Καταπίεση και απελευθέρωση
STOP στην ομοφοβία: Δικαιοσύνη για τον Ζακ

20/9, Διαδήλωση για τη συμπλήρωση δυο χρόνων από τη δολοφονία της Zackie Oh. Φωτό: Λένα Βερδέ

Στις 21 Οκτώβρη αρχίζει η δίκη για τη δολοφονία της Zackie Oh

Στις 21 Οκτώβρη ξεκινά η δίκη των δολοφόνων του Ζακ Κωστόπουλου. Έχοντας επιεική μεταχείριση από τις αρχές ήδη από το παραπεμπτικό βούλευμα, οι Σ. Δημόπουλος και Α. Χορταριάς, καθώς και τέσσερις αστυνομικοί θα δικαστούν για θανατηφόρο σωματική βλάβη. Το αίτημα της οικογένειας του Ζακ να αναβαθμιστεί το κατηγορητήριο αγνοήθηκε και η μήνυση σε βάρος του συνόλου των αστυνομικών για ανθρωποκτονία και σε βάρος του διασώστη ΕΚΑΒ για θανατηφόρο έκθεση απορρίφθηκε. Η μάχη για τη δικαίωση του Ζακ είναι μια μάχη ενάντια στις ανισότητες, την ομοφοβία και τρανσφοβία, την περιθωριοποίηση, την αστυνομική αυθαιρεσία. Και η δίκη των δολοφόνων του είναι σταθμός σε αυτή τη μάχη.

Το μεσημέρι τις 21 Σεπτέμβρη 2018, ο ακτιβιστής και καλλιτέχνης Ζακ Κωστόπουλος, γνωστός και με το drag όνομά του Zackie Oh, δολοφονήθηκε βάναυσα σε δημόσια θέα. Δυο επιχειρηματίες της περιοχής τον κλώτσησαν επανειλημμένα στο κεφάλι ενώ ήταν εγκλωβισμένος σε μια σπασμένη τζαμαρία και λίγο αργότερα οκτώ αστυνομικοί συνέχισαν να τον χτυπούν και τον χειροπέδησαν με φοβερή βαναυσότητα ενώ ήταν πια σχεδόν αναίσθητος. Πολλά ΜΜΕ έσπευσαν να κυκλοφορήσουν την είδηση: “επίδοξος ληστής κόπηκε στα τζάμια ενώ προσπαθούσε να διαφύγει” και λίγη ώρα αργότερα το αφήγημα είχε μετατραπεί σε μια ιστορία αυτοδικίας -πάλι με αφετηρία την υποτιθέμενη ληστεία. Ο Σ. Δημόπουλος, ιδιοκτήτης του κοσμηματοπωλείου στο οποίο ξυλοκοπήθηκε ο Ζακ, έκανε δήλωση στις κάμερες χωρίς να αναφέρει τον ξυλοδαρμό και έχοντας ήδη καθαρίσει τα αίματα από το πεζοδρόμιό του. Αν δεν ήταν γνωστός, και αν δεν έβγαιναν στη δημοσιότητα τα βίντεο που δείχνουν την επίθεση σε βάρος του, ο Ζακ θα είχε πέσει στα αζήτητα της αστυνομίας και η βάναυση δολοφονία του θα είχε περάσει εντελώς ατιμώρητη.

Προσπάθεια συγκάλυψης

Αυτήν όμως την εξέλιξη των πραγμάτων προσπάθησαν να εξασφαλίσουν ούτως ή άλλως. Τη δολοφονία του Ζακ ακολούθησε μια τιτάνια προσπάθεια συγκάλυψής της. Όσο ο δεύτερος δράστης, Α. Χορταριάς, κυκλοφορούσε ελεύθερος πριν ακόμα ταυτοποιηθεί από τα βίντεο, είχε το θράσος να δημιουργεί κλίμα σε βάρος του Ζακ γράφοντας στα κοινωνικά δίκτυα ότι επρόκειτο για μια λογική πράξη αυτοάμυνας απέναντι σε έναν ληστή με μαχαίρι. Τα δεξιά ΜΜΕ έγραφαν στο ίδιο μήκος κύματος, ενώ κάποια προχώρησαν σε αυτό που το κίνημα ονόμασε “δεύτερη δολοφονία του Ζακ”: με χυδαιότητες για τις ταυτότητές του, είτε αυτές ίσχυαν είτε του τις είχαν αποδώσει, έγραφαν ούτε λίγο ούτε πολύ ότι έπαθε αυτά που άξιζε ως οροθετικός, ομοφυλόφιλος, χρήστης, περιθωριακός. 

Η αρχική δικογραφία δεν είχε καμία αναφορά στη βιαιότητα της επίθεσης σε βάρος του Ζακ, ενώ περιέγραφε τα περιστατικά από την οπτική γωνία της απόπειρας ληστείας, παρά το ότι κανένα στοιχείο δεν επιβεβαίωνε αυτήν την εκδοχή. Με στοχευμένες “διαρροές” από “αστυνομικές πηγές”, τις επόμενες ημέρες έγινε προσπάθεια να διαστρεβλωθεί η αλήθεια. “Βρέθηκε το DNA του Ζακ στο μαχαίρι”, έλεγε ένας τίτλος. Αργότερα αποδείχθηκε ότι ήταν το αίμα του, ενώ δεν βρέθηκαν δακτυλικά αποτυπώματα του Ζακ, ούτε στο μαχαίρι ούτε στο κατάστημα. “Απροσδιόριστη η αιτία θανάτου του Ζακ”, έλεγε ένα άλλο δημοσίευμα μετά την πρώτη ιατροδικαστική εξέταση και συμπλήρωνε: “δεν φέρει θανατηφόρες κακώσεις” -ενώ η πραγματικότητα αποδείχθηκε έναν μήνα μετά, ότι καμία κάκωση μόνη της δεν έφερε τον θάνατο, αλλά όλες μαζί οδήγησαν σε ισχαιμικό επεισόδιο που ήταν η αιτία θανάτου. Παράλληλα, τις μέρες εκείνες, έβγαιναν δημοσιεύματα που υπονοούσαν ή έλεγαν ευθέως ότι ο Ζακ πέθανε από τα ναρκωτικά που είχε πάρει. Μέχρι που βγήκε η τοξικολογική και κατέρριψε και αυτό το σενάριο.

Οι δολοφόνοι αφέθηκαν ελεύθεροι με περιοριστικούς όρους μετά τις απολογίες τους. Η ΕΔΕ για τους αστυνομικούς έγινε με δυο μήνες καθυστέρηση και πρότεινε την ανώτατη πειθαρχική ποινή για τους τέσσερις (απόταξη) και αργία με το ερώτημα της απόλυσης για τους άλλους τέσσερις. Ωστόσο το πειθαρχικό συμβούλιο αναβλήθηκε τον Ιούλιο του 2019 και τον Νοέμβριο του 2019 με άγνωστη εξέλιψη -μέχρι και σήμερα οι αστυνομικοί δεν έχουν υποστεί πειθαρχικές ποινές. Χρειάστηκαν τρεις ολόκληρες εβδομάδες για να ζητήσει η εισαγγελέας του Αρείου Πάγου να διερευνηθεί το ρατσιστικό κίνητρο στη δολοφονία, η παραπομπή των έξι σε δίκη έγινε έναν ολόκληρο χρόνο μετά, παραμονές της πρώτης επετείου της δολοφονίας, ενώ η ημερομηνία της δίκης ορίστηκε την άνοιξη του 2020 για τις 21 Οκτώβρη, 25 ακριβώς μήνες μετά τη δολοφονία, παρά το ότι η ανακριτική διαδικασία είχε λήξει αδικαιολόγητα γρήγορα.

Εμπόδια

Η συγκάλυψη και τα εμπόδια δεν σταματάνε εκεί. Η αστυνομία αδιαφόρησε στο αίτημα του ανακριτή να κατασχεθεί υλικό από τις κάμερες ασφαλείας. Με πίεση της πολιτικής αγωγής της οικογένειας του Ζακ στάλθηκε δεύτερο αίτημα το οποίο είχε την ίδια μοίρα. Όταν πια συλλέχθηκε το υλικό ήταν πολύ αργά, καθώς όποιες κάμερες μπορεί να είχαν καταγράψει την επίθεση, το είχαν διαγράψει αυτόματα, όπως προβλέπεται μετά από λίγα 24ωρα. Οι λίγοι μάρτυρες που κλήθηκαν, έκαναν λόγο για δεκάδες άλλους αυτόπτες μάρτυρες, αλλά κι εκεί υπάρχει ένα τεράστιο κενό. Τον μάρτυρα κλειδί (ο λεγόμενος “άνδρας με το κίτρινο μπλουζάκι”, που είχε εμποδίσει τον Ζακ από το να μπει στον απέναντι Βενέτη και ακολούθησε από κοντά όλη την πορεία των γεγονότων -μέχρι και γκλοπ εικονίζεται να κρατάει) η αστυνομία ισχυριζόταν ότι δεν μπορεί να τον βρει. Χρειάστηκε η δουλειά της Forensic Architecture, μιας ομάδας ανεξάρτητων ερευνητών, και η τεράστια δημοσιότητα που έδωσε στα ευρήματά της ο απλός κόσμος, που ανάγκασαν τον μάρτυρα να εμφανιστεί μέσα σε τρεις μέρες.

Για όλους αυτούς τους λόγους ο Α. Χορταριάς αισθάνεται την άνεση να κυκλοφορεί στον τόπο του εγκλήματος και να συνεχίζει να τραμπουκίζει. Το καλοκαίρι του 2019 επιτέθηκε φραστικά στις δημοσιογράφους Α. Νίνη και Μ. Λούκα, καθώς και στους υπόλοιπους του συνεργείου που βρέθηκε στο κοσμηματοπωλείο για ρεπορτάζ, ενώ τον Δεκέμβριο του 2019 είχε στήσει ολόκληρη ενέδρα, βεβηλώνοντας με εθνικιστικά αυτοκόλλητα τα στένσιλ που είχαν γίνει στη μνήμη του Ζακ για τους 15 μήνες από τη δολοφονία του, αναρτώντας τη βεβήλωση στα κοινωνικά δίκτυα και προκαλώντας ονομαστικά την Μ. Λούκα να έρθει να τα κατεβάσει. Η δημοσιογράφος Α. Φράγκου που περνούσε τυχαία από εκεί κατέβασε τα αυτοκόλλητα και δέχτηκε επίθεση, με τον δράστη να φωνάζει “φώναξε την αστυνομία ρε” -θέλοντας να δείξει ότι δεν την φοβάται. Αυτό το μήνυμα είχε πάρει από την ίδια την αστυνομία άλλωστε.

Η δίκη των δολοφόνων του Ζακ είναι από μόνη της ένα μεγάλο κατόρθωμα του κινήματος. Από την άρνηση της μεγάλης μάζας του κόσμου να δεχθεί ότι ένας περιθωριοποιημένος φτωχοδιάβολος αξίζει να πεθάνει επειδή πήγε να κλέψει, ανοίγοντας αυτή την αντιπαράθεση ήδη από τις πρώτες ώρες, μέχρι την οργή όταν μαθεύτηκε τι πραγματικά είχε συμβεί, ήταν οι χιλιάδες κόσμου που δεν άφησαν να θαφτεί η υπόθεση του Ζακ κάτω από τόνους λάσπης. Διαδηλώσεις ξέσπασαν άμεσα, από τα δικαστήρια όπου έγιναν οι απολογίες, μέχρι το κέντρο της Αθήνας που πλημμύρισε ούτε μία ούτε δυο φορές. 

Κίνημα

Καλέσματα από οργανώσεις, drag queens, φοιτητικούς συλλόγους και συνδικάτα με προεξέχουσα την ΟΕΝΓΕ, έχτισαν ένα μεγάλο κίνημα “Δικαιοσύνη για τον Ζακ”. Στις διαδηλώσεις σε όλη την Ευρώπη συχνά εμφανιζόταν κάποιο μπλοκ, πανό ή πικέτα με το σύνθημα αυτό. Στα Pride του επόμενου καλοκαιριού, στην Ελλάδα και διεθνώς, ο Ζακ ήταν το κέντρο. Στην Αθήνα, δεκάδες χιλιάδες διαδήλωσαν ενάντια στην αστυνομική αυθαιρεσία και ατιμωρησία. Στην καμπάνια της Διεθνούς Αμνηστίας ανταποκρίθηκαν πάνω από 100 χιλιάδες άνθρωποι υπογράφοντας ότι απαιτούν δικαιοσύνη. Στην πρώτη και στη δεύτερη επέτειο της δολοφονίας, χιλιάδες διαδήλωσαν σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, κάνοντας όλο και πιο ξεκάθαρα τις συνδέσεις ανάμεσα στο ΛΟΑΤΚΙ+ και στο αντιρατσιστικό/αντιφασιστικό κίνημα. Η Μάγδα Φύσσα στην κεφαλή της πορείας από τη Γλάδστωνος ήταν η προσωποποίηση του ότι ο αγώνας για δικαιοσύνη είναι κοινός και είναι υπόθεση όλων.

Ο απόηχος της απόφασης στη δίκη της Χρυσής Αυγής δεν θα έχει καταλαγιάσει ακόμα, όταν όλος ο κόσμος που έχει αγωνιστεί για να μπουν οι ναζί στη φυλακή θα ξαναβγεί στους δρόμους για να διεκδικήσει δικαίωση για τον Ζακ. Οι αγωνιώδεις προσπάθειες του κράτους, των δεξιών ΜΜΕ, της αστυνομίας να θάψουν την υπόθεση είναι η καλύτερη απόδειξη ότι η μάχη για τη δικαίωση του Ζακ είναι μια ακόμη μάχη που θα καθορίσει σε τι κοινωνία θα ζούμε.