Ιδέες
Μέση Ανατολή: Η γειτονιά μας στις φλόγες του πολέμου και της επανάστασης

Οι κοινωνίες της Μέσης Ανατολής παρουσιάζονται, μόνιμα και συστηματικά, από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης σαν κοινωνίες καθυστέρησης, σκοταδισμού, μισογυνισμού και ακραίου θρησκευτικού φανατισμού. Η φτώχεια, ο πόλεμος και η καταστροφή, τα δεινά που κυριαρχούν σήμερα στις περισσότερες χώρες της περιοχής αυτής, παρουσιάζονται, επί της ουσίας, σαν το φυσικό επακόλουθο αυτής της θλιβερής κοινωνικής πραγματικότητας. Το Ιράκ μαστίζεται από τις σεχταριστικές διαμάχες ανάμεσα στους Σουνίτες και τους Σιίτες. Το Ιράν από την κυριαρχία των Μουλάδων. Η Συρία ισοπεδώθηκε από τον εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα στους  Αλαουΐτες (το θρησκευτικό δόγμα του προέδρου Άσαντ) και τα παρακλάδια της Σαλαφικής Αλ Κάιντα. Και πάει λέγοντας. 

Το νέο βιβλίο του Νίκου Λούντου “Μέση Ανατολή, Από το διαρκή πόλεμο στη διαρκή επανάσταση” που κυκλοφόρησε πριν από λίγες ημέρες από το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, είναι μια απάντηση στους ρατσιστικούς αυτούς μύθους, μύθους που διαιωνίζουν τα παλιά ιμπεριαλιστικά στερεότυπα περί καθυστερημένων λαών που δεν είναι σε θέση να κυβερνούν τους εαυτούς τους και τις χώρες τους. Όπως γράφει ο Νίκος, η Μέση Ανατολή έχει σήμερα μια τεράστια εργατική τάξη, με “εκατομμύρια εργάτες και εργάτριες”, μερικά από τα “πολυπληθέστερα αστικά κέντρα στον κόσμο” και μια “νεολαία δικτυωμένη” που βρίσκεται σε επικοινωνία και επαφή με τα ρεύματα, τις ανησυχίες, τις αμφισβητήσεις και τις εξεγέρσεις της νεολαίας σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Αυτή η εργατική τάξη έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της σύγχρονης ιστορίας της Μέσης Ανατολής. Και συνεχίζει να παίζει βασικό ρόλο σήμερα, παρά τη σφαγή και την ήττα της Αραβικής Άνοιξης. Μπορεί να μην έχει καταφέρει να νικήσει τις Μεγάλες Δυνάμεις ή να απαλλαγεί από τους “δικούς της” χασάπηδες -τους πρίγκιπες της Σαουδικής Αραβίας, την οικογένεια Άσαντ της Συρίας, τους στρατηγούς της Αιγύπτου. Αλλά έχει απειλήσει πολλές φορές την κυριαρχία τους και έχει αναγκάσει πολλές φορές, μέσα από τη δράση της, τους ισχυρούς να αναδιπλωθούν ή και να υποχωρήσουν. Η επανάσταση μπήκε στην ημερήσια διάταξη “με το καλημέρα σας”, από τα πρώτα κιόλας χρόνια της δημιουργίας της “σύγχρονης” Μέσης Ανατολής: το 1919-20 η Αίγυπτος, το Ιράκ, η Συρία, ο Λίβανος σαρώθηκαν από ένα κύμα επαναστάσεων και εξεγέρσεων ενάντια στη μυστική συμφωνία Σάικς-Πικό που είχαν υπογράψει λίγα χρόνια πριν οι νικητές του Α' Παγκοσμίου Πολέμου για τη μοιρασιά των κτήσεων της ηττημένης και διαμελισμένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Από τα εννέα κεφάλαια του βιβλίου τα πέντε είναι αφιερωμένα άμεσα στις αντιστάσεις, τις εξεγέρσεις και τις επαναστάσεις: “Οι λαοί της Μέσης Ανατολής δίνουν την απάντηση στους εμπρηστές τους πολέμου”, “Η Συρία, οι Κούρδοι και η υποχώρηση της αμερικανικής ηγεμονίας”, “Αλγερία, Σουδάν: η επιστροφή της Αραβικής Άνοιξης”, “Ο ξεσηκωμός στον Λίβανο”, “Η αντίσταση στο σιωνιστικό κράτος του Ισραήλ δεν είναι αντισημιτισμός”. 

Δυο κεφάλαια είναι αφιερωμένα στις κρίσεις των αραβικών καθεστώτων – κρίσεις που είναι όμως άμεσα συνδεδεμένες με τις εξεγέρσεις ή τον φόβο τω εξεγέρσεων. “Η ανησυχία για το μέλλον της οικονομικής ανάπτυξης”, διαβάζουμε στο κεφάλαιο Σαουδική Αραβία: Η αναταραχή στα παλάτια της αντεπανάστασης “σχετίζεται με το φόβο της επανάστασης. Από τη Σαουδική Αραβία προερχόταν ο Μπιν Λάντεν, Σαουδάραβες ήταν οι 15 από τους 19 της επίθεσης στους δίδυμους πύργους. Εκείνη η γενιά σπουδαγμένων παιδιών... είδε τους ‘ιερούς τόπους'... να φιλοξενούν αμερικανικά στρατεύματα μετά τον πόλεμο του Κόλπου και τους πτυχιούχους να φεύγουν στο εξωτερικό... για να βρουν δουλειά. Σήμερα δεν είναι μόνο οι πρίγκιπες που ζητούν διέξοδο. Πάνω από το 50% του πληθυσμού είναι κάτω των 25 ετών, με ανεργία στο 13% και δίπλα μια μεγάλη δεξαμενή κυρίως μεταναστών εργατών”. 

Η επανάσταση συνεχίζει να δίνει το παρόν καθημερινά στη Μέση Ανατολή, παρά την άγρια καταστολή : “Το αλ Τζαζίρα μετέδιδε από τη Βαγδάτη στις 20 Γενάρη οδοφράγματα με καμένα ελαστικά στις λεωφόρους και τις γέφυρες της πρωτεύουσας, αναποδογυρισμένα αυτοκίνητα, μπλοκαρισμένη κυκλοφορία παντού... Ο κόσμος ζητάει να παραιτηθεί η κυβέρνηση και να γίνουν εκλογές χωρίς τη συμμετοχή κανενός από το παλιό πολιτικό σύστημα”. “Στην Ιορδανία στις 6 Οκτώβρη (2019) τελείωσε η μεγαλύτερη απεργία εκπαιδευτικών στην ιστορία της χώρας, μετά από πάνω από τέσσερις βδομάδες. 140 χιλιάδες εκπαιδευτικοί γύρισαν στις τάξεις με αυξήσεις από 35% ως 70%”. “Στον Λίβανο ξεσπάνε αυτές τις μέρες μαζικές διαδηλώσεις και συγκρούσεις ενάντια στη λιτότητα και τους φόρους που προβλέπει ο προϋπολογισμός του 2020”.

Ιμπεριαλισμός σε κρίση

Ο πόλεμος  έχει γίνει μόνιμο χαρακτηριστικό της Μέσης Ανατολής. Αλλά αυτό δεν οφείλεται ούτε στην “καθυστέρηση” ούτε στον “θρησκευτικό φανατισμό”. Το αντίθετο ακριβώς ισχύει. Ο πόλεμος, καταρχάς, είναι συστατικό στοιχείο του “ανώτατου σταδίου” ανάπτυξης του καπιταλισμού, του ιμπεριαλισμού. “Ο ιμπεριαλισμός” διαβάζουμε στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, “είναι η μαρξιστική θεωρία που κατάφερε να συνδέσει τις τεράστιες αλλαγές που βίωσε ο καπιταλισμός στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα με την τάση για γενίκευση του πολέμου και των συγκρούσεων”. Με τη συγκέντρωση του πλούτου στο εσωτερικό της κάθε χώρας στα χέρια, λίγων στον αριθμό αλλά τεράστιων στο μέγεθος, επιχειρήσεων “οι ανταγωνισμοί μεταξύ των διαφορετικών καπιταλιστών μέσα σε κάθε χώρα ξεχωριστά μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα και η οικονομία γίνεται 'αγγλική', 'γερμανική', 'γαλλική' και ούτω καθεξής... Ο ανταγωνισμός όμως δεν έπαψε. Το αντίθετο, μεταφέρθηκε και αναβαθμίστηκε σε παγκόσμιο επίπεδο, σε ένα ξέφρενο κυνήγι αποικιών, πρώτων υλών, αγορών, ευκαιριών για επενδύσεις”.

Η Μέση Ανατολή βρέθηκε από την αρχή στο στόχαστρο της ληστρικής, ανταγωνιστικής εξόρμησης των Μεγάλων Δυνάμεων. Ο λόγος είναι προφανής: η περιοχή της Μέσης Ανατολής, της Βόρειας Αφρικής και της Αραβικής Χερσονήσου φιλοξενεί στο υπέδαφος της τα μεγαλύτερα γνωστά κοιτάσματα υδρογονανθράκων στον κόσμο. Για τους Σεΐχηδες, τους πρίγκιπες και τους βασιλιάδες που κυβερνάνε την περιοχή, τα κοιτάσματα αυτά μεταφράζονται σε έναν αμύθητο πλούτο. Για τους απλούς ανθρώπους όμως είναι μια σκέτη κατάρα: σημαίνουν φτώχεια, καταπίεση και πόλεμο: “Σχεδόν το 50% των αμερικανικών εξαγωγών όπλων κατευθύνονται στη Μέση Ανατολή. 32% των παγκόσμιων εισαγωγών όπλων γίνονται στη Μέση Ανατολή. Έξι από τις δέκα χώρες με τις μεγαλύτερες στρατιωτικές δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι στη Μέση Ανατολή: Σαουδική Αραβία, Ομάν, Κουβέιτ, Λίβανος, Ιορδανία, Ισραήλ”.

Σήμερα ο ιμπεριαλισμός βρίσκεται σε βαθιά κρίση. Η πιο άμεση αιτία αυτής της κρίσης ήταν η ήττα των ΗΠΑ, της “μοναδικής υπερδύναμης” μετά την κατάρρευση της Ρωσίας και τη διάλυση του “Συμφώνου της Βαρσοβίας” (του αντίστοιχου του ΝΑΤΟ της Ρωσίας) στις αρχές της δεκαετίας του 1990, στον πόλεμο “κατά της τρομοκρατίας” - στον πόλεμο ενάντια στο Αφγανιστάν (2001) και το Ιράκ (2003) στη συνέχεια. Ένα από τα “παραπροϊόντα” αυτής της αποτυχίας ήταν η Αραβική Άνοιξη “του 2011 που ζάλισε τους ιμπεριαλιστές, αποσταθεροποίησε ότι είχε απομείνει σταθερό και ανάγκασε τους πάντες να αναπροσανατολιστούν επιχειρώντας να σώσουν ό,τι μπορούν”.

Δεν είναι η πρώτη φορά που οι Μεγάλες Δυνάμεις χάνουν τον έλεγχο. Αλλά αυτή τη φορά η αστάθεια είναι ασύγκριτα μεγαλύτερη από κάθε προηγούμενη κρίση. Σήμερα “δεν υπάρχουν ούτε Σάικς-Πικό, ούτε Σύμφωνα της Βαγδάτης, ούτε δόγματα Κάρτερ στην ατζέντα. Υπάρχει μια υπερδύναμη μπερδεμένη για το τι ακριβώς θέλει και πώς μπορεί να το εξασφαλίσει. Υπάρχουν καθεστώτα που έχουν δυναμώσει τη σχετική τους δύναμη και χαράζουν τις δικές τους στρατηγικές. Υπάρχει η Κίνα που, αν και απέχει πολύ από το να είναι υπερδύναμη στη Μέση Ανατολή, μπορεί και παρεμβαίνει, κάνει μπίζνες και μαγνητίζει βλέμματα και τσέπες”. 

Η κρίση του ιμπεριαλισμού έχει σπρώξει ακόμα πιο βαθιά στη δίνη του πολέμου τη Μέση Ανατολή. Αλλά ταυτόχρονα έχει αποδυναμώσει τις τοπικές άρχουσες τάξεις και έχει αναπτερώσει τις ελπίδες και τις απόπειρες των εργατών και τω φτωχών να απαλλαγούν από τους σεΐχιδες και τους βασιλιάδες και να πάρουν τις τύχες τους στα χέρια τους. Ο πόλεμος έχει γίνει διαρκής στη Μέση Ανατολή. Αλλά και η επανάσταση έχει γίνει διαρκής, όπως λέει και ο τίτλος του βιβλίου. 


Βιβλιοπαρουσίαση

Την Τρίτη 16 Ιούνη στις 9.30μμ το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο οργανώνει εκδήλωση-παρουσίαση του νέου του βιβλίου «Μέση Ανατολή: από το διαρκή πόλεμο στη διαρκή επανάσταση» στον κήπο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ) στο Θησείο. 

Θα μιλήσει για το βιβλίο ο συγγραφέας του σ. Νίκος Λούντος με σύνδεση από την Ισπανία. Η εκδήλωση θα γίνεται ταυτόχρονα και διαδικτυακά μέσω της πλατφόρμας zoom και θα υπάρχει ζωντανή μετάδοση από τη σελίδα του ΜΒ στο facebook. 

Επικοινωνήστε με το ΜΒ για να κλείσετε τη συμμετοχή σας στην εκδήλωση στο ΣΕΑ και στο zoom, 

(τηλ. 2105247584, marxistiko@yahoo.gr).