Ιδέες
Η επαναστατική αντιφασιστική παράδοση

Την Παρασκευή 16 Οκτώβρη στις 7μμ το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο οργανώνει διαδικτυακή εκδήλωση-παρουσίαση της 3ης έκδοσης του βιβλίου του Ντάνκαν Χάλας «Ο Μαρξισμός του Τρότσκι». Ενός βιβλίου που συμπυκνώνει όλες τις βασικές συνεισφορές του μεγάλου επαναστάτη: τη θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης, την ανάλυση του σταλινισμού, τα ζητήματα στρατηγικής και τακτικής, τη σχέση των επαναστατικών κομμάτων με την εργατική τάξη.

Όμως, λίγες μέρες μετά την ιστορική καταδίκη της Χρυσής Αυγής ως εγκληματικής οργάνωσης, είναι ευκαιρία να ανατρέξουμε, όπως και ο Ντάνκαν Χάλας στο βιβλίο του, ειδικότερα στη συνεισφορά του Τρότσκι τη δεκαετία του 1930 για τη στρατηγική της Αριστεράς απέναντι στην άνοδο του Χίτλερ και του ναζισμού. Ο Τρότσκι ήταν ο πρώτος που έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου στη Γερμανία και διατύπωσε μια από τις πιο οξυδερκείς αναλύσεις για τη φύση του φασισμού σαν αντιδραστικού κινήματος. Και δεν έμεινε σ’ αυτό. Με όπλο την στρατηγική του ενιαίου μετώπου –που είχε διατυπώσει η Τρίτη Διεθνής στα επαναστατικά της χρόνια– εξήγησε πώς η εργατική τάξη μπορεί να αποκρούσει την φασιστική απειλή και να ανοίξει το δρόμο για τη δική της λύση στην κρίση του καπιταλισμού –την επανάσταση. 

Ο Τρότσκι, ήδη από το 1930, τόνιζε το γεγονός ότι ο φασισμός είναι μια ιδιαίτερη μορφή αντίδρασης που έχει στόχο το τσάκισμα ΟΛΩΝ των εργατικών οργανώσεων (συμπεριλαμβανομένων και των Σοσιαλδημοκρατικών) και κάθε μορφής αντίστασης.

Θεωρούσε το φασισμό σαν ένα πολιτικό κίνημα που ξεπήδησε μέσα στα πλαίσια του μονοπωλιακού καπιταλισμού σε μια φάση τόσο έντονης κρίσης που οι «κανονικές» μέθοδοι της κοινοβουλευτικής διακυβέρνησης δεν μπορούσαν να την αντιμετωπίσουν. Σαν μια φάση όπου ακόμα και η πιο περιορισμένη δυνατότητα οργάνωσης των εργατών και των εργατριών γίνεται ανυπόφορη για τους καπιταλιστές. Καταλάβαινε ότι ο φασισμός διαφέρει από τις άλλες μορφές αντίδρασης γιατί αναπτύσσεται σαν μαζικό κίνημα που είναι ριζωμένο κυρίως στα μεσαία στρώματα της κοινωνίας, αλλά μπορεί να επεκταθεί και σε τμήματα του αυξανόμενου αριθμού των ανέργων. 

Αν και ο Χίτλερ βοηθήθηκε σημαντικά σε πολλές και κρίσιμες στιγμές από τμήματα του μεγάλου κεφάλαιου και από το κράτος, ο Τρότσκι επέμενε ότι ο φασισμός δεν είναι απλά «μια καπιταλιστική συνομωσία», ούτε απλά «το μακρύ χέρι του κράτους». Το διακριτικό του γνώρισμα είναι η κινητοποίηση τέτοιων, απελπισμένων από τα χτυπήματα της οικονομικής κρίσης, μικροαστικών μαζών σαν «πολιορκητικό κριό σε μια εκστρατεία βίας ενάντια στην εργατική τάξη». Βέβαια, ήταν ξεκάθαρος ότι: «Ο φασισμός όταν ανέβει στην εξουσία δεν είναι καθόλου μια κυβέρνηση της μικροαστικής τάξης, αλλά είναι η πιο ανελέητη δικτατορία του μονοπωλιακού κεφάλαιου».

Ενιαίο εργατικό μέτωπο

Στηριγμένος σε αυτή την ανάλυση ο Τρότσκι επιμένει ότι η απάντηση είναι το ενιαίο εργατικό μέτωπο που βασιζόταν «στην ανάγκη της ενότητας των εργαζόμενων μαζών στη δράση, της ενότητας στην αντίσταση ενάντια στις επιθέσεις του καπιταλισμού και τέλος της ενότητας να περάσουν στην αντεπίθεση εναντίον του». Αυτό συμπεριλαμβάνει την απεύθυνση στις ηγεσίες των ρεφορμιστικών κομμάτων γιατί «ενδιαφερόμαστε να αναγκάσουμε τους ρεφορμιστές να βγουν από τα καταφύγιά τους και να τους στήσουμε δίπλα μας μπροστά στα μάτια των αγωνιζόμενων μαζών».

Όμως, όπως γράφει ο Ντάνκαν Χάλας στο βιβλίο του: «Το καλοκαίρι του 1928, το Έκτο Συνέδριο της [σταλινικής πια] Τρίτης Διεθνούς επέβαλε τη γραμμή της ‘Τρίτης Περιόδου’, σύμφωνα με την οποία ‘σε χώρες που υπάρχουν ισχυρά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, ο φασισμός παίρνει την ιδιαίτερη μορφή του σοσιαλ-φασισμού’… Στην πράξη αυτό σήμαινε ότι σε μια εποχή που ο φασισμός ήταν ένας πραγματικός κίνδυνος, ειδικά στη Γερμανία, τα Κομμουνιστικά Κόμματα θεωρούσαν τους Σοσιαλδημοκράτες ως τον κύριο εχθρό… Αυτό συνεπαγόταν ότι δεν υπήρχε θέμα να γίνει προσπάθεια ώστε να εξαναγκαστούν τα μαζικά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα και τα συνδικάτα που έλεγχαν να μπουν σε ενιαίο μέτωπο ενάντια στους φασίστες».

«Ο Τρότσκι», συνεχίζει ο Χάλας, «έγραψε και μίλησε ενάντια σ’ αυτή την εγκληματική ηλιθιότητα, καταβάλλοντας άμεσες και απεγνωσμένες προσπάθειες από το 1929 μέχρι τη ναζιστική καταστροφή το 1933. Το κεντρικό θέμα όλων αυτών των γραπτών ήταν η ανάγκη ‘Για ένα εργατικό ενιαίο μέτωπο ενάντια στο φασισμό’, για να παραθέσουμε τον τίτλο ενός από τα πιο γνωστά από αυτά».

Ο Τρότσκι γνώριζε καλύτερα απ’ όλους ότι οι ηγέτες της Σοσιαλδημοκρατίας είχαν πολύ βεβαρυμένο μητρώο: είχαν σώσει τον καπιταλισμό στη Γερμανία καταστέλλοντας το επαναστατικό κύμα μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και αντιμετώπιζαν τους ναζί ‘στα πλαίσια των θεσμών’ ως ένα ακόμα δεξιό ‘νόμιμο πολιτικό κόμμα’. Αλλά ήταν και οι ίδιοι προγραμμένοι από τους φασίστες. Επιπλέον, οι εργάτες που επηρεάζονταν από το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα αναζητούσαν μια ηγεσία για να παλέψουν ενάντια στον Χίτλερ. Από αυτές τις δυο διαπιστώσεις απέρρεε η τακτική που θα μπορούσε να ενώσει στη δράση όσων ήθελαν να αντισταθούν στους φασίστες. Αυτό, σύμφωνα με τον Τρότσκι, δεν σήμαινε το θάψιμο των διαφορών ανάμεσα σε αυτούς που ήθελαν να εξωραΐσουν το σύστημα και αυτούς που επιδίωκαν να το ανατρέψουν. «Βαδίζουμε ξεχωριστά, χτυπάμε μαζί», έγραφε επιγραμματικά. «Συμφωνούμε μόνο στο πώς χτυπάμε, ποιον χτυπάμε και πότε χτυπάμε». 

Η συλλογική δύναμη, όμως, των γερμανών εργατών δεν έμελλε να δοκιμαστεί ενάντια στις ναζιστικές ορδές. Το ισχυρότερο εργατικό κίνημα της Ευρώπης δεν κινήθηκε ποτέ αποφασιστικά. Και το τίμημα δεν μπορούσε να είναι βαρύτερο.

Δυο χρόνια αργότερα τα Κομμουνιστικά Κόμματα αναγκάστηκαν να αλλάξουν αυτή την καταστροφική τακτική κάτω από την πίεση της εργατικής τους βάσης. Όμως, την αντικατέστησαν με την εξίσου καταστροφική τακτική των «Λαϊκών Μετώπων», δηλαδή συμμαχώντας ακόμα και με κεντροδεξιά αστικά κόμματα ενάντια στους φασίστες. Ο Τρότσκι δεν χαρίστηκε ούτε αυτή τη φορά στα γραπτά του, τόσο για την Ισπανία, όσο και για τη Γαλλία του 1936 και τις ήττες που οδήγησαν τα «Λαϊκά Μέτωπα» το εργατικό κίνημα. 

Στην πάλη ενάντια στη φασιστική απειλή, καταλήγει ο Ντάνκαν Χάλας, «τα γραπτά του Τρότσκι για τη στρατηγική και την τακτική είναι ένα πραγματικό θησαυροφυλάκιο για τους επαναστάτες σήμερα».