Ιδέες
Τα πολύτιμα βιβλία της Ρόζας

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ γεννήθηκε πριν από 150 χρόνια, στις 5 Μάρτη 1871. Στις 15 Γενάρη του 1919, έπεφτε νεκρή στο Βερολίνο, δολοφονημένη από τις ορδές των αντεπαναστατικών παραστρατιωτικών σωμάτων που ανέλαβαν να πνίξουν στο αίμα την εξέγερση των εργατών της γερμανικής πρωτεύουσας. Σε όλη της τη ζωή υπήρξε «το κοφτερό ξίφος και η ζωντανή φλόγα της επανάστασης», όπως έγραψε στη νεκρολογία της η πιο στενή της φίλη, η Κλάρα Τσέκτιν. Όχι μόνο με την αστείρευτη δράση της, αλλά και με το λαμπρό θεωρητικό οπλοστάσιο που μας άφησε. 

Το βιβλίο της “Κοινωνική μεταρρύθμιση ή επανάσταση” γράφεται το 1899 και μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα από τα ιδρυτικά κείμενα της επαναστατικής αριστεράς. Αποτελεί την πρώτη συστηματική κριτική του ρεφορμισμού και διαβάζοντάς το ανακαλύπτουμε πόσο επίκαιρο παραμένει το δίλημμα «μεταρρύθμιση ή επανάσταση» που έβαλε από τότε η Ρόζα. Είναι μια οξυδερκής και εμπεριστατωμένη πολεμική στον 'Εντουαρντ Μπερνστάιν, έναν από τους βασικούς ηγέτες του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, ο οποίος είχε διατυπώσει για πρώτη φορά καθαρά την άποψη ότι ο σοσιαλισμός δεν θα έρθει με ανατροπή του καπιταλισμού, αλλά σαν αποτέλεσμα κοινωνικών μεταρρυθμίσεων και σταδιακών αλλαγών μέσα στον καπιταλισμό.

Η Ρόζα απαντά: «Η μεταρρύθμιση και η επανάσταση δεν είναι διαφορετικές μέθοδοι ιστορικής εξέλιξης που μπορούν εύκολα να επιλεχθούν από τον πάγκο της ιστορίας, όπως κάποιος επιλέγει ζεστά ή κρύα λουκάνικα… Αυτοί που υποστηρίζουν τη μέθοδο των νομοθετικών μεταρρυθμίσεων σε αντίθεση με την κατάληψη της πολιτικής εξουσίας και τη σοσιαλιστική επανάσταση, δεν διαλέγουν στην πραγματικότητα έναν πιο ήρεμο και πιο αργό δρόμο που πηγαίνει στον ίδιο στόχο, αλλά έναν διαφορετικό στόχο. Αντί να υποστηρίζουν τη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας, στηρίζουν επιφανειακές αλλαγές της παλιάς κοινωνίας».

Το 1906 η Ρόζα γράφει το βιβλίο της “Μαζική απεργία, κόμμα, συνδικάτα” για να απαντήσει σε μια σειρά ερωτήματα επίκαιρα σήμερα όσο και τότε: Είναι πραγματικός ο διαχωρισμός ανάμεσα στους οικονομικούς και τους πολιτικούς αγώνες της εργατικής τάξης; Φταίει ο κόσμος που είναι «ανέτοιμος» και «δεν τραβάει»; Μήπως οι απεργίες είναι ξεπερασμένες και χρειαζόμαστε άλλους εναλλακτικούς τρόπους πάλης; Τελικά, μέχρι πού φτάνουν τα όρια ενός μαζικού και οργανωμένου από τα κάτω απεργιακού κινήματος; Χρησιμοποιεί την εμπειρία της επανάστασης του 1905 στη Ρωσία για να συνδέσει τους απεργιακούς αγώνες με τη συνολική προοπτική της εργατικής επανάστασης.

Γέφυρα

Η μαζική απεργία είναι ο δρόμος που γεφυρώνει τους αγώνες τού σήμερα με τη σοσιαλιστική επανάσταση, υποστηρίζει η Λούξεμπουργκ. Δεν υπάρχουν σινικά τείχη ανάμεσα στους οικονομικούς και πολιτικούς αγώνες. Απεργίες μπορούν να ξεκινήσουν από φαινομενικά ασήμαντα οικονομικά ζητήματα και να εξελιχθούν σε μια γενικευμένη αναμέτρηση με το κράτος. Και αντίστροφα, μεγάλα πολιτικά κινήματα μπορούν να τροφοδοτήσουν την αυτοπεποίθηση των εργατών και των εργατριών να παλέψουν στο χώρο δουλειάς τους, όταν πριν λίγο καιρό θεωρούσαν αδιανόητο κάτι τέτοιο. Το βιβλίο αποτελεί ταυτόχρονα και την πρώτη συστηματική μαρξιστική ανάλυση της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας ως ένα συντηρητικό στρώμα.

Για να αναλύσει ένα νέο φαινόμενο, τον ιμπεριαλισμό, η Ρόζα κατέληξε το 1913 στη συγγραφή ενός θεωρητικού έργου, τη “Συσσώρευση του κεφάλαιου”, που χωρίς αμφιβολία πρόκειται για μια από τις σημαντικότερες και πρωτότυπες συμβολές στη μαρξιστική οικονομική θεωρία μετά το “Κεφάλαιο” του Μαρξ. 

Αυτό που σε μεγάλο βαθμό καθόρισε την πολιτική πορεία της Ρόζας Λούξεμπουργκ ήταν η αταλάντευτη αφοσίωσή της στο διεθνισμό, η σύγκρουσή της με τον ιμπεριαλισμό και τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο που ακολούθησε. Το σημαντικότερο αντιπολεμικό έργο της είναι αναμφισβήτητα “Η κρίση της Σοσιαλδημοκρατίας”, που έμεινε γνωστό ως “Η μπροσούρα του Γιούνιους” (από το ψευδώνυμο που χρησιμοποίησε η Ρόζα για να αποφύγει τη λογοκρισία). Το έγραψε στη φυλακή τον Απρίλη του 1915, την ώρα που ολόκληρη η Ευρώπη μάτωνε στα χαρακώματα. 

Το κείμενο ξεκινά με μια συγκλονιστική περιγραφή της φρίκης του ιμπεριαλιστικού πολέμου: «Εξατμίστηκε ο πατριωτικός πυρετός από τους δρόμους... Το θέαμα τέλειωσε... Αντηχούν μόνο οι βραχνές κραυγές από τα όρνεα και τις ύαινες... Η τροφή για τα κανόνια που φορτώθηκε στα τρένα έγινε σκόνη στα πεδία των μαχών, πάνω στα οποία τα κέρδη ξεφυτρώνουν σαν τα αγριόχορτα. Οι επιχειρήσεις ευδοκιμούν στα ερείπια...». Και τελειώνει το αντιπολεμικό της μανιφέστο με το κάλεσμα: «Η τρέλα θα σταματήσει και οι αιματοβαμμένοι δαίμονες της κόλασης θα εξαφανιστούν μόνο όταν οι εργάτες στη Γερμανία και τη Γαλλία, στην Αγγλία και τη Ρωσία θα τείνουν ο ένας στον άλλο ένα αδελφικό χέρι, θα πετάξουν έξω την κτηνώδη χορωδία των ιμπεριαλιστών πολεμοκάπηλων και θα καλύψουν την στριγκιά κραυγή των καπιταλιστικών υαινών με τη παλιά και δυνατή πολεμική κραυγή των εργατών: Προλετάριοι όλου του κόσμου, ενωθείτε!».

Η ίδια διεθνιστική αντιπολεμική κραυγή αλλά και η επιμονή της ότι η εναλλακτική απέναντι στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο είναι η εργατική επανάσταση αναβλύζει και από τα κείμενά της στις μπροσούρες “Και τώρα... καταδικάστε με”, “Τι ζητάει ο Σπάρτακος”, “Γράμματα απ' τη φυλακή”.

Αυτή την προοπτική είδε στο ξέσπασμα και τη νίκη της επανάστασης στη Ρωσία το 1917. Στο βιβλίο “Η Ρώσικη Επανάσταση”, αν και ασκεί σκληρή κριτική σε συγκεκριμένες επιλογές των μπολσεβίκων, καταλήγει: «Ο Λένιν, ο Τρότσκι και οι άλλοι σύντροφοί τους έδωσαν όλο το θάρρος, την επαναστατική διορατικότητα και τη συνέπεια σε μιαν ιστορική ώρα, που θα μπορούσε να προσφέρει ένα κόμμα... Η Οκτωβριανή εξέγερσή τους δεν έσωσε μόνο τη Ρωσική Επανάσταση· έσωσε, επίσης, την τιμή του διεθνούς σοσιαλισμού… Και απ’ αυτή την άποψη, το μέλλον παντού ανήκει στον Μπολσεβικισμό».

Στόχος της Ρόζας ήταν πάντα να μιλήσει απλά και καθαρά στον κόσμο της εργατικής τάξης. Αποτέλεσμα δυο τέτοιων ομιλιών της σε εργατικές σχολές του SPD είναι οι εκλαϊκευτικές μπροσούρες της “Τι είναι πολιτική οικονομία” και “Η πρωτόγονη κουμμουνιστική κοινωνία”.

Ολόκληρη η πορεία της μεγάλης επαναστάτριας ξετυλίγεται στη βιογραφία της που έχει γράψει ο σύντροφός της Πάουλ Φρέλιχ. Tο βιβλίο του Τόνι Κλιφ “Ρόζα Λούξεμπουργκ” είναι ό,τι καλύτερο για τον αναγνώστη για να πάρει μια γενική ιδέα για τις ιδέες και τη δράση της. Είναι ένας –όχι και τόσο– σύντομος οδηγός και ένα κέντρισμα για παραπέρα μελέτη.