Ιστορία
Λέον Τρότσκι: Το ξίφος της επανάστασης

Δεν μπορεί κανείς να μιλήσει για επαναστατική στρατηγική της εργατικής τάξης αν δεν μιλήσει για τον Τρότσκι. Ο σταλινισμός για δεκαετίες έκανε μεγάλες προσπάθειες να τον εξαφανίσει με πολλούς τρόπους. Από το πείραγμα των φωτογραφιών, μέχρι την συκοφάντηση των ιδεών του, φτάνοντας μέχρι τη δολοφονία του τον Αύγουστο του 1940. Όμως όπως είχε πει κι ο ίδιος ο Τρότσκι, η εκδίκηση της ιστορίας είναι μεγαλύτερη από αυτή του γενικού γραμματέα.

Ο Τρότσκι ήταν πρωταγωνιστής στις μεγαλύτερες μάχες της ρώσικης εργατικής τάξης και γι'αυτό του δόθηκε το προσωνύμιο, “το ξίφος της επανάστασης”.

Ο Τρότσκι ήταν ο οργανωτής της επανάστασης του Οκτώβρη. Ήταν επικεφαλής της στρατιωτικής επαναστατικής επιτροπής κι αυτός που καθοδήγησε την κατάληψη της εξουσίας το 1917. Ήταν ακόμα πρόεδρος του σοβιέτ της Πετρούπολης το 1905 σε ηλικία 26 ετών. Ήταν επίσης επικεφαλής της σοβιετικής αντιπροσωπείας το 1918 που έβγαλε τη Ρωσία από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο με τη συνθήκη του Μπρεστ Λιτόφσκ. Και ήταν οργανωτής του Κόκκινου Στρατού από το 1918 όταν στο νεαρό σοβιετικό κράτος 14 ιμπεριαλιστικοί στρατοί προσπάθησαν να πνίξουν την επανάσταση.

 Αλλά η συμβολή του δεν ήταν μόνο στη δράση. Καθοριστική είναι η συμβολή του και στη μαρξιστική θεωρία. Δεν ήταν μόνο το “ξίφος”, αλλά και η “πένα” της επανάστασης.

Διαρκής Επανάσταση

Η θεωρία του Τρότσκι για τη Διαρκή Επανάσταση ήταν ίσως η σημαντικότερη συμβολή του στην επαναστατική θεωρία ήδη από το 1905. Αυτό το οποίο έκανε ήταν ότι υπερασπιζόταν την κεντρικότητα της εργατικής τάξης ως το υποκείμενο της επανάστασης.

Τότε οι περισσότεροι μαρξιστές ισχυρίζονταν ότι από τη στιγμή που η Ρωσία είναι μια καθυστερημένη χώρα αναφορικά με την καπιταλιστική της ανάπτυξη, δεν μπορεί να είναι εκείνη απ' όπου θα ξεκινήσει μια σοσιαλιστική επανάσταση. Αυτή η δυνατότητα, έλεγαν, ανοίγει μόνο στις μεγάλες καπιταλιστικές χώρες όπως την Αγγλία και τη Γερμανία. Οι μη ανεπτυγμένες χώρες όπως η Ρωσία, είχαν να περάσουν από πολλά στάδια ανάπτυξης. Να διώξει για παράδειγμα τον Τσάρο, να περάσει το στάδιο της αστικής δημοκρατίας, η παραγωγή να πάψει να είναι μισοφεουδαρχική και να αναπτυχθεί με καπιταλιστικούς όρους. Η επανάσταση με λίγα λόγια θα ήταν αστικοδημοκρατική. Στην ηγεσία της θα ήταν η αστική τάξη και η εργατική τάξη αυτό που είχε να κάνει ήταν να παλεύει για μεταρρυθμίσεις. Αυτή ήταν η ανάλυση των Μενσεβίκων, της ρεφορμιστικής πτέρυγας να το πούμε έτσι.

Οι Μπολσεβίκοι υποστήριζαν ότι η αστική τάξη είναι μια αντιδραστική δύναμη, δεμένη με χίλιους τρόπους με το προηγούμενο καθεστώς και πως είναι ανίκανοι να κάνουν επανάσταση. Το ηγετικό ρόλο στην επανάσταση δεν θα τον παίξουν οι αστοί αλλά η εργατική τάξη μαζί με τους συμμάχους της, την αγροτιά. Αλλά το περιόριζαν εκεί. Η επανάσταση και πάλι θα ήταν αστικοδημοκρατική “προς το παρόν” και στο μέλλον θα προχωρούσε στο σοσιαλιστικό μετασχηματισμό.

Ο Τρότσκι συμφωνούσε με του μπολσεβίκους για το γεγονός ότι η αστική τάξη ήταν δειλή και δεμένη με το παλιό καθεστώς και σίγουρα δεν μπορούσε να ηγηθεί καμίας επαναστατικής διαδικασίας. Αλλά πήγαινε ένα βήμα παρακάτω. Ο καπιταλισμός, όπως το έθετε κι ο Μαρξ, ήταν πλέον ένα παγκόσμιο σύστημα που απλώνεται σε όλες τις χώρες. Οι εθνικές οικονομίες δεν αναπτύσσονται ανεξάρτητα κι ασύνδετα μεταξύ τους. Ο παγκόσμιος καπιταλισμός είναι μια αλυσίδα οικονομιών που πλάι στους πιο δυνατούς κρίκους τρέχουν και οι πιο αδύναμοι προκειμένου να αναπτυχθούν και να παίξουν ρόλο στην αλυσίδα. Έτσι και στη Ρωσία από τη μια ήταν η απέραντη ύπαιθρος που ζούσε ακόμα στη φεουδαρχία και από την άλλη αστικά κέντρα όπως η Πετρούπολη και η Μόσχα με μεγάλα εργοστάσια. Το γεγονός λοιπόν ότι ο καπιταλισμός αναπτύσσεται άνισα και συνδυασμένα, σημαίνει ότι παντού κουβαλάει τον νεκροθάφτη του, δηλαδή την εργατική τάξη. Όπως ο καπιταλισμός κάνει άλματα, το ίδιο κάνει και η εργατική τάξη. Τη δύναμή της δεν την κάνει το μέγεθος αλλά η θέση της στην παραγωγή και το ειδικό βάρος που έχει μέσα στο ίδιο το σύστημα.

Αυτό το συμπέρασμα ήρθε μέσα από την εμπειρία της επανάστασης του 1905. Οι εργάτες που πορεύτηκαν στα ανάκτορα, ήταν για τους αστούς μια μάζα εξαθλιωμένων, για τον Τρότσκι ήταν αυτοί που έιχαν κάνει τα πρώτα σοβιέτ, που είχαν οργανωθεί συλλογικά, είχαν διαμορφώσει οικονομικά και πολιτικά αιτήματα κλπ. Αυτό που έλεγε λοιπόν, ήταν ότι, όποιο κι αν είναι το προηγούμενο επίπεδό της, άπαξ και κάνει αυτά τα προχωρήματα δεν μπορεί να γυρίσει πίσω. Δεν μπορεί δηλαδή να αποτινάξει το ζυγό του Τσάρου και να συμβιβαστεί στο ζυγό των καπιταλιστών. Έπρεπε και μπορούσε να προχωρήσει και να κάνει την επανάσταση σοσιαλιστική.

Και το σπάσιμο του πιο αδύναμου κρίκου στην καπιταλιστική αλυσίδα, έλεγε, θα προκαλούσε επαναστάσεις – όπως κι έγινε – και στις υπόλοιπες χώρες και να γίνει το πρελούδιο της παγκόσμιας επανάστασης.

Αυτή η θεωρία επιβεβαιώθηκε το 1917. Η αστικοδημοκρατική επανάσταση του Φλεβάρη έγινε μέσα σε λίγους μήνες εργατική, τον Οκτώβρη. Αυτό δεν ήταν αυτόματο. Έπαιξε ρόλο αυτό που σχηματικά λέμε ότι ο Λένιν έγινε τροτσκιστής κι ο Τρότσκι έγινε λενινιστής. Ο Λένιν με τις Θέσεις του Απρίλη έρχεται σε αυτά που έλεγε ο Τρότσκι. Το σύνθημα “όλη η εξουσία στα σοβιέτ” κι άρα ότι η εργατική τάξη μπορεί να προχωρήσει στην κατάληψη της εξουσίας είναι αυτό ακριβώς. Και την ίδια στιγμή ο Τροτσκι που μέχρι τότε ήταν έξω από το μπολσεβίκικο κόμμα, αποφασίζει να οργανωθεί σε αυτούς. Κι αυτό γιατί καταλάβαινε ότι η καλύτερη επαναστατική θεωρία, μόνο με μια μαζική επαναστατική οργάνωση, ριζωμένη στην εργατική τάξη, μπορεί να γίνει πράξη.

Διεθνισμός

Αν η πρώτη ήταν η Διαρκής Επανάσταση, η δεύτερη μεγάλη συμβολή του Τρότσκι στην επαναστατική στρατηγική είναι το πώς φτάνουμε ως εκεί. Δεν αρκεί να έχεις την καλύτερη θεωρία. Χρειάζεται να κερδίσεις την πλειοψηφία της εργατικής τάξης. Κι όχι μόνο στη δική σου χώρα αλλά διεθνώς. Αυτή ήταν επίσης μια μεγάλη μάχη που έδωσαν ο Τρότσκι κι ο Λένιν στην Γ' Διεθνή. Το να εξοπλίσουν δηλαδή και να βοηθήσουν όσα κομμάτια διεθνώς έσπαγαν από τα ρεφορμιστικά κόμματα κι έφτιαχναν νέα επαναστατικά κόμματα, εμπνευσμένα από τη Ρώσικη Επανάσταση. Η Διαρκής Επανάσταση του Τρότσκι είχε δικαιωθεί και στα δυο επίπεδα. Τόσο στο ότι μπορούσε να νικήσει μια εργατική επανάσταση στη Ρωσία, όσο και στο πως μπορούσε να “εξαχθεί” και να γίνει διεθνές επαναστατικό κύμα.

Η θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης ωστόσο, δεν χρησιμεύει μόνο στην ανάγνωση του τι έγινε στη Ρωσία του 1917. Έχει να κάνει και μέχρι που μπορούν να φτάνουν οι αγώνες της εργατικής τάξης σήμερα. Αλλά η συμβολή του Τρότσκι δεν σταματάει εκεί. Οι μάχες που έδωσε καθ'όλη τη διάρκεια των – δύσκολων – επόμενων δύο δεκαετιών είναι ιδιαίτερα χρήσιμες.

Ας σταθούμε σε άλλα δύο βασικά σημεία. Τη μάχη του Τρότσκι και της αριστερής αντιπολίτευσης τη δεκαετία του '20. Την ανάλυσή του για το φασισμό και το πώς τον παλεύουμε τη δεκαετία του ‘30.

Συνέχεια στο επόμενο φύλλο

 

• Το κείμενο βασίστηκε στην εισήγηση του Στέλιου Μιχαηλίδη στο διήμερο Μαρξισμός 2021.