Το δημόσιο χρέος σε παγκόσμια κλίμακα μοιάζει να είναι εκτός ελέγχου. Μια δεκαετία καπιταλιστικής κρίσης αντιμετωπίσθηκε με τεράστια προγράμματα νομισματικής χαλάρωσης. Σε αυτά ήρθε να προστεθεί ένας χρόνος πανδημίας με αποτέλεσμα τον πλήρη εκτροχιασμό του κρατικού δανεισμού. Ακόμα και στη μεγαλύτερη καπιταλιστική οικονομία, τις ΗΠΑ, το δημόσιο χρέος είναι πλέον στο 127% του ΑΕΠ έναντι 60% το 2009. Για να καταλάβουμε τι σημαίνει αυτό η Ελλάδα μπήκε στο πρώτο μνημόνιο το 2009 με λόγο χρέους/ ΑΕΠ 126.7% που σήμερα έχει φτάσει το 217% του ΑΕΠ σύμφωνα με το Οργανισμό Διαχείρισης Δημόσιου Χρέους (ΟΔΔΗΧ) και το 223% σύμφωνα με τις εκθέσεις των τραπεζών Uni Credito και Bank of New York.
Ο βασικός λόγος γι’ αυτό το αποτέλεσμα είναι ότι τα προγράμματα νομισματικής χαλάρωσης των κεντρικών τραπεζών παγκοσμίως στην πραγματικότητα χρηματοδότησαν τις ζημιές των επιχειρήσεων. Με άλλα λόγια μετέτρεψαν τις ζημιές των καπιταλιστών σε ζημιές της κοινωνίας. Αυτό δεν προκάλεσε καμμιά σημαντική αύξηση στο ΑΕΠ απλά απέτρεψε την παραπέρα μείωσή του. Ήδη από τα τέλη του 2019 ο σημερινός πρωθυπουργός της Ιταλίας και τότε απερχόμενος πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι είχε παραδεχτεί ότι αυτή πολιτική είναι αδιέξοδη με την έννοια ότι δεν μπορεί να αποκαταστήσει την καπιταλιστική συσσώρευση. Χρειαζόταν κατά τη γνώμη του η εφαρμογή πολιτικών δημοσιονομικής επέκτασης (κρατικών δαπανών). Ανάλογες απόψεις διατύπωσε και ο Αμερικανός οικονομολόγος του Harvard και επικεφαλής του Αμερικανικού συμβουλίου οικονομικών εμπειρογνωμόνων επί προεδρίας Κλίντον Λάρι Σάμερς. Αμφότερες οι απόψεις είναι η κυνική ομολογία ότι τρισεκατομμύρια έχουν πεταχτεί στο πίθο των Δαναΐδων και χρόνια λιτότητας και κακουχίας για τους εργαζόμενους έχουν πάει στο βρόντο.
Έτσι ξεκίνησε μια συζήτηση για πολιτικές ενίσχυσης της ζήτησης μέσω κρατικών δαπανών. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η ανταπόκριση ήταν συγκρατημένη και γεμάτη αστερίσκους και προϋποθέσεις. Η τοποθέτηση των περισσότερων κυβερνήσεων ήταν ότι το υψηλό δημόσιο χρέος είναι εμπόδιο για τέτοιες πολιτικές. Έτσι προέκυψε το «Ταμείο Ανάκαμψης» που θα φτάσει λένε τα 300 δις ευρώ αλλά που οι προϋποθέσεις απορρόφησης των κεφαλαίων του είναι πολύ δυσχερείς ιδιαίτερα για περιφερειακές οικονομίες όπως η Ελληνική. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι όσα όνειρα και να κάνει ο Μητσοτάκης και οι διαπλεκόμενοι, το Ταμείο θα χρηματοδοτήσει κυρίως τη Γερμανική βιομηχανία ηλεκτρικών αυτοκινήτων.
Αυτό το κατάλαβαν έστω καθυστερημένα στην υπόλοιπη ΕΕ και οι αντιδράσεις δεν άργησαν να εμφανισθούν. Εκατό (100) Ευρωπαίοι οικονομολόγοι με επικεφαλής τον Τόμας Πικετί προχώρησαν στις αρχές Φεβρουαρίου σε ανοιχτή επιστολή – πρόταση προς τους μηχανισμούς της ΕΕ. Στην επιστολή ζήτησαν τη διαγραφή (ή τη μετατροπή τους σε άληκτο ομόλογο μηδενικού επιτοκίου) των κρατικών ομολόγων που βρίσκονται στη κατοχή της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και ανέρχονται στο ποσό των 2,5 τρισεκατομμυρίων ευρώ. Το ποσό αντιστοιχεί στο 25% του συνολικού χρέους των χωρών μελών της ΕΕ. Θεωρούν ότι με αυτό τον τρόπο θα δημιουργηθεί χώρος για ένα πολύ μεγαλύτερο «ταμείο ανάκαμψης» (2,5 τρις) ο οποίος λόγω του υψηλού δημοσιονομικού πολλαπλασιαστή (1,7 περίπου) θα φτάσει να καλύψει τις ζημιές της Κεντρικής Τράπεζας λόγω της διαγραφής. Η άποψή τους είναι ότι η οικονομική ανάκαμψη απαιτεί ένα Ταμείο που θα μπορεί να διαθέτει 300-400 δις ευρώ το χρόνο επιχορήγηση στους καπιταλιστές και όχι 300 δις συνολικά όπως αυτό που θεσμοθετήθηκε.
Η λογική του προτεινόμενου σχεδίου είναι τόσο παλιά όσο και ο ίδιος ο καπιταλισμός. Θυμίζει το σχέδιο του Φίλλιπου του Β’ Δούκα της Ορλεάνης και του Σκωτσέζου οικονομολόγου και τραπεζίτη Τζον Λο να μετατρέψουν τα χρέη του Λουδοβίκου του XV σε υποχρεώσεις της Κεντρικής Τράπεζας. Το σχέδιο είχε δύο φάσεις, στην πρώτη τα χρέη αγοράσθηκαν από την Κεντρική Τράπεζα όπως έγινε και τώρα. Στη συνέχεια η ενεργούσα ως Κεντρική Τράπεζα, η Bank Generale όπως ονομαζόταν, χρηματοδότησε ένα κερδοσκοπικό σχήμα την «Εταιρεία του Μισισιπή». Τα κέρδη της «Εταιρείας» θα χρηματοδοτούσαν με τη σειρά τους τη ζημιά της κεντρικής τράπεζας από τη διαγραφή των χρεών του Μονάρχη. Το σχήμα κατέρρευσε όταν κατέρρευσε η «Εταιρεία του Μισισιπή» το 1720.
Το πρόβλημα αυτών των σχεδίων διαχρονικά είναι ότι βασίζονται στη πεποίθηση ότι το σύστημα είναι σε κρίση επειδή το δημόσιο χρέος είναι υψηλό. Στην πραγματικότητα ισχύει το αντίθετο. Το χρέος είναι υψηλό επειδή το σύστημα είναι σε κρίση.
Τρόπος διαγραφής του χρέους και παράλληλα κάλυψης των ζημιών των Κεντρικών Τραπεζών υπάρχει. Είναι η κρατικοποίηση χωρίς αποζημίωση Τραπεζών και Επιχειρήσεων και όχι η κατασπατάληση και άλλων χρημάτων για επιδότηση των καπιταλιστών. Φυσικά μια τέτοια λύση δεν μπορεί να εφαρμοστεί στο πλαίσιο μιας καπιταλιστικής ολοκλήρωσης όπως η ΕΕ αλλά με την αποδέσμευση από αυτήν και την εφαρμογή πολιτικών εργατικού ελέγχου.