Ιστορία
40 χρόνια από την "αλλαγή": Η αυταπάτη του κοινοβουλευτικού δρόμου

Ναυπηγεία Νεώριου, Σύρος 1994. Μια εργατική απάντηση στις αυταπάτες: “ΠΑΣΟΚ μας πρόδωσες”

Στις 18 Οκτώβρη του 1981 το ΠΑΣΟΚ κέρδισε τις εκλογές με 48%. 32 χρόνια μετά τη νίκη της Δεξιάς στον εμφύλιο και 14 χρόνια μετά την κήρυξη της χούντας των συνταγματαρχών, ένα κόμμα με μόλις εφτά χρόνια ιστορία και τη λέξη “Σοσιαλισμός” στον τίτλο του σχημάτιζε κυβέρνηση. Η πορεία του ΠΑΣΟΚ προς τη νίκη του ‘81 ήταν αλματώδης. Το ‘74 είχε πάρει 13,5%. Τρία χρόνια αργότερα, το 1977, 25% και τον Οκτώβρη του ‘81 η “Αλλαγή” την οποία υποσχόταν ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε μετατραπεί σε πλειοψηφικό ρεύμα πολύ ευρύτερο από τις ψήφους που πήρε το ΠΑΣΟΚ.

40 χρόνια μετά, το ΠΑΣΟΚ δεν είναι απλώς σκιά του εαυτού του, αλλά ένα θλιβερό απολειφάδι. Όμως η συμβολική δύναμη του Οκτώβρη του ‘81 είναι παρούσα, ικανή ακόμη και να δημιουργεί μύθους για το “παλιό καλό ΠΑΣΟΚ”. Στην πραγματικότητα, υπάρχει μια ευθεία γραμμή που συνδέει τον Οκτώβρη του ‘81 με την εκλογική κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ και τις μνημονιακές κυβερνήσεις. Ο Οκτώβρης του ‘81 ήταν ο θρίαμβος του ρεφορμισμού, της αντίληψης ότι η κοινωνία αλλάζει μέσα από εκλογές και αλλαγές κυβερνήσεων. Παραμένει όμως και ένα από τα μεγαλύτερα μαθήματα για το ότι ο κοινοβουλευτικός δρόμος αλλαγής της κοινωνίας είναι μια αυταπάτη και οδηγεί σε προδιαγεγραμμένη αποτυχία.

Ο ερχομός του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία ήταν το πολιτικό αποτέλεσμα της εργατικής εφόδου της Μεταπολίτευσης. Η χούντα έπεσε τσακισμένη μέσα από την εξέγερση του Πολυτεχνείου και την αντίσταση στο πραξικόπημα στην Κύπρο. Οι αγώνες ήταν αυτοί που δεν της επέτρεψαν να φτάσει σε ένα μεταβατικό καθεστώς που θα έβγαζε μέσα από τα σπλάχνα της. Αντίθετα η Χούντα κατέρρευσε. Αν και είχε πάρει την εξουσία για να βάλει “στο γύψο” ένα ολόκληρο κίνημα που απειλούσε τη σταθερότητα του ελληνικού καπιταλισμού τη δεκαετία του ‘60, παραδίδει το 1974 τον “ασθενή” σε πλήρη κινητικότητα: ιδρύονται συνδικάτα, ξεσπάνε αναρίθμητοι αγώνες, γιγαντώνεται το φοιτητικό κίνημα, μαζικοποιείται η Αριστερά που βγαίνει από την παρανομία.

Ριζοσπαστικοποίηση

Οι εξελίξεις στην Ελλάδα είναι κομμάτι της ριζοσπαστικοποίησης που εξελίσσεται σε παγκόσμιο επίπεδο, του ευρύτερου “Μάη του ‘68” που φτάνει ως τις διαδοχικές καταρρεύσεις των τριών δικτατοριών στο Νότο (Επανάσταση στην Πορτογαλία Απρίλης του ‘74, Κατάρρευση ελληνικής χούντας Ιούλης ‘74, θάνατος Φράνκο στην Ισπανία Νοέμβρης του ‘75). Μέσα από την εμπειρία του Πολυτεχνείου, μια ολόκληρη γενιά έβγαλε το συμπέρασμα ότι “οι νόμοι καταργούνται στα οδοφράγματα” και ότι “Νόμος είναι το δίκιο του εργάτη”.

Η ελληνική άρχουσα τάξη επιχείρησε και με εκβιασμούς και με πολλή βία (και νεκρούς) να βάλει φρένο στην έκρηξη των αγώνων από το ‘74 και μετά. Όμως δεν τα κατάφερε. Το 1977 η ΝΔ προσγειώνεται από 54% στο 42% και στη συνέχεια γίνεται όλο και πιο φανερό ότι το ποτάμι της Μεταπολίτευσης δεν γυρίζει πίσω. Το ότι δεν γυρίζει πίσω ήταν δεδομένο. Το πού πάει όμως ήταν ένα ανοιχτό ερώτημα. Η απάντηση που ερχόταν από όλες σχεδόν τις δυνάμεις της Αριστεράς ήταν κοινή. Το τέλος αυτής της πορείας θα ήταν η πτώση της Δεξιάς από την κυβέρνηση, ο ερχομός μιας εναλλακτικής κυβέρνησης που θα ολοκλήρωνε τον “εκδημοκρατισμό” της χώρας και μαζί θα υλοποιούσε τις προσδοκίες των αγώνων της Μεταπολίτευσης, από τα πάνω. Από τις εκλογές του ‘77 και έπειτα, είναι ξεκάθαρο ότι ο βασικός φορέας μιας τέτοιας αλλαγής θα ήταν το ΠΑΣΟΚ. Τα δύο ΚΚΕ της εποχής (στα οποία είχε διασπαστεί το ΚΚΕ στη διάρκεια της Χούντας) αποδέχονται τον δευτερεύοντα ρόλο τους: “Για να κάνουμε σίγουρη την Αλλαγή, ψηφίστε ΚΚΕ”, έλεγε η προεκλογική αφίσα του ΚΚΕ. “Να γίνει πράξη η αλλαγή”, καλούσε το πρωτοσέλιδο της Αυγής (του ΚΚΕ Εσωτερικού) μια μέρα μετά τις εκλογές.

Το ΠΑΣΟΚ το είχε φτιάξει ο Ανδρέας Παπανδρέου με κάποια μικρά κομμάτια της προδικτατορικής Ένωσης Κέντρου και με κόσμο της Αριστεράς που δεν καλυπτόταν από τα δύο ΚΚΕ. Αυτοί που το μαζικοποίησαν όμως ήταν χιλιάδες εργάτες και εργάτριες που έφτιαξαν σωματεία και έδωσαν αγώνες τα επόμενα χρόνια. Έτσι κατάφερε να υπερσκελίσει το ΚΚΕ όχι μόνο εκλογικά αλλά και στο συνδικαλιστικό κίνημα.

Όσο γρήγορα μετατρεπόταν σε πολιτική στέγη ενός μεγάλου κομματιού του εργατικού κινήματος, άλλο τόσο γρήγορα προσαρμοζόταν προς τα δεξιά. Η διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη του ‘74 έβαζε σαν κεντρικό στόχο την αποχώρηση από το ΝΑΤΟ. Ταυτόχρονα έβαζε στόχο τον “σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας” με πρώτο βήμα την “κοινωνικοποίηση του χρηματοδοτικού συστήματος στο σύνολό του, των βασικών μονάδων παραγωγής, καθώς και του μεγάλου εισαγωγικού και εξαγωγικού εμπορίου”, κλείσιμο της ψαλίδας ανάμεσα στα κατώτερα και ανώτερα εισοδήματα, κατάργηση της ιδιωτικής εκπαίδευσης και κατάργηση των ιδιωτικών κλινικών.

Το 1981 δεν υπήρχε πλέον “σοσιαλιστικός μετασχηματισμός” αλλά “αλλαγή”, μέσα από μια κυβέρνηση “όλων των Ελλήνων”. Κάθε συζήτηση για αποχώρηση από το ΝΑΤΟ ή την ΕΟΚ είχε ξεχαστεί. Από το ‘83 και μετά η στροφή δεξιά κλιμακώνεται χωρίς επιστροφή πλέον. Μέχρι το ‘83 η νέα κυβέρνηση είχε πάρει κάποια μέτρα στην κατεύθυνση των υποσχέσεών της: αναγνώριση της Αντίστασης του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, νομιμοποίηση συνδικαλισμού, αναθεώρηση οικογενειακού δικαίου, ψήφο στα 18. Σε οικονομικό επίπεδο καθιέρωσε την προσαρμογή των μισθών με βάση των πληθωρισμό (ΑΤΑ) και αυξήσεις σε κοινωνικές δαπάνες και συντάξεις.

Διεθνής κρίση

Το οικονομικό σκέλος πατούσε και σε μια ανάλυση ότι η λύση απέναντι στην κρίση, τα κλεισίματα των εργοστασίων και την ανεργία περνούσε και μέσα από την αναθέρμανση της οικονομίας μέσω αυξήσεων. Όμως, ο ελληνικός καπιταλισμός ήταν κομμάτι της διεθνούς κρίσης, δεν θα τον έσωζε η αύξηση της εσωτερικής κατανάλωσης. Έτσι, το ‘83 το ΠΑΣΟΚ στρέφεται ενάντια στα συνδικάτα επιχειρώντας να ποινικοποιήσει τις απεργίες και το 1985, ο Σημίτης γίνεται Υπουργός Εθνικής Οικονομίας για να υλοποιήσει αλλαγές στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση, με το πρώτο “σταθεροποιητικό πρόγραμμα”. Χτυπάει την ΑΤΑ, δηλαδή μειώνει τους μισθούς, ανεβάζει τις τιμές των λογαριασμών και των εισιτηρίων και ψαλιδίζει τις κοινωνικές δαπάνες.

Η προτεραιότητα είναι να σωθούν οι καπιταλιστές, γιατί σε αυτούς βασίζεται η οικονομία. Η στήριξη και η συνεργασία με νέα «τζάκια» θα οδηγήσει το 1989 στο σκάνδαλο Κοσκωτά. Παράλληλα, το ελληνικό δημόσιο συνεχίζει να ξεπληρώνει ακριβά τα δάνεια που είχαν πάρει και οι κυβερνήσεις της Νέας Δημοκρατίας για να ξελασπώσουν τους καπιταλιστές που χρεοκοπούσαν. Με αυτές τις δάφνες ο Σημίτης θα γίνει τελικά διάδοχος του Ανδρέα Παπανδρέου, μετά το θάνατό του το 1996, και θα ολοκληρώσει τη στροφή του ΠΑΣΟΚ στην αγκαλιά της ελεύθερης αγοράς, του ευρώ και του ιμπεριαλισμού.

Η στροφή του ΠΑΣΟΚ, από το “σοσιαλιστικό μετασχηματισμό” του ‘74 στη λιτότητα το ‘85 δεν είναι συμπτωματική. Την ίδια πορεία ακολούθησαν, και με ακόμη πιο ταχείς ρυθμούς, τα αντίστοιχα κόμματα. Τον Μάρτη του 1983 ο Μιτεράν έδινε το πράσινο φως στον Υπουργό Οικονομικών, Ζακ Ντελόρ, να κάνει στροφή 180 μοιρών και να επιβάλει λιτότητα για να διασώσει την ανταγωνιστικότητα του γαλλικού καπιταλισμού. 

Η στροφή προς τη λιτότητα και προς τα δεξιά ήταν αναγκαστικό αποτέλεσμα της στρατηγικής αυτών των κομμάτων. Ρεφορμισμός σημαίνει ελπίδα ότι μπορείς να χρησιμοποιήσεις τους μηχανισμούς του κράτους και του καπιταλισμού για να φέρεις αλλαγές. Όμως ο καπιταλισμός έχει μια εσωτερική λογική την οποία επιβάλει σε οποιαδήποτε κυβέρνηση, ακόμη κι όταν αυτή νομίζει ότι ελέγχει το κράτος. Είναι η λογική της συσσώρευσης και του κέρδους. Και μαζί ακολουθούν μια σειρά συνεπακόλουθα, η καταστολή, ο μιλιταρισμός, ο ρατσισμός, το σφιχταγκάλιασμα με τους καπιταλιστές και τους διεθνείς θεσμούς τους. Ετσι το ΠΑΣΟΚ έφτασε στα σκάνδαλα του ‘89 και από εκεί στα ακόμη μεγαλύτερα σκάνδαλα της δεκαετίας του 2000. Έτσι έφτασε από ενάντια στο ΝΑΤΟ να μετατρέπεται στην κυβέρνηση που παρέδωσε τον Οτσαλάν στους διώκτες του, στήριξε τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία, το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Έτσι έφτασε από το “σοσιαλιστικό μετασχηματισμό” στα μνημόνια της Τρόικας και από τα μεγαλεία του 48% στο ΚΙΝΑΛ.

Όλες αυτές οι στροφές δεν πέρασαν αμαχητί. Συνάντησαν κάθε φορά τη σκληρή αντίδραση των συνδικάτων και της εργατικής βάσης του ΠΑΣΟΚ: Την δεκαετία του ‘80 με τις μαζικές απεργίες ενάντια στο πρώτο πακέτο λιτότητας που οδήγησε και σε ρήγμα στο εσωτερικό του. Τις επόμενες δεκαετίες με τις μεγάλες απεργίες στα ναυπηγεία, τις τράπεζες, στην εκπαίδευση, στον ΟΤΕ και δεκάδες άλλους χώρους ενάντια στην κυβέρνηση Σημίτη – νικηφόρα στην περίπτωση του ασφαλιστικού του Γιαννίτση το 2001. Και βέβαια με το μεγάλο απεργιακό κίνημα του 2009-11 κόντρα στην κυβέρνηση Παπανδρέου που αποτέλεσε και το τέλος των αυταπατών της πλειοψηφίας της εργατικής τάξης για το ΠΑΣΟΚ.    

Ο κοινοβουλευτικός του δρόμος για το σοσιαλισμό αποδείχθηκε δρόμος προς την όλο και πιο βαθιά κρίση. Ο καπιταλισμός δεν παλεύεται με διορθώσεις. Υπάρχει μια δύναμη που μπορεί να σταματήσει την ίδια του τη λογική, που μπορεί να του μπλοκάρει όλα του τα γρανάζια, και αυτή είναι η δύναμη της απεργίας και των εργατικών αγώνων. Χρειαζόμαστε ένα επαναστατικό σοσιαλιστικό εργατικό κόμμα που δουλειά του είναι να οργανώνει, να συγκεντρώνει και να πολλαπλασιάζει τη δύναμη των αγώνων μέχρι να διαλύσουμε τα εργαλεία των καπιταλιστών και να τους πάρουμε από τα χέρια όλο τον πλούτο, αφήνοντας τους πλέον ανίκανους να εκβιάζουν.