Η Αριστερά
ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ 2020: Ενώνουμε την Τέχνη με το Κίνημα

Το πάνελ της συζήτησης “Τέχνη, καλλιτέχνες και επανάσταση”. Από αριστερά: Β. Κουκαλάνι, Α. Μαρτίνη, Α. Μαρτζούκος. Συντονίζει η Α. Αδαμίδη. Φωτό: Στέλιος Μιχαηλίδης

Με νέα κινητοποίηση την Τετάρτη 15 Ιούλη συνεχίζουν οι εργάτες της Τέχνης τον αγώνα τους  ενάντια στην κυβέρνηση και το υπουργείο Πολιτισμού που αδιαφορούν για τις συνθήκες ζωής και επιβίωσής τους εν μέσω πανδημίας. Οι μαζικές κινητοποιήσεις τους τους τελευταίους μήνες τους έχουν αναδείξει σε αναπόσπαστο κομμάτι του εργατικού και νεολαιίστικου κινήματος που παλεύει για να μην φορτωθεί τα βάρη της κρίσης.

Στο πλευρό τους θα βρίσκεται όπως κάθε φορά η Ανατρεπτική Συσπείρωση Ηθοποιών, η παράταξη της αντικαπιταλιστικής αριστεράς στο ΣΕΗ, που έχει πρωτοστατήσει σε όλες τις μάχες. Δύο μέλη και υποψήφιοί της στις πρόσφατες εκλογές του Σωματείου, ο Βασίλης Κουκαλάνι, σκηνοθέτης και ηθοποιός και ο Αλέξανδρος Μαρτζούκος, ηθοποιός, συμμετείχαν ως ομιλητές στο Μαρξισμό 2020 και τη συζήτηση «Τέχνη, καλλιτέχνες και επανάσταση». Μαζί τους ήταν η Αλεξάνδρα Μαρτίνη, μέλος του ΣΕΚ στα Βόρεια της Αθήνας. Ήταν μια φοβερή συζήτηση για τη σχέση των καλλιτεχνών με τα κινήματα αντίστασης ιστορικά και σήμερα, για τις μεγάλες επιλογές που έχει ανοίξει ο αγώνας τους αλλά και την προοπτική του. 

«Η τέχνη δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, λέει η κυρίαρχη, η κατεστημένη τέχνη», ξεκίνησε ο Βασίλης Κουκαλάνι, σκηνοθέτης και ηθοποιός. «Γιατί; Εγώ πιστεύω και έχω επενδύσει ένα κομμάτι της καλλιτεχνικής μου δημιουργικότητας στο ότι η τέχνη ενδεχομένως μπορεί να αλλάξει τον κόσμο και αν δεν μπορεί, αποτελεί ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για να αλλάξει ο κόσμος. Μπορεί να μην είναι το μόνο εργαλείο αλλά είναι σίγουρα εξαιρετικά χρήσιμο». Στη συνέχεια περιέγραψε το πώς έζησε ο ίδιος τις κινητοποιήσεις των τελευταίων μηνών και τις μεγάλες αλλαγές που έφεραν στις ιδέες, τις αντιλήψεις, τον τρόπο σκέψης των συναδέλφων του.

«Οι καλλιτέχνες και συγκεκριμένα οι άνθρωποι των παραστατικών τεχνών που έζησα εγώ από πιο κοντά κατάλαβαν ότι από τη συγκεκριμένη κυβέρνηση δεν υπολογίζονται», είπε. «Δεν τους βλέπει σαν παραγωγική κοινωνική τάξη, τους θεωρεί αναλώσιμους, ότι παράγουν ένα εμπορεύσιμο προϊόν που με όρους αγοράς θα πρέπει να βγει και ανταγωνιστεί άλλα προϊόντα για να επιβιώσει οπότε δεν είναι και τόσο απαραίτητοι. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τα προβλήματα επιβίωσης, άρχισαν να αναμοχλεύουν και να σπάνε παλιές αντιλήψεις στο χώρο. Κάτι σημαντικό που κερδήθηκε, πέρα από το ότι χιλιάδες κινητοποιήθηκαν στο δρόμο, είναι ότι ξαφνικά αποκτήσαμε μαζικά κοινωνική ταξική συνείδηση. Και επακόλουθα ότι είμαστε εργάτες. Σημαντικό ήταν επίσης ότι με τις πρωτοβουλίες όπως το Support Art Workers και τις ζυμώσεις που έγιναν άνοιξαν ζητήματα για τι είδους τέχνη θέλουμε, για το πώς θα συμπεριλάβουμε το συγκρουσιακό στην αντίληψή μας για την τέχνη, για το πώς μπορεί τελικά η τέχνη να αμφισβητεί τις κυρίαρχες κοινωνικές σχέσεις».

Σαν τον Μάη '68

Πρωτόγνωρα χαρακτήρισε όσα έγιναν το τελευταίο διάστημα και ο Αλέξανδρος Μαρτζούκος. «Μόνο με το 1995 στη Γαλλία όταν χιλιάδες καλλιτέχνες έκαναν δρώμενα με τα δυο εκατομμύρια των απεργών στο Παρίσι ή, συγχωρέστε με για το θράσος μου, ακόμα και με το Μάη του '68 μπορούν να συγκριθούν. Προφανώς τα μεγέθη δεν είναι ίδια, αλλά φάνηκε ξεκάθαρα ότι σε περιόδους κρίσης όπως η σημερινή που η πανδημία ενώνεται με τη φτώχεια, την ανεργία και όλα τα προβλήματα, η κοινωνία κάνει άλματα και οδηγεί σε ανατροπές. Όπως στη Ρωσία του 1917 που μια πολεμική κρίση ενοποίησε όλες τις άλλες και κατέληξε στην Οκτωβριανή Επανάσταση».

Στη συνέχεια μίλησε για την παρέμβαση της επαναστατικής αριστεράς και της Ανατρεπτικής Συσπείρωσης στο κίνημα των τελευταίων μηνών. «Το κόμμα μας και η παράταξή μας έπαιξαν ρόλο στη γιγάντωση του καλλιτεχνικού κινήματος», είπε. «Εδώ και χρόνια οι θέσεις μας, στις συνελεύσεις και στο ΔΣ του ΣΕΗ όταν εκλεγήκαμε, ήταν ξεκάθαρες σαν κρύσταλλο και έτσι πρέπει να παραμείνουν προς τους χιλιάδες συναδέλφους και συναδέλφισσες που τώρα γράφτηκαν στο σωματείο. Με σαφή προσανατολισμό στα καθημερινά προβλήματα για αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, πληρωμένες πρόβες, λεφτά από το κράτος προς τα δημοτικά και κρατικά θέατρα για ηθοποιούς με συμβάσεις κ.α. Δεν ξεχνάμε ότι η ανεργία στον κλάδο μας είναι πάνω από 80%.

Δεν λείψαμε ποτέ από κανένα αγώνα. Και ήμασταν η μοναδική μέχρι πρόσφατα φωνή που μιλάγαμε για μετωπικό αγώνα ενάντια σε κράτος, υπουργούς και εργοδότες. Που μιλάγαμε για δυναμικούς και διαρκείς αγώνες, απεργίες, όπως στο ΚΘΒΕ που κέρδισε ΣΣΕ. Μπορεί να μην είχαμε πλειοψηφία στο ΔΣ αλλά πιέζαμε και καθορίζαμε. Οι εισηγήσεις μας ήταν πάντα σε σύνδεση με το κοινωνικό γίγνεσθαι, όχι μακριά του. Πχ για να παίρνουμε θέση στο προσφυγικό ή για τη ΧΑ ότι είναι εγκληματική οργάνωση. Πάντα κατά του ρατσισμού, του φασισμού, του σεξισμού. Ο αγώνας συνεχίζεται. Φέτος στις εκλογές, εκλέξαμε δυο συνέδρους στην ΠΟΘΑ και έναν στο ΕΚΑ. Παρότι διπλασιάσαμε τις ψήφους μας δεν βγάλαμε έδρα στο ΔΣ για λίγες ψήφους. Το σημαντικό όμως είναι ότι το καλλιτεχνικό κίνημα έχει γιγαντώσει και καλούμαστε να παρέμβουμε ξανά αποφασιστικά, με σαφή προσανατολισμό ρήξης με την πιο σκληρή κυβέρνηση που έχει περάσει ως τώρα».

Επιτεύγματα

«Η συζήτηση για ποια τέχνη παλεύουμε, τι σημαίνει πρόσβαση στην τέχνη για την εργατική τάξη και τους φτωχούς, αν μπορεί η τέχνη και οι καλλιτέχνες να συμβαδίζουν με τα κινήματα, τις εξεγέρσεις και τις επαναστάσεις, δεν είναι καινούργια», είπε η Αλεξάνδρα Μαρτίνη. «Πάντοτε η τέχνη βάδιζε πλάι στα επαναστατικά κινήματα. Αν γυρίσουμε πίσω πχ από το 1750 μέχρι το 1850, όταν η επαναστατική αστική τάξη είχε την αυτοπεποίθηση βασιζόμενη στις ιδέες του Διαφωτισμού να συγκρούεται με την παλιά φεουδαρχική τάξη, είναι η περίοδος που έχουμε από τα μεγαλύτερα καλλιτεχνικά επιστεύγματα: από τις συμφωνίες του Μπετόβεν μέχρι την κλασική αρχιτεκτονική. Αν πάμε πιο πίσω, η εμφάνιση των εμπόρων, η ανακάλυψη της Αμερικής, των αποθεμάτων χρυσού και όλα όσα αυτά έφερναν, επηρέασαν την τέχνη. Ο Σαίξπηρ είναι το παράδειγμα.

Προφανώς, οι καλλιτεχνικές κορυφώσεις και δημιουργίες δεν γίνονται μόνο σε περιόδους μεγάλων αλλαγών και ανόδου των κινημάτων. Αν κοιτάξουμε τα τέλη 19ου αιώνα, η κρίση συνδυάζεται με νέα ρεύματα, όπως των μοντερνιστών, που προσπαθούν να εκφράσουν τη νέα περίοδο, να ασκήσουν κοινωνική κριτική και αυτό ριζοσπαστικοποιεί την ίδια τη μορφή της τέχνης. Ωστόσο, ο ρόλος των επαναστάσεων στην καλλιτεχνική δημιουργία παραμένει. Ένα παράδειγμα είναι το ρεύμα των φουτουριστών που αναπύσσεται ταυτόχρονα στην Ιταλία και τη Ρωσία. Στην μεν Ιταλία παίρνει μιλιταριστικά χαρακτηριστικά, υπέρ του Α'ΠΠ και τελικά υπέρ των φασιστών. Στη Ρωσία το ίδιο ρεύμα ανάμεσα σε δυο επαναστάσεις παίρνει αντιπολεμικά χαρακτηριστικά και φτάνει να γίνει συνοδοιπόρος της ίδιας της επανάστασης».

Στη συνέχεια στάθηκε στους δρόμους που άνοιξε η Ρώσικη Επανάσταση, ιδιαίτερα στο κομμάτι της πρόσβασης στην τέχνη για όλους. «Παρόλο που η εργατική τάξη είχε να αντιμετωπίσει την πείνα και τις πιο σκληρές συνθήκες, είχε τη δυνατότητα να πηγαίνει από τα εργοστάσια στα θέατρα και τις όπερες, πράγματα αδιανόητα μέχρι τότε που αυτά ήταν στα χέρια των πλουσίων. Μπορούσε να κατακλύζει πλατείες και να ακούει το λαϊκό επίτροπο παιδεία να απαγγέλει ποίηση ή να συζητά για την λογοτεχνία. Ήταν μια συνειδητή προσπάθεια των μπολσεβίκων και του εργατικού κράτους να φέρει κοντά τους εργάτες με την τέχνη.

Η πλειοψηφία των καλλιτεχνών στεκόταν δίπλα σε αυτές τις προσπάθειες. Ο Τζίγκα Βέρτοφ, μεγάλος κινηματογραφιστής της περιόδου, ήταν μέσα στα προπαγανδιστικά τρένα της επανάστασης σε όλη τη χώρα. Ήταν περίοδος έκρηξης της δημιουργίας. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες έγραψε ο Τρότσκι το “Λογοτεχνία και Επανάσταση” για να απαντήσει σε όλα τα ερωτήματα: ποια η σχέση καλλιτέχνη και κοινωνίας, πώς ασκούμε κριτική σε ένα έργο τέχνης, πρέπει να ρίξουμε στην πυρά παλιά ρεύματα ή να τα αξιοποιήσουμε για να πάμε παρακάτω;».

Οι ομιλίες πυροδότησαν τη συζήτηση. Οι μπαλαρίνες της Όπερας του Παρισιού που χόρεψαν στο δρόμο για τους απεργούς μπροστά από το σύνθημα “Γενική Απεργία” ή οι μαύρες μπαλαρίνες του Black Lives Matter που έγιναν σύμβολο του κινήματος πρόσφατα, ήταν μόνο κάποιες από τις εικόνες που αναφέθηκαν ως κομμάτι των μεγάλων αλλαγών που φέρνουν οι εξεγέρσεις και στο χώρο των καλλιτεχνών. Αντίστοιχα, μεγάλη κουβέντα και αντιπαράθεση έγινε γύρω από το ξήλωμα αγαλμάτων, μνημείων και άλλων συμβόλων ρατσισμού και καταπίεσης από το κίνημα το τελευταίο διάστημα. Χωρίς αμφιβολία οι εξελίξεις δεν αφήνουν τίποτα και κανέναν ανεπηρέαστο.