Τον Σεπτέμβρη του 2001, λίγες μέρες μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους στη Ν. Υόρκη, ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους ο νεότερος κήρυξε, μιλώντας στο αμερικάνικο Κογκρέσο, τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας». Τον ίδιο μήνα οι ΗΠΑ έστειλαν τελεσίγραφο στην κυβέρνηση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν να παραδώσουν τον Μπιν Λάντεν και τα άλλα στελέχη της Αλ-Κάιντα που είχαν βρει καταφύγιο εκεί.
Στις 7 Οκτώβρη ξεκίνησε ο πόλεμος, με τα βομβαρδιστικά των ΗΠΑ και των συμμάχων του ΝΑΤΟ να σπέρνουν το θάνατο. Οι βομβαρδισμοί κράτησαν ένα μήνα. Τα πιο εξελιγμένα όπλα και οι πιο φονικές βόμβες και πύραυλοι ισοπέδωναν ότι είχε μείνει όρθιο σε μια από τις πιο φτωχές χώρες του κόσμου, κατεστραμμένη ήδη από είκοσι χρόνια πολέμων. Η χερσαία εισβολή τον Νοέμβρη ήταν ο επίλογος.
Μόνο λίγοι μήνες είχαν περάσει από την συγκλονιστική διαδήλωση στη Γένοβα. Το αντικαπιταλιστικό κίνημα που είχε γράψει στην σημαία του το σύνθημα «Οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη» βρέθηκε αντιμέτωπο με την πίεση του «πολέμου ενάντια στην τρομοκρατία». Είκοσι χρόνια μετά είναι δύσκολο να αποδώσουμε το κλίμα της πολεμικής υστερίας και της ισλαμοφοβίας που αναπαρήγαγαν κυβερνήσεις και ΜΜΕ.
Κι όμως, εκείνους τους μήνες αναπτύχθηκε ένα μαζικό αντιπολεμικό κίνημα διεθνώς και στην Ελλάδα. Στο κέντρο του ήταν αντικαπιταλιστικά δίκτυα και πρωτοβουλίες, όπως η Πρωτοβουλία Γένοβα 2001-Παγκοσμιοποιήστε την Αντίσταση στην οποία βασικό ρόλο έπαιζαν οι σύντροφοι και οι συντρόφισσες του ΣΕΚ.
Το εξώφυλλο του περιοδικού Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο41, Νοέμβρης-Δεκέμβρης 2001
Διαδηλώσεις
Μια εικόνα των αντιπολεμικών κινητοποιήσεων εδώ δημοσίευε το περιοδικό Σοσιαλισμός από τα Κάτω στο τεύχος 41, τον Δεκέμβρη του 2001:
«Στις 27 Σεπτέμβρη, πριν ακόμα ξεκινήσουν οι βομβαρδισμοί στο Αφγανιστάν, χιλιάδες διαδηλώνουν στην Αθήνα ξεκινώντας οπό τα Προπύλαια και καταλήγοντας έξω από την αμερικάνικη πρεσβεία. Την ίδια μέρα, 1.000 διαδηλωτές κατεβαίνουν στους δρόμους της Πάτρας, εκατοντάδες στο Ηράκλειο της Κρήτης. Στις 2 Οκτώβρη ήταν η σειρά της Θεσσαλονίκης και των Ιωαννίνων να διαδηλώσουν ενάντια στον πόλεμο του Μπους.
Το βράδυ της Κυριακής 7 Οκτώβρη τα βομβαρδιστικά των ΗΠΑ άρχισαν το αιματοκύλισμα του λαού του Αφγανιστάν. Η απάντηση ήταν άμεση. Την επόμενη μέρα το απόγευμα, χιλιάδες αντιπολεμικοί διαδηλωτές διαδήλωσαν στην Αθήνα, στην Θεσσαλονίκη, στο Γιάννενα, στην Πάτρα.
Η κλιμάκωση του πολέμου πήρε την απάντηση με την κλιμάκωση των κινητοποιήσεων. Αυτό σήμαιναν οι διαδηλώσεις της 8 Νοέμβρη. Συνδικάτα, πρωτοβάθμια σωματεία κινήσεις ειρήνης, φοιτητικοί σύλλογοι, αντιπολεμικές επιτροπές από μια σειρά χώρους, καλούσαν στις διαδηλώσεις εκείνης της μέρας σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. 15.000 βάδισαν στην αμερικάνικη πρεσβεία στην Αθήνα. Χιλιάδες στην Θεσσαλονίκη, στην Πάτρα το Γιάννενα. Αν αθροίσουμε τους διαδηλωτές εκείνης της μέρας σε όλη την Ελλάδα φτάνουμε σε αριθμούς που ξεπερνούν, αναλογικά με τον πληθυσμό, όλες τις αντίστοιχες κινητοποιήσεις, εκτός από της Ιταλίας. Την επόμενη μέρα στην Ζάκυνθο ο κόσμος του νησιού διαδήλωσε ενάντια στον πόλεμο αλλά και ενάντια στον ρατσισμό, για ν' ανοίξουν τα σύνορα για τους 700 πρόσφυγες που βρίσκονταν στο πλοίο που είχε φτάσει στο νησί».
Οι αντιπολεμικές διαδηλώσεις συνεχίστηκαν. Η πορεία του Πολυτεχνείου εκείνη τη χρονιά ήταν αντιπολεμική διαδήλωση. Δυο βδομάδες μετά, στις 30 Νοέμβρη, επέτειο της διαδήλωσης που «έκλεισε» τον ΠΟΕ στο Σιάτλ το 1999, χιλιάδες αντιπολεμικοί διαδηλωτές/τριες βάδισαν πάλι στην αμερικάνικη πρεσβεία.
Όμως, το αντιπολεμικό κίνημα δεν περιορίστηκε στις κεντρικές διαδηλώσεις κάθε δυο βδομάδες. Συσπείρωσε χιλιάδες ανθρώπους στους χώρους δουλειάς, στις σχολές τα σχολεία και τις γειτονιές. Διαβάζουμε στο ίδιο τεύχος του περιοδικού:
Επιτροπές
«14 Αντιπολεμικές Επιτροπές έχουν συγκροτηθεί σε σχολές. Συζητούν, ενημερώνουν, έχουν συμμετέχει σε όλα τα αντιπολεμικά συλλαλητήρια. Στις 18 Οκτώβρη 1.000 φοιτητές και φοιτήτριες οπό 6 σχολές της Αθήνας έκαναν αντιπολεμική διαδήλωση στην αμερικάνικη πρεσβεία. Μαθητές από σχολεία της Πετρούπολης έκαναν αντιπολεμική διαδήλωση στην γειτονιά τοuς και μετέτρεψαν τον εορτασμό του Πολυτεχνείου σε αντιπολεμική-αντικαπιταλιστική εκδήλωση. Μαθητές και καθηγητές έφτιαξαν κοινή αντιπολεμική επιτροπή στο Νυχτερινό του Περάματος.
Στα νοσοκομεία, όπως το Ιπποκράτειο, το Μεταξά, το Κρατικό Νίκαιας, γιατροί και νοσηλευτές συγκροτούν αντιπολεμικές επιτροπές. Το ίδιο και εργαζόμενοι στην Τράπεζα Πειραιώς, στους Λιθογράφους. Οι ‘Εργαζόμενοι στα ΜΜΕ ενάντια στον πόλεμο’ οργάνωσαν εκδήλωση για τον πόλεμο αλλά και ενάντια στη λογοκρισία και τις απολύσεις. Οι πρόσφυγες από το Αφγανιστάν που ζουν στην Αθήνα έφτιαξαν και αυτοί τη δικιά τους επιτροπή που βρέθηκε στην πρώτη γραμμή των αντιπολεμικών κινητοποιήσεων μαζί με τους εργαζόμενους μετανάστες οπό το Μπαγκλαντές. Οι ‘Μουσικοί Ενάντια στον Πόλεμο’ μετέτρεψαν τα κρουστά και τα πνευστά τους σε όπλα κατά του πολέμου, δίνοντας νέα πνοή στις διαδηλώσεις».
Η συμμετοχή των συνδικάτων ήταν κρίσιμη για την ανάπτυξη του αντιπολεμικού κινήματος. Αυτή η συμμετοχή δεν ήταν αυτόματη. Χρειάστηκε η πίεση από κάτω, των εργαζόμενων στους χώρους δουλειάς που ήταν ενάντια στον πόλεμο και στην συμμετοχή της Ελλάδας σε αυτόν. Λίγους μήνες πριν, σε μια δημοσκόπηση το 54% των ερωτηθέντων δήλωνε την υποστήριξη του στους διαδηλωτές που ετοιμάζονταν να πάνε στην Γένοβα. Τον χειμώνα, αυτό το ρεύμα γινόταν αντιπολεμικό.
Κυβέρνηση τότε ήταν το ΠΑΣΟΚ με πρωθυπουργό τον Σημίτη. Ηταν πλήρως ευθυγραμμισμένη με τους «αμερικάνους συμμάχους». Πρόσφερε κάθε δυνατή διευκόλυνση στους αμερικάνικους βομβαρδισμούς, όπως την κομβική βάση της Σούδας. Όμως η βάση του ΠΑΣΟΚ ήταν με το κίνημα του Σιάτλ και της Γένοβας και το αντιπολεμικό κίνημα. Η παρέμβαση της Πρωτοβουλίας Γένοβα έπαιξε κρίσιμο ρόλο για να πάρει αυτή η υποστήριξη οργανωμένη έκφραση και να κερδηθούν τα συνδικάτα στα οποία πλειοψηφούσε η ΠΑΣΚΕ στις αντιπολεμικές διαδηλώσεις.
Στη Θεσσαλονίκη η ΠΑΣΚΕ πλειοψηφούσε στη διοίκηση του Εργατικού Κέντρου. Όμως, το αντιπολεμικό συλλαλητήριο της 8 Νοέμβρη οργανώθηκε με κάλεσμα του ΕΚΘ. Στην Πάτρα ίσχυαν οι ίδιοι συσχετισμοί, αλλά το Εργατικό Κέντρο οπό την πρώτη στιγμή συμμετείχε στις αντιπολεμικές κινητοποιήσεις. Το ΕΚΑ αποφάσισε να καλέσει στο συλλαλητήριο της 8 Νοέμβρη, και ο πρόεδρός του έδωσε συνέντευξη τύπου μαζί με τοuς εκπροσώπους της ΕΕΔΥΕ (της κίνησης ειρήνης του ΚΚΕ) και της Πρωτοβουλίας Γένοβα 2001.
Πολιτική
Ο Μαρξ έγραφε στην Κριτική στο Πρόγραμμα της Γκότα ότι «κάθε βήμα του πραγματικού κινήματος είναι πιο σπουδαίο από μια ντουζίνα προγράμματα». Όντως, στο αντιπολεμικό κίνημα τότε, όπως και στο αντικαπιταλιστικό, συμμετείχαν αγωνιστές και αγωνίστριες από όλα τα ρεύματα της Αριστεράς και την σοσιαλδημοκρατία. Το κίνημα δεν θα είχε το εύρος, την ζωντάνια και τη δυναμική που πήρε χωρίς αυτό το χαρακτηριστικό.
Όμως, ταυτόχρονα χρειαζόταν να δοθούν, άμεσα, πολιτικές απαντήσεις στα διλήμματα και τις πιέσεις που αντιμετώπιζε ο κόσμος που τασσόταν ενάντια στον πόλεμο. Γιατί η πίεση των αρχουσών τάξεων μεταφερόταν στις ηγεσίες των ρεφορμιστικών κομμάτων. Αν δεν ταχθούμε, έλεγε η συλλογιστική τους, με τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» θα μας ταυτίσουν με τους Ταλιμπάν και η «κοινή γνώμη» θα μας τιμωρήσει στις κάλπες. Έτσι η Δαμανάκη, τότε πρόεδρος του Συνασπισμού της Αριστεράς (από όπου προήλθε ο ΣΥΡΙΖΑ) έσπευσε να υπογράψει στο βιβλίο των συλλυπητηρίων που είχε ανοίξει στην αμερικάνικη πρεσβεία μετά την 11η Σεπτέμβρη.
Στη συνέχεια, στο μαζικό κίνημα, το κυρίαρχο ζήτημα που αναδείχτηκε ήταν αυτό των «ίσων αποστάσεων» που συχνά έπαιρνε τη μορφή του συνθήματος «Ούτε ΝΑΤΟ ούτε Ταλιμπάν». Αυτό που υποστήριζε εκείνη η άποψη, που η ηχώ της ακούγεται και σήμερα, ήταν δυο πράγματα. Ότι μαζί με τον πόλεμο πρέπει να καταδικάζουμε και την τρομοκρατία. Και ότι οι Ταλιμπάν και ο Μπιν Λάντεν ήταν εξίσου επικίνδυνοι με τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό και το ΝΑΤΟ.
Ήταν μια άποψη λάθος και αδιέξοδη σε πολλά επίπεδα. Καταρχήν, ήταν αυτογκόλ από την αρχή γιατί έβαζε την Αριστερά και το κίνημα να απολογείται στους πιο χυδαίους υποστηρικτές του πολέμου στους πιο δηλητηριώδεις ισλαμόφοβους ρατσιστές. Όμως κίνημα δεν χτίζεται με απολογίες στην άρχουσα τάξη. Ταυτόχρονα, η εξίσωση του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού με τους Ταλιμπάν ήταν εντελώς λάθος. Τίποτα δεν συγκρίνεται με τη βαρβαρότητα των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων. Οι Ταλιμπάν ήταν το προϊόν αυτής της ιστορίας στο Αφγανιστάν. Όμως, οι ΗΠΑ θέλανε να επιβάλλουν την παγκόσμια ηγεμονία τους, όχι οι Ταλιμπάν.
Δεν ήταν «θεωρητικά» ζητήματα. Οι «ίσες αποστάσεις» οδηγούσαν στην πράξη σε αποχή και παράλυση. Ο Συνασπισμός δεν συμμετείχε στο συλλαλητήριο της 27 Σεπτέμβρη επειδή στο πλαίσιό του δεν περιλαμβανόταν η «καταδίκη της τρομοκρατίας». Στις σχολές, τα σχήματα της νεολαίας του καταψήφιζαν για τον ίδιο λόγο την συμμετοχή στο φοιτητικό αντιπολεμικό συλλαλητήριο της 18 Οκτώβρη. Στις 8 Νοέμβρη την τελευταία στιγμή δήλωσε συμμετοχή. Ακόμα και το ΚΚΕ που συμμετείχε στις κινητοποιήσεις ταλαντεύτηκε: στην πρώτη διαδήλωση τα μπλοκ του δεν βάδισαν στην αμερικάνικη πρεσβεία.
Διεθνές
Το αντιπολεμικό κίνημα ήταν διεθνές. Μεγάλες διαδηλώσεις έγιναν στην Βρετανία και την Ιταλία. Ακόμα και στις ΗΠΑ όπου το κίνημα αντιμετώπιζε μια τεράστια πίεση μετά τους Δίδυμους Πύργους έγιναν διαδηλώσεις χιλιάδων, όπως στην Ουάσιγκτον στο τέλος του Σεπτέμβρη. Η διαδήλωση είχε καλεστεί αρχικά ενάντια στη σύνοδο του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Αλλά μετατράπηκε σε αντιπολεμική.
Όπου οι αντιπολεμικοί αγωνιστές/τριες ήταν ξεκάθαροι για το ποιος είναι ο εχθρός τόσο μεγαλύτερο και δυναμικό ήταν το αντιπολεμικό κίνημα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η Ιταλία. Εκεί ο Μπερλουσκόνι, με τα χέρια του βουτηγμένα ακόμα στο αίμα του Τζουλιάνι από τη Γένοβα έσπευσε πρώτος-πρώτος να κάνει εμετικές δηλώσεις υπέρ του πολέμου και της «υπεράσπισης του δυτικού πολιτισμού».
Στο μέσο του Νοέμβρη, 250.000 μεταλλεργάτες της FIOM κατέβηκαν σε απεργία και πανεθνική διαδήλωση στην Ρώμη. Τα αντιπολεμικά συνθήματα ήταν στο κέντρο της κινητοποίησης δίπλα στα άλλα αιτήματά τους. Στη διαδήλωση συμμετείχαν και Κοινωνικά Φόρουμ που είχαν στηθεί με βάση το πρότυπο εκείνου της Γένοβας με σύνθημα «Γενική Απεργία ενάντια στον πόλεμο». Λίγες μέρες μετά, ο Μπερλουσκόνι έστησε μια φιλοπόλεμη φιέστα για τους οπαδούς του. Κατάφερε να μαζέψει 30 χιλιάδες. Την ίδια ώρα η αντιπολεμική διαδήλωση ξεπερνούσε τις 100 χιλιάδες.
Το άλλο κέντρο του αντιπολεμικού κινήματος ήταν η Βρετανία που άλλωστε ήταν ο βασικός συνεταίρος του Μπους στους βομβαρδισμούς και την εισβολή στο Αφγανιστάν. Μια πρώτη μεγάλη διαδήλωση 50 χιλιάδων «αιφνιδίασε τους υπουργούς της κυβέρνησης» όπως έγραφε η εφημερίδα Γκάρντιαν. Ένα μήνα μετά, στις 18 Νοέμβρη οι αντιπολεμικοί διαδηλωτές στο Λονδίνο έφτασαν τις 100 χιλιάδες.
Εκείνο το διεθνές κίνημα ενάντια στον πόλεμο στο Αφγανιστάν, με τις πολιτικές εμπειρίες που το συνόδευσαν έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την συνέχεια. Ένα χρόνο μετά, τον Νοέμβρη του 2002, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ στη Φλωρεντία τέλειωνε με μια γιγάντια αντιπολεμική διαδήλωση.
Ο Μπους και οι «πρόθυμοι σύμμαχοι» του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού ετοίμαζαν τον πόλεμο στο Ιράκ. Τη θέση του Μπιν Λάντεν την είχε πάρει ο Σαντάμ Χουσεϊν Όμως ο στόχος ήταν ο ίδιος. Η εξασφάλιση της παγκόσμιας πρωτοκαθεδρίας των ΗΠΑ απέναντι στους ανταγωνιστές τους.
Το ΕΚΦ στην Φλωρεντία αποφάσισε να καλέσει σε μια ευρωπαϊκή και παγκόσμια μέρα δράσης ενάντια στον πόλεμο στις 15 Φλεβάρη του 2003. Οι αγωνιστές της Γένοβας και της Συμμαχίας Σταματήστε τον Πόλεμο που μόλις είχε συγκροτηθεί μαζί με τους συντρόφους από την Βρετανία έπαιξαν το βασικό ρόλο για αυτή την απόφαση. Κέρδισαν την υποστήριξη των Ιταλών αγωνιστών. Ένα σύνθημα ξεχώριζε, από το συνδικάτο COBAS: “Νon a la Guerra senza se e senza ma”, δηλαδή “Όχι στον πόλεμο χωρίς ναι μεν αλλά…”.
Το αντιπολεμικό κίνημα του 2003 έγινε μια «παγκόσμια υπερδύναμη». Εκατομμύρια διαδήλωσαν σε όλον τον κόσμο και στις ίδιες τις ΗΠΑ.
Σήμερα η πλειοψηφία της αμερικάνικης εργατικής τάξης, είτε είναι λευκοί είτε μαύροι είτε ισπανόφωνοι, είτε ψηφίζουν Μπάιντεν είτε Τραμπ, είχαν φτάσει να είναι ενάντια στον «παντοτινό πόλεμο» του Αφγανιστάν. Το σημείο καμπή που άρχισε να διαμορφώνει αυτή την πλειοψηφία ήταν το αντιπολεμικό κίνημα που ξεκίνησε το 2003 και οι απαρχές του βρίσκονται στο κίνημα ενάντια στον πόλεμο στο Αφγανιστάν.
15 Φλεβάρη 2003, Αθήνα, Διεθνές αντιπολεμικό συλλαλητήριο. Φωτό: Αρχείο Εργατική Αλληλεγγύη
Και ο Τραμπ ήθελε “να σώσει τις γυναίκες” στο Αφγανιστάν