Καταπίεση και απελευθέρωση
Πάλη για την απελευθέρωση από την κοινωνία του σεξισμού και της εκμετάλλευσης

Φωτό: Γιώργος Πίττας

Μετά από μια χρονιά γεμάτη μάχες του γυναικείου κινήματος και λίγο πριν ξεσπάσει ξανά η οργή για την απαγωγή και συστηματική κακοποίηση 18χρονης κοπέλας στην Ηλιούπουλη, η συζήτηση “Η πάλη ενάντια στον σεξισμό”, στο πλαίσιο του φετινού φεστιβάλ Μαρξισμός, είχε μεγάλη συμμετοχή και ανέδειξε μια μεγάλη εικόνα επιθέσεων και αντιστάσεων. Μπορείτε να διαβάσετε αποσπάσματα από τις εισηγήσεις των ομιλητριών, καθώς και μια σύντομη παρουσίαση της πλούσιας κουβέντας που ακολούθησε.

Δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε τις συγκλονιστικές μάχες των γυναικών από τις μάχες που έχει δώσει συνολικά η εργατική τάξη. Το τελευταίο διάστημα η ταξική πόλωση είναι τεράστια, οι μάχες απέναντι στη ΝΔ παίρνουν μεγάλες διαστάσεις και είμαστε κομμάτι ενός διεθνούς κινήματος απέναντι σε έναν καπιταλισμό που έχει διαχειριστεί με τον χειρότερο τρόπο την πανδημία.

Είδαμε τι σήμανε η τηλεργασία για τις γυναίκες, τι γινόταν με τις άδειες ειδικού σκοπού και αν μπορούσαν οι γυναίκες να τις πάρουν, οι αυθαίρετες απολύσεις και πώς η ΝΔ στήριζε τις επιθέσεις των αφεντικών με κάθε μέτρο της. Επιτίθενται στις κατακτήσεις του κινήματος με τον νόμο Χατζηδάκη και διαλύουν το κοινωνικό κράτος από τους βρεφονηπιακούς σταθμούς μέχρι τα γηροκομεία. Αυτό που ονομάζουμε αναπαραγωγή της εργατικής τάξης και περίθαλψη όσων αποχωρούν από την εργασία θέλουν να το στρέψουν σε έναν ιδιωτικό τρόπο, την οικογένεια και τη γυναίκα, και όχι σε κοινωνικό με τις απαραίτητες δομές.

Η άλλη όψη είναι η όψη της οργής και της συγκρότησης μέσα στους χώρους δουλειάς. Της οργανωμένης απάντησης. Φέτος για τρίτη χρονιά η 8 Μάρτη είχαμε καταφέρει να γίνει απεργιακή. Στην πρώτη γραμμή είχαμε τα συνδικάτα και τα σωματεία με αποφάσεις για στάσεις εργασίας, στο κέντρο η οργανωμένη εργατική τάξη. Μπορέσαμε να το κάνουμε αυτό γιατί όλες οι μάχες που δώσαμε είχαν στην πρώτη γραμμή τις γυναίκες. Στα νοσοκομεία πάνε να βάλουν χέρι σε συμβασιούχους, καθαριότητα, φύλακες, νοσηλευτές, μέχρι γιατρούς και οτιδήποτε. Κλάδοι που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή μέσα στην πανδημία, εκπαίδευση, τουρισμός-επισιτισμός, θέαμα, έχουν κατά πλειονότητα γυναίκες. Γι' αυτό το #metoo έχει πάρει αυτές τις διαστάσεις.

Δίνουμε απαντήσεις στην κυβέρνηση σε οικονομικό αλλά και σε ιδεολογικό επίπεδο. Μέσα σε μια μέρα κατέρρευσε το συνέδριο υπογεννητικότητας, στο οποίο συμμετείχαν τρία πανεπιστήμια, η πρόεδρος της δημοκρατίας και μια σειρά μεγαλοπαράγοντες. Και δεν είναι το μόνο παράδειγμα. Ήταν και η οργή απέναντι στον βιασμό της καθαρίστριας στα Πετράλωνα. Μια νοσηλεύτρια του Ευαγγελισμού από τη διπλανή πολυκατοικία φώναξε την αστυνομία, η οποία έδειξε την ανικανότητά της, αλλά την ίδια στιγμή εκατοντάδες συγκεντρώθηκαν για να πουν κάτω τα χέρια από την εργάτρια καθαρίστρια. Η διαφορά είναι ότι αυτή η γυναίκα δούλευε μόνη της. Αυτό σημαίνει να διαλύονται οι Συλλογικές Συμβάσεις και να μην έχουμε την οργάνωση που χρειαζόμαστε για την προστασία μας.

Τα αιτήματα του γυναικείου κινήματος, που είναι και τα αιτήματα που έχουν αναδειχθεί από το εργατικό κίνημα -κάτω τα χέρια από τα συνδικάτα, το οκτάωρο, τις συμβάσεις- είναι ζητήματα για το εδώ και τώρα. Αναγκάσαμε τα συνδικάτα και τα σωματεία μας, να στηρίξουν αυτές τις πρωτοβουλίες. Αναγκάσαμε και την ΑΔΕΔΥ και έφτασε να κάνει επανασύσταση της Γραμματείας Ισότητας. Όσοι και όσες μπήκαν στην προσπάθεια οργάνωσης της 8 Μάρτη από άκρη σε άκρη στην Ελλάδα βρήκαν φανταστική ανταπόκριση. Και ανοίγει μια σημαντική συζήτηση: ποιος ευθύνεται για την καταπίεση; Δεν είναι άλλος από το ίδιο το σύστημα. Σε αυτό επιμένουμε και με αυτόν τον τρόπο οργανώνουμε.

Αργυρή Ερωτοκρίτου, γιατρός, νοσοκομείο Γεννηματάς

Αν ρωτήσουμε 100 ανθρώπους αν ο σεξισμός είναι υπαρκτό κοινωνικό πρόβλημα, εξαιρώντας το ακροδεξιό κομμάτι, οι υπόλοιποι σε συντριπτικό ποσοστό θα πουν ναι. Οι τίτλοι των νομοσχεδίων είναι εξαιρετικοί: “Η ελευθερία της γυναίκας στην τηλεργασία”. Δίνουμε την ευκαιρία στη γυναίκα να μπορεί να εργάζεται από το σπίτι, ώστε να μη χάνει χρόνο από τη φροντίδα του παιδιού! Στο πεντάλεπτο διάλειμμά της μπορεί να μην πιει έναν καφέ αλλά να βάλει ένα πλυντήριο! Αν είναι και τυχερή θα έχει έναν άντρα που θα τη βοηθάει στο σπίτι. Μετρήστε πόσα στερεότυπα είπα σε μια φράση: για τη σχέση του άντρα με την καθημερινότητα της γυναίκας, για το πώς το φύλο φέρνει μαζί διάφορα πράγματα όπως το αν θα είναι μητέρα, αν θα βάζει πλυντήρια κλπ.

Δεν υπάρχει ατομικό δικαίωμα. Τα “ατομικά δικαιώματα” είναι κι αυτά ένας νεολογισμός. Τα δικαιώματα είναι πάντα κοινωνικά. Δεν υπάρχει ατομικό δικαίωμα στο καθαρό περιβάλλον, στο καθαρό νερό. Είναι κοινωνικό. Δεν υπάρχει ατομικό δικαίωμα φύλου, γιατί το φύλο είναι κοινωνικό τελικά. Ένα παράδειγμα: στη δεκαετία του 50 μια νεαρή ταλαντούχα κοπέλα πήρε μια υποτροφία για το Τζούλιαρντ. Το όνομά της ήταν Νίνα Σιμόν. Ήταν η πρώτη γυναίκα που πήρε υποτροφία για να σπουδάσει κλασικό πιάνο στο μεγαλύτερο Κολλέγιο μουσικής στον κόσμο. Όχι μόνο γυναίκα, αλλά και μαύρη γυναίκα, μια εξαιρετική πρωτιά. Τον δεύτερο χρόνο δεν μπόρεσε να πάρει υποτροφία κι έτσι σταμάτησε τις σπουδές της και πήρε την καριέρα που ξέρουμε. Τα ζητήματα φυλής και φύλου επιδεινώνουν μια καταρχήν ταξική κακή κατάσταση. Το πρόβλημά της ήταν ότι ήταν φτωχή. Το ότι ήταν γυναίκα επιδείνωνε αυτή την υπόθεση.

Μια γυναίκα η οποία πρέπει να διεκδικεί τον ελεύθερο χρόνο της με πιο σκληρό τρόπο απ' ό,τι ένας άντρας, έχει υποχρεώσεις οι οποίες είναι πολύ έξω από τις υποχρεώσεις ενός ατόμου γενικότερα. Ο συντηρητικός λόγος που λέει ότι η γυναίκα είναι το επίκεντρο της πυρηνικής οικογένειας είναι ακόμα εδώ. Ο λόγος ότι η σεξουαλικότητα της γυναίκας είναι κάτι που ή πρέπει να απολογηθεί γι’ αυτό ή κάτι που πρέπει να υπερπροβάλλει σημαίνει ότι η γυναίκα ετεροκαθορίζεται. Το πρόβλημα είναι ότι δεν έχουμε κάτσει να επανπροσδιορίσουμε τον ρόλο μας από την αρχή. Πάντα ερχόμαστε αντιμέτωπες με στερεότυπα του παρελθόντος τα οποία παλεύουμε να σπάσουμε με ένα σφυρί, είτε αυτό είναι η ταξική συνείδηση είτε οτιδήποτε μπορεί να δημιουργηθεί σε άλλες μορφές φεμινισμού.

Ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός σημαίνει ότι ο ρόλος μας μέσα στην κοινωνία πρέπει να επαναπροσδιοριστεί ως κάτι νέο. Έχω μια κόρη 16 χρονών και βλέπω πώς σκέφτονται τα παιδιά για το φύλο τους. Στην ιδανική μορφή θα ήθελαν να μην παίζει κάποιο ρόλο, να είναι μια δικιά τους ατομική επιλογή και να μη σημαίνει τίποτα κοινωνικό. Και οι κοινωνικές τους ομαδοποιήσεις να είναι σε άλλη βάση. Υπάρχει μεγάλη στροφή προς την ταξική ομαδοποίηση. Για μας η ταξική συνείδηση δεν είναι ένας τρόπος διαχωρισμού. Είναι συνείδηση που θα μας βοηθήσει να ενοποιήσουμε την κοινωνία και τα αιτήματα τα οποία τελικά αφορούν τους πάντες. Αν δεν μπορέσουμε να διαχωρίσουμε τον εαυτό μας από τις υπόλοιπες τάξεις, αν δεν αποκτήσουμε ταξική συνείδηση δεν θα μπορέσουμε να ενοποιήσουμε την κοινωνία, που είναι και το τελικό μας ζητούμενο σαν Αριστερά.

Μαργαρίτα Συγγενιώτου, γραμματέας ΠΟΘΑ

Οι εξελίξεις είναι δραματικές και οι μάχες μεγάλες. Ένα κορίτσι 14 ετών πέθανε γιατί έκανε εγχείριση, επειδή οι συμμαθητές της τής έλεγαν ότι είναι χοντρή. Αυτές είναι οι κοινωνικές συνθήκες και σχέσεις που έχει δημιουργήσει το ταξικό σύστημα μέχρι τον καπιταλισμό. Πρέπει να διαβάσουμε τα βιβλία του Λεβόντιν που πέθανε πρόσφατα. Λέει ότι οι ανθρώπινες ανάγκες και συμπεριφορές από το φαγητό μέχρι το σεξ, δεν καθορίζονται από τη «φύση του ανθρώπου και τα γονίδια», αλλά από τις κοινωνικές συνθήκες στις οποίες έχουμε γεννηθεί και μεγαλώσει.

Σε αυτή την προσέγγιση, η συμβολή του Ένγκελς είναι τεράστια. Στο έργο του για την καταπίεση περιγράφει πώς οι γυναίκες πέρασαν από μια κοινωνία ελεύθερη σε μια κοινωνία που τις πάτησε κάτω, το πέρασμα από μια κοινωνία κοινοκτημοσύνης σε μια κοινωνία ταξική. Ο ρόλος της γυναίκας σε αυτήν είναι η αναπαραγωγή μέσα στην οικογένεια. Στην αστική οικογένεια γιατί εκεί βρίσκεται η ιδιοκτησία, στην εργατική οικογένεια γιατί εκεί αναπαράγεται η εργατική δύναμη. Ο Ένγκελς περιγράφει και το πέρασμα από την πρωτόγονη, στην πρώτη ταξική κοινωνία και όλη τη διαδρομή μέχρι και τον καπιταλισμό.

Η Ελεονόρ Λίκοκ έκανε μια μελέτη στον Καναδά το 1979 για να αποδείξει ότι ο Ένγκελς είχε δίκιο, ότι υπάρχουν τέτοια παραδείγματα και σήμερα. Μελέτησε μια κοινωνία αυτοχθόνων στον Καναδά. Πήγε προς την ιστορία και είδε ότι πολύ αργότερα από τις πρώτες ταξικές κοινωνίες, αυτή η κοινωνία καθώς και διάφορες άλλες είχαν τα χαρακτηριστικά των πρωτόγονων κοινωνιών. Κοινοκτημοσύνη στα μέσα παραγωγής, οργανωμένη συλλογική διαμονή, ισότητα γυναικών και ανδρών. Όχι ως προς το ότι μοιράζανε τις δουλειές του σπιτιού, αλλά στο ποιοί παίρνανε τις αποφάσεις για το πώς διοικείται η κοινωνία. Τον 17ο αιώνα μπαίνει πιο επιθετικά η ταξική κοινωνία και οι Ιησουίτες και προσπαθούν να ανατρέψουν τη δομή της κοινωνίας των αυτοχθόνων.

Αυτό είναι που πήγαν να οργανώσουν οι θεσμοί, η εκκλησία, η κυβέρνηση του Καναδά και η κυρίαρχη τάξη όταν δολοφόνησαν 1000 παιδιά, τα οποία πρόσφατα βρέθηκαν σε μαζικούς τάφους. Που τα είχαν σε “επιμόρφωση”, σε ιδρύματα. 

Οι κυρίαρχες τάξεις προσπαθούν να εξαφανίσουν την ιστορία αλλά και τις μάχες που έχει δώσει το εργατικό κίνημα και το κίνημα των γυναικών για να ξανακατακτήσει κοινωνίες απελευθέρωσης. 

Έχουμε τεράστια παραδείγματα αυτών των μαχών εδώ και πάνω από 100 χρόνια. 

Το 1979 έγινε μια από τις μεγαλύτερες απεργίες γυναικών στην Ελλάδα: των τηλεφωνητριών. Έβαλαν το αίτημα ότι οι ώρες της δουλειάς θα καθορίζονται από τις ανάγκες και όχι από τα σχέδια των αφεντικών ή τις ορέξεις των ανδρών. Έτσι έγιναν παιδικοί σταθμοί στον χώρο δουλειάς που λειτουργούσαν σε 12ωρη βάση. Μετά ήταν οι μάχες των γυναικών για το ασφαλιστικό. Οι γυναίκες της ΔΕΗ πρωτοστάτησαν για να μην περάσει το ασφαλιστικό ξανά και ξανά. Οι αγώνες που δίνουν οι ηρωικές καθαρίστριες. Νοσοκομεία, δήμους, υπουργείο οικονομικών, παντού. Μια τεράστια παράδοση αγώνων που σε αυτούς πατάμε για αυτά που κατακτήσαμε. Η επίθεση που κάνει η ΝΔ είναι ιδεολογική, πολιτική, οικονομική και δεν θα τους αφήσουμε να την κάνουν. Έχουμε μια τεράστια ιστορία και θα τους νικήσουμε.

Μαρία Στύλλου, υπεύθυνη έκδοσης του περιοδικού “Σοσιαλισμός από τα Κάτω”

Μετά τις εισηγήσεις των ομιλητριών ακολούθησε μια πλούσια συζήτηση με τις εικόνες που έφερναν οι γυναίκες που αγωνίζονται ενάντια στην κυβέρνηση της ΝΔ, τον σεξισμό και το σύστημα. Οργή και αισιοδοξία έδιναν τον τόνο.

Η Αλεξάνδρα Μ., σπουδάστρια σε δραματική σχολή άνοιξε με τη συγκλονιστική εικόνα του #metoo: “Ο χώρος της τέχνης βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του ελληνικού #metoo. Τα ιερά τέρατα κατέληξαν στην ανεργία και τη φυλακή. Η μαζικοποίηση των σωματείων προχώρησε τις συνειδήσεις, είπαν 'δεν είμαστε πια άτομα, είμαστε εργάτες/τριες της τέχνης'. Ο κόσμος της τέχνης ήταν στη φετινή, μαζική 8 Μάρτη. Έγινε κατανοητό ότι το τσάκισμα των Συλλογικών Συμβάσεων και των εργασιακών δικαιωμάτων ήταν αυτό που είχε ανοίξει το δρόμο στα καθίκια. Και οι σπουδαστές/τριες διεκδικούσαν να παραιτηθεί η Μενδώνη, με καταλήψεις στις σχολές. Μια τεράστια παρακαταθήκη για να τσακίσουμε τη ΝΔ”.

Η Μιμόζα Λ., σχολική καθαρίστρια, ξεσήκωσε το ακροατήριο με την οργή της για τον ρατσισμό της κυβέρνησης και του δήμου Αθηναίων: “Ο πόνος που έχουμε όλες οι καθαρίστριες που έχουμε έρθει από ξένες χώρες είναι ότι θέλουμε να δουλέψουμε. 25 χρόνια δουλεύω αλλά ο δήμος δεν με προσλαμβάνει ξανά, λες και στον δήμο δεν ισχύει η άδεια παραμονής μου. Ούτε στο ταμείο ανεργίας μπορώ να μπω. Η δουλειά μου είναι τίμια, σοβαρή και σκληρή. Με διώχνουν επειδή είμαι Αλβανή; Πρέπει να φύγουμε από τις δουλειές μας; Είναι άδικο!”

“Όταν οι προσφύγισσες ακούν περί υπογεννητικότητας δεν μπορούν να πιστέψουν ότι υπάρχει τέτοια συζήτηση. Οι 'δομές φιλοξενίας' είναι γεμάτες παιδιά”, τόνισε η Αφροδίτη Φ., δημοσιογράφος. “Η ΝΔ συνειδητά δεν θέλει αυτά τα παιδιά, προωθεί και τον ρατσισμό μαζί με τον σεξισμό, λέει 'θέλουμε ελληνόπουλα'. Οι μάχες λοιπόν συνδέονται. Το ίδιο ισχύει και για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, δεν έχει γίνει καν συζήτηση για αναγνώριση των ΛΟΑΤΚΙ+ οικογενειών αλλά νομοθετούν την υποχρεωτική συνεπιμέλεια”.

“Το νέο νομοσχέδιο για το ασφαλιστικό συνοδεύεται από τη ρητορική ότι ο πληθυσμός γερνάει κι ότι έχουμε υπογεννητικότητα, άρα έχει να κάνει και με την επίθεση στις γυναίκες. Το σκάνδαλο της Ακρόπολης και των δομημένων ομολόγων θα ωχριά μπροστά σε αυτό που πάνε να κάνουν σήμερα”, υπογράμμισε η Τιάνα Α., εργαζόμενη στην επιτροπή κεφαλαιαγοράς. “Στο ΥΠΟΙΚ έχουμε κάνει δυο εκδηλώσεις δια ζώσης για την απεργιακή 8 Μάρτη και στη διαδήλωση είχαμε και τις καθαρίστριες. Έχουμε ανατρέψει τη συνδικαλιστική μου δίωξη. Όλα αυτά δεν έχουν κάποια ατομική διέξοδο. Συλλογικά μπορούμε να βάλουμε τέλος στις σεξιστικές διακρίσεις”.

Η Κατερίνα Θ., δημοτική σύμβουλος Νίκαιας, έθεσε το ερώτημα: “Καθημερινά πλέον μαθαίνουμε για βιασμούς. Μήπως ξαφνικά έχουν πολλαπλασιαστεί; Η πανδημία πράγματι ενίσχυσε την ενδοοικογενειακή βία και αύξησε τις γυναικοκτονίες. Αλλά η εξήγηση έχει να κάνει και με το ότι το κίνημα #metoo δίνει τη δύναμη σε κάθε γυναίκα να καταγγείλει πράγματα που για χρόνια έμπαιναν κάτω από το χαλί: παρενοχλήσεις στην οικογένεια, στη δουλειά, στον δρόμο. Και πλέον ξέρουμε ότι ένα ολόκληρο σεξιστικό σύστημα προκαλεί αυτά τα περιστατικά. Αυτό είναι ένα τεράστιο βήμα που έχει συμβεί τα τελευταία χρόνια και η Κίνηση για μια Απεργιακή 8 Μάρτη έχει συμβάλει τα μέγιστα σε αυτό”.

Η Σταυρούλα Π., εκπαιδευτικός, συμπλήρωσε την παραπάνω εικόνα τονίζοντας: “Οι κατακτήσεις των γυναικών τα τελευταία 40 χρόνια είχαν μειώσει κατά πολύ τις σεξιστικές επιθέσεις. Το 82% των γυναικών μέχρι το 2008 δουλεύαμε με μόνιμη και σταθερή εργασία, ήταν πολύ δύσκολο να σε εκβιάσει ο εργοδότης. Τη μόνιμη και σταθερή εργασία έχουν βάλει στην προμετωπίδα τους τώρα όλοι οι εργατικοί χώροι. Κράτος πρόνοιας σημαίνει και 'χρόνος για μένα': στο Σικάγο έλεγαν 8 ώρες δουλειά, 8 ώρες ξεκούραση και 8 ώρες ελεύθερο χρόνο, όχι 8 ώρες χρόνο για οικογένεια. Πάνε να πάρουν πίσω όλες τις κατακτήσεις που ήταν συνολικά του εργατικού κινήματος αλλά και των γυναικών της εργατικής τάξης”.

Η Μαρία Χ., μέλος του ΔΣ των εργαζόμενων στο νοσοκομείο Γεννηματάς, τόνισε: “Η σημερινή κυβέρνηση και οι ισχυροί έχουν λυσσάξει απέναντι στις γυναίκες. Όμως οι γυναίκες είμαστε πάρα πολύ δυνατές, αγωνίστριες. Η καθαρίστρια, η αγρότισσα, η νοσηλεύτρια, η γιατρός, είμαστε ένας τοίχος. Κι αυτό φαίνεται αν δούμε την εξέλιξη της 8 Μάρτη από το 2019, στο '20 και στη φετινή. Δεν τους φοβόμαστε εμείς, αυτοί μας τρέμουν. Οι αγώνες που είναι ανοιχτοί μπροστά μας θα είναι νικηφόροι”.

Και η Μαρία Κ. συμπλήρωσε την εικόνα υπογραμμίζοντας ότι “παρότι οι επιθέσεις είναι συνεχείς, δεν επικρατεί η εικόνα της μαυρίλας. Έχουμε τεράστια δύναμη. Η 8 Μάρτη στα Χανιά είχε πάρα πολύ κόσμο, οργανωμένο και μη. Συμμετείχαν και μαμάδες μαζί με τα παιδιά τους και υπήρχε και πανό ενάντια στο νόμο για τη συνεπιμέλεια. Όλα τα κομμάτια που παλεύουν ήταν εκεί. Η κυβέρνηση έχει πάρα πολλά ανοιχτά μέτωπα. Οι εμπειρία μας αυτή τη διετία είναι φοβερή και μπορούμε να τσακίσουμε και τα ασφαλιστικά και όλα, αλλά και να ανοίξουμε το ζήτημα τι κοινωνία θέλουμε και τι θέση έχουν οι γυναίκες”.