η «αντιφασιστική νίκη» δεν σήμαινε τίποτα. Οι φασιστικές δικτατορίες του Σαλαζάρ στην Πορτογαλία και του Φράνκο στην Ισπανία έμειναν ανέπαφες. Είχαν μείνει «ουδέτερες» στον πόλεμο και ο Ρούζβελτ είχε εγγυηθεί στον Φράνκο την συνέχιση του καθεστώτος του. Θα χρειαζόταν να φτάσει το 1974 στην Πορτογαλία και η Επανάσταση των Γαρυφάλλων για να ανατραπεί το καθεστώς. Στην Ισπανία τους διάδοχους του Φράνκο τους έδιωξε ένα μαζικό εργατικό κίνημα το 1975.
Στην πραγματικότητα παράλληλα με τους πανηγυρισμούς βρισκόταν σε εξέλιξη μια αντεπαναστατική εκστρατεία σε όλον τον κόσμο ώστε οι πραγματικοί νικητές του πολέμου, οι άρχουσες τάξεις των Συμμαχικών κρατών, να εξασφαλίσουν την κυριαρχία και τα συμφέροντά τους. Μια αντεπαναστατική εκστρατεία που ξεδιπλώθηκε από το 1944 -όταν η ήττα της ναζιστικής μηχανής πλησίαζε- μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του ’40, σε πολιτικό, στρατιωτικό και ιδεολογικό επίπεδο.
Η Αριστερά και το εργατικό κίνημα στην Ελλάδα έχει άμεση και πικρή εμπειρία για το τι σήμαινε αυτό. Ο κόσμος της Αντίστασης βρέθηκε αντιμέτωπος με τα “αντιφασιστικά” τάνκς και αεροπλάνα των Εγγλέζων αρχικά και των Αμερικάνων στη συνέχεια από τον Δεκέμβρη του 1944 μέχρι το τέλος του Εμφύλιου το 1949. Οι δωσίλογοι και κάθε λογής συνεργάτες της ναζιστικής κατοχής βρήκαν μια ανοιχτή αγκαλιά σε εκείνη την αντεπαναστατική εκστρατεία. Και η Ελλάδα δεν ήταν η εξαίρεση. Ανάλογες εμπειρίες έζησαν τα αντιστασιακά κινήματα παντού, από την Ευρώπη ως την Ασία και την Αφρική. Ο Ρούζβελτ, ο Τσόρτσιλ και οι διάδοχοί τους παρέα με τον Στάλιν εξασφάλισαν ότι η αντιφασιστική νίκη ποτέ δεν πέρασε στα χέρια “των λαών”.
Εγγλέζικα τανκς στην Αθήνα
Αντεπανάσταση
Μια μελέτη για τις συνθήκες που επικρατούσαν στη Γαλλία το καλοκαίρι του 1944 αναφέρει ότι στην περιοχή της Τουλούζης: «Μέσα στο μεθυστικό ενθουσιασμό της Απελευθέρωσης, εργατικές απελευθερωτικές επιτροπές σύντομα ανέλαβαν τον έλεγχο όλων των μεγάλων χώρων δουλειάς στην περιοχή –σε οπλοστάσια, βιομηχανίες μετάλλου, τράπεζες, ακόμα και φυλακές- αλλά και, το πιο σημαντικό, στο σύνολο της αεροναυπηγικής βιομηχανίας. Ο διευθυντής ενός τέτοιου εργοστασίου παραπονέθηκε ότι ‘η επιτροπή μετατρεπόταν σταδιακά σε σοβιέτ. Ζητά πληροφορίες για τα αποθέματα υλικών, για την κατάστασή τους, για ό,τι υπάρχει στις αποθήκες. Ζητά ακόμα τα κλειδιά όλων των γραφείων’».
Η Τουλούζη ήταν ίσως το πιο προχωρημένο παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο η εργατική τάξη προσπαθούσε να δώσει σάρκα και οστά στις ελπίδες που είχε γεννήσει η αντιφασιστική Αντίσταση. Αλλά δεν ήταν το μοναδικό. Και στην Μασσαλία αναπτυσσόταν ένα κίνημα καταλήψεων και εργατικού ελέγχου όπως και στις παραδοσιακές βιομηχανικές βάσεις στο βορρά.
Η αποκατάσταση της «συνέχειας» του κράτους ήταν σκοπός όλης της άρχουσας τάξης που ενώ είχε συνεργαστεί με τους ναζί συστηματικά, τώρα έσπευδε να μπει κάτω από τις φτερούγες του Ντε Γκολ και της παράταξής του. Το πρώτο βήμα ήταν ο αφοπλισμός της Αντίστασης και η εξαφάνιση κάθε ριζοσπαστικού θεσμού της. Η «συνέχεια του κράτους» αποκαταστάθηκε με πολλούς τρόπους, τόσο συμβολικούς όσο και βρόμικους.
Στο συμβολικό επίπεδο, το δοσιλογικό καθεστώς του Βισί κηρύχτηκε λίγο πολύ ανύπαρκτο. H 4η Γαλλική Δημοκρατία (Σύνταγμα του 1946) ήταν η συνέχεια της Τρίτης (μέχρι το 1940). Αλλά παράλληλα όλος ο κρατικός μηχανισμός που κυνήγαγε αντιστασιακούς και έστελνε Εβραίους στα στρατόπεδα εξόντωσης αναβαπτίσθηκε στα ιερά ύδατα του γκολισμού και συνέχισε να λειτουργεί με διακοσμητικές αλλαγές.
Η puration sauvage, η «άγρια κάθαρση» της Αντίστασης, έδωσε τη θέση της στην épuration légale τη «νόμιμη κάθαρση». Δεκαέξι χρόνια μετά ο Μορίς Παπόν ως επικεφαλής της αστυνομίας του Παρισιού επέβλεπε τη σφαγή εκατοντάδων Αλγερίνων που διαδήλωναν την υποστήριξή τους στον αγώνα της ανεξαρτησίας. Ήταν ο ίδιος που ως φέρελπις βοηθός νομάρχη οργάνωσε σε συνεργασία με τα Ες-Ες την αποστολή τουλάχιστον 1.600 Εβραίων του Μπορντό στα στρατόπεδα θανάτου. Το 1961 ο Ντε Γκολ απένειμε στον Παπόν το Μετάλλιο της Λεγεώνας της Τιμής…
Τίποτα δεν έπρεπε να μπει εμπόδιο στο δρόμο της «κανονικότητας» της εκμετάλλευσης. Για να μην πέσει το κομβικό λιμάνι της Μασσαλίας στα χέρια των κομμουνιστών, έπρεπε να τσακιστεί το συνδικάτο του. Η κορσικάνικη μαφία ανέλαβε αυτό το θεάρεστο έργο. Τι και αν είχε συνεργαστεί με την «γαλλική γκεστάπο» στην Κατοχή και το αντάλλαγμα που πήρε ήταν το διηπειρωτικό εμπόριο ηρωίνης (η περίφημη French Connection που έγινε και ταινία με Οσκαρ το 1971). Για την CIA και τις γαλλικές υπηρεσίες αυτά ήταν λεπτομέρειες.
Η Ιταλία ακολούθησε μια παράλληλη πορεία. Όταν οι παρτιζάνοι απελευθέρωναν τη μια μετά την άλλη τις μεγάλες πόλεις της βόρειας Ιταλίας τον Απρίλη του 1945, στα εργοστάσια κυμάτιζαν κόκκινες σημαίες και τα αφεντικά ζητούσαν καταφύγιο στην Ελβετία ή στα αρχηγεία του αμερικάνικου και βρετανικού στρατού. Όπως έκανε για παράδειγμα ο Βαλέτα, ο γενικός διευθυντής της FIAT παρόλο που είχε φροντίσει να καλλιεργήσει τις σχέσεις με Αμερικάνους και Βρετανούς «συμμάχους» και να παριστάνει και το φίλο της Αντίστασης. Σε κάποια σημεία τα πράγματα γίναν πιο «καυτά». Στη βιομηχανία ανταλλακτικών αυτοκινήτων Magneti Marelli στο Μιλάνο, τρεις διευθυντές εκτελέστηκαν από τους εργάτες. Στο νότο, η αγροτική δυσαρέσκεια απλωνόταν ακόμα και στα παραδοσιακά κάστρα του συντηρητισμού (και της μαφίας).
Τραγωδία
Στην Ιταλία που είχε ζήσει είκοσι χρόνια φασισμού, και όπου χιλιάδες αντιστασιακοί είχαν δώσει τη ζωή τους από το 1943 μέχρι το 1945, η «κάθαρση» έγινε φάρσα που εκτυλίχτηκε σε τραγωδία. Τον Ιούνη του 1946 εγκρίθηκε με νόμο η αμνηστία που απάλλαξε από κάθε δίωξη ακόμα και τους πιο σιχαμένους φασίστες βασανιστές. Ο νόμος πρόβλεπε διάκριση ανάμεσα σε «συνήθη» και «ιδιαζόντως ειδεχθή» βασανιστήρια. Για παράδειγμα, ένα δικαστήριο απάλλαξε τον φασίστα μπάτσο που βασάνισε με ηλεκτρισμό στα γεννητικά όργανα έναν κρατούμενο επειδή «η πράξη είχε εκφοβιστική πρόθεση, όχι κτηνώδες κίνητρο». Το 1960 από τους 64 νομάρχες οι 62 ήταν ανώτεροι κρατικοί υπάλληλοι επί φασισμού. Το ίδιο ίσχυε και για τους 135 αστυνομικούς διευθυντές.
Η Αριστερά βγήκε ενισχυμένη από τον πόλεμο. Για εκατομμύρια εργαζόμενους/ες ιδιαίτερα τα Κομμουνιστικά Κόμματα είχαν το κύρος που τους έδινε η ηρωική δράση στην Αντίσταση αλλά και η αύρα του ριζοσπαστισμού που τα συνόδευε. Ήταν τα κόμματα που ιδρύθηκαν για να συνεχίσουν στο δρόμο της Ρώσικης Επανάστασης του 1917. Όμως, ήδη από τη δεκαετία του 30 η επανάσταση είχε φύγει από την στρατηγική τους. Και στις συνθήκες του ’45 αυτά τα κόμματα βρίσκονταν ή έμπαιναν στις αστικές κυβερνήσεις «Εθνικής Ενότητας». Υποτίθεται ότι έτσι θα άνοιγε ο δρόμος για μεγάλες μεταρρυθμίσεις που θα επισφράγιζε η εκλογική νίκη της Αριστεράς.
Πουθενά δεν λειτούργησε αυτό το σενάριο. Αντίθετα, τα ΚΚ έκαναν τους πιο εξευτελιστικούς συμβιβασμούς. Δυο παραδείγματα είναι χαρακτηριστικά. Ο Σαρλ Τιλόν, ηγέτης των ένοπλων «μακί» στην Αντίσταση και ηγετικό στέλεχος του ΓΚΚ ήταν υπουργός Αεροπορίας όταν τα γαλλικά αεροπλάνα πολυβολούσαν και βομβάρδιζαν χωριά γύρω από το Σετίφ εκείνο τον Μάη. Ο Τολιάτι, ο ηγέτης του Ιταλικού ΚΚ, υπέγραψε σαν υπουργός Δικαιοσύνης την αμνηστία για τους φασίστες βασανιστές.
Ο ιστορικός Μιχάλης Λυμπεράτος συνοψίζει πολύ εύστοχα τα αποτελέσματα αυτής της στρατηγικής: «Η συμβιβαστική γραμμή που ακολούθησαν όλα τα κομμουνιστικά κόμματα του πλανήτη την περίοδο εκείνη έδωσε τα περιθώρια της σταδιακής ανασύνταξης του αστικού πολιτικού κόσμου που σε συνεργασία με τους Αμερικάνους εκδίωξαν τελικά τους κομμουνιστές από τις κυβερνήσεις των χωρών τους και τους περιστοίχισαν με κατασταλτικούς μηχανισμούς που έλεγχε η CIA».
Οι αντάρτες Βιετμίνχ είχαν απελευθερώσει το Βιετνάμ από την γιαπωνέζικη κατοχή
Το 1944 το 60% των στρατευμάτων των «Ελεύθερων Γάλλων» του Ντε Γκολ, δεν ήταν …Γάλλοι, προέρχονταν από τις αποικίες στην Αφρική. Κι όταν απελευθερώθηκε το Παρίσι τον Αύγουστο του 1944, και ο Ντε Γκολ και ο Αϊζενχάουερ -ο αμερικάνος ανώτατος διοικητής στο δυτικό μέτωπο- αποφασίσανε ότι μόνο «λευκά πρόσωπα» θα αποτελούσαν τα γαλλικά τμήματα που θα συμμετείχαν στην πανηγυρική παρέλαση, Αλγερινοί, Σενεγαλέζοι στρατιώτες αποκλείστηκαν. Δεν ήταν μια «απλή» επίδειξη του αβυσσαλέου ρατσισμού των «μεγάλων συμμάχων». Ο σκοπός ήταν η αποκατάσταση του «μεγαλείου της Γαλλίας» δηλαδή η διατήρηση των αποικιών της.
Στις 8 Μάη στο Σετίφ, και σε άλλες πόλεις της Αλγερίας δεκάδες χιλιάδες βγήκαν στους δρόμους για να πανηγυρίσουν την ήττα της ναζιστικής Γερμανίας και να απαιτήσουν ανεξαρτησία από την Γαλλία. Η Αλγερία είχε γίνει γαλλική αποικία από τα μέσα του 19ου αιώνα. Για την ακρίβεια δεν ήταν καν αποικία, οι νομοί της ήταν τμήμα του «μητροπολιτικού εδάφους» της Γαλλικής Δημοκρατίας. Αλλά η δημοκρατία δεν ίσχυε για τα εκατομμύρια των Αλγερινών.
Η αστυνομία άνοιξε πυρ και οι διαδηλωτές απαντήσανε με επιθέσεις σε Γάλλους εποίκους. Στις επόμενες πέντε μέρες ο Γαλλικός στρατός και οι έποικοι εξαπέλυσαν ένα όργιο τρόμου και θανάτου στη γύρω περιοχή. Ο επίσημος απολογισμός αναφέρει χίλιους Αλγερινούς νεκρούς. Πιο κοντά στην αλήθεια είναι οι έξι χιλιάδες. Στην Ηλιόπολις τα πτώματα ρίχνονταν σε ασβεστοκάμινους. Σε μια άλλη πόλη, χιλιάδες γυναίκες και παιδιά εξαναγκάστηκαν να παρακολουθήσουν γονατιστοί μια στρατιωτική παρέλαση. Ο Αλγερινός λαός δεν χωρούσε στην «αντιφασιστική νίκη των λαών».
Όπως δεν χωρούσε και ο λαός του Βιετνάμ. Η Ιαπωνία παραδόθηκε τον Αύγουστο του 1945 μετά το έγκλημα των ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Η γαλλική κυβέρνηση του Ντε Γκολ ήταν αποφασισμένη να επανακτήσει τον έλεγχο της Ινδοκίνας (Βιετνάμ, Καμπότζη, Λάος) μια άλλη αποικία της. Δεν διέθετε, όμως, την ένοπλη δύναμη για να τα καταφέρει. Οι Βρετανοί «σύμμαχοι» έσπευσαν σε βοήθεια. Τον Σεπτέμβρη του 1945 βρετανικές μονάδες αποβιβάστηκαν στην Σαϊγκόν και επιτέθηκαν στο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, Βιετμίνχ. Έτσι έδωσαν το χρονικό περιθώριο στον Ντε Γκολ να στείλει στρατό στην Ινδοκίνα. Ο αγώνας του βιετναμέζικου λαού μόλις άρχιζε.
Και βέβαια ο βρετανικός ιμπεριαλισμός έκανε μια συνολικότερη προσπάθεια να διατηρήσει τη δικιά του αποικιακή αυτοκρατορία στην Ασία. Στη Μαλαισία το κομμουνιστικό αντάρτικο είχε δώσει σκληρές μάχες ενάντια στην ιαπωνική κατοχή. Τσακίστηκε απ’ το βρετανικό στρατό από το 1946 και μετά.
Η Ινδία, το «πετράδι του στέμματος», της Βρετανικής Αυτοκρατορίας είχε υποφέρει στη διάρκεια του πολέμου. Ο λιμός της Βεγγάλης είχε κοστίσει τρία εκατομμύρια νεκρούς σε μια περίοδο που η παραγωγή τροφίμων είχε αυξηθεί. Απλά οι Βρετανοί αποικιοκράτες τα κρατούσαν σαν «στρατηγικά αποθέματα». Όσο για τους Ινδούς, οι αποικιακές αρχές είχαν καταρτίσει μια «δίαιτα» (με δελτία) χαμηλότερη σε θερμίδες από εκείνη των κρατούμενων στο στρατόπεδο του Νταχάου.
Δεν είναι παράξενο ότι η Ινδία εξερράγη το 1945-46, με δεκάδες εκατομμύρια να απεργούν και να διαδηλώνουν, με ανταρσίες στο ινδικό ναυτικό και στρατό. Αυτοί οι αγώνες έφεραν την ανεξαρτησία.
Διαβάστε επίσης για την εμπειρία της Κορέας εδώ
Τσόρτσιλ, Ρούσβελτ, Στάλιν στη Γιάλτα
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ιμπεριαλιστικός, όχι αντιφασιστικός. Ήταν ένας πόλεμος για το μοίρασμα του κόσμου ανάμεσα στις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Τη φύση των πολέμων δεν την καθορίζουν οι διακηρύξεις των εμπολέμων. Αν ίσχυε αυτό, τότε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος θα ήταν «ο τελευταίος μεγάλος πόλεμος για την ελευθερία και τη δημοκρατία» ή τον «ευρωπαϊκό πολιτισμό» όπως διακήρυτταν οι κυβερνήσεις. Το ίδιο ισχύει και για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μπορεί ο Αϊζενχάουερ να τον είχε αποκαλέσει «σταυροφορία για την ελευθερία», αλλά δεν έπαυε να είναι ιμπεριαλιστικός πόλεμος.
Αυτό ήταν που καθόρισε την έναρξη του πολέμου και τον τρόπο που διεξάχθηκε κι όχι ο αντιφασισμός και η υπεράσπιση της δημοκρατίας. Οι άρχουσες τάξεις της Βρετανίας, της Γαλλίας και των ΗΠΑ είχαν κάνει ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να διευκολύνουν τη νίκη των φασιστών του Φράνκο στον Ισπανικό Εμφύλιο το 1936-1939. Την ίδια περίοδο έκλεισαν τα σύνορά τους στους Εβραίους της Γερμανίας που αναζητούσαν άσυλο από τις ναζιστικές διώξεις. Και στη διάρκεια του πολέμου δεν έκαναν τίποτα για να εμποδίσουν την εφιαλτική μηχανή του Ολοκαυτώματος.
Ο Στάλιν είχε υπογράψει το Σύμφωνο Φιλίας με τον Χίτλερ και για δυο χρόνια η ΕΣΣΔ πρόσφερε πολύτιμη οικονομική βοήθεια στη πολεμική μηχανή των ναζί. Μαζί με το σιτάρι, το πετρέλαιο και τα μεταλλεύματα, το δρόμο για τη ναζιστική Γερμανία πήραν και μερικές δεκάδες Γερμανοί κομουνιστές – εβραϊκής καταγωγής οι περισσότεροι. Αυτό που ενδιέφερε την άρχουσα τάξη του κρατικού καπιταλισμού στην Ρωσία ήταν να εξασφαλίσει τη δική της σφαίρα επιρροής στην κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.
Ο ρώσικος στρατός που προέλασε στο Βερολίνο δεν έφερε την απελευθέρωση στην ανατολική και κεντρική Ευρώπη όσο κόκκινη κι αν ήταν η σημαία που κυμάτισε στο Ράιχσταγκ στις 30 Απρίλη του 1945. Σε όλες τις χώρες που κατέλαβε, ο παλιός κρατικός μηχανισμός διατηρήθηκε με την πρόσθεση των μικρών κομμουνιστικών κομμάτων στην κυβέρνηση. Πουθενά αυτή η διαδικασία δεν οδήγησε σε μια εργατική ή λαϊκή επανάσταση. Αντίθετα, ο Στάλιν συγκρούστηκε με κινήματα που είχαν μαζική, αυτόνομη βάση. Κι αυτό δεν ίσχυε μόνο για την συντηρητική Πολωνική Αντίσταση αλλά και για την κομμουνιστική του Τίτο στη Γιουγκοσλαβία.
Αυτό που είχε σημασία για τον Στάλιν και το καθεστώς του, ήταν τα γεωστρατηγικά συμφέροντα του κράτους του, όχι οι ελπίδες και ο ριζοσπαστισμός των κινημάτων που πολεμούσαν τον φασισμό. Όταν τον Φλεβάρη του 1945, στη Γιάλτα ο Τσόρτσιλ τον κατηγόρησε για τις επεμβάσεις του στην Πολωνία, ο Στάλιν του απάντησε να μην ανακατεύεται, όπως δεν ανακατεύτηκε και αυτός όταν η Βρετανία εξασφάλιζε τα συμφέροντά της στην Ελλάδα και το Βέλγιο με παρόμοιες μεθόδους.
Διαβάστε επίσης: Ο Σταλιν και ο Β' Π.Π.