Οικονομία και πολιτική
Τι φταίει για την ακρίβεια;

Οι εφοπλιστές ισχυρίζονται ότι δεν προλαβαίνουν να μεταφέρουν container από την Ασία στην Αμερική και ανεβάζουν το ναύλο κατά 547%!

Που οφείλεται η ακρίβεια; Ποιος φταίει για τις αυξήσεις στις τιμές του φυσικού αερίου, του ηλεκτρικού ρεύματος, των απορρυπαντικών, των τροφίμων -όλων σχεδόν των καταναλωτικών προϊόντων- που απειλούν να βυθίσουν στο κρύο και την ανέχεια εκατοντάδες χιλιάδες νοικοκυριά στην Ελλάδα;

Για την κυβέρνηση το πρόβλημα είναι απλά ανύπαρκτο. «Η Ελλάδα έχει τον τρίτο χαμηλότερο πληθωρισμό στην Ευρώπη» κομπάζει ο Άδωνις Γεωργιάδης. «Είχαμε 2% πληθωρισμό τον Σεπτέμβριο όταν ο μέσος όρος της Ευρώπης ήταν 3%... Δεν υπάρχει λόγος πανικού. Οι αυξήσεις στα σούπερ μάρκετ είναι πάρα πολύ μικρές έως και μηδενικές καθώς οι εταιρείες έχουν πάρει πάνω τους τις αυξήσεις». Μόνο στην ενέργεια υπάρχουν, σύμφωνα με τον υπουργό, σοβαρές ανατιμήσεις – τις οποίες όμως αντιμετώπισε σθεναρά η κυβέρνηση με τα 500 εκατομμύρια ευρώ του επιδόματος θέρμανσης. Όσο για τα ίδια τα αίτια, ο πληθωρισμός είναι απλά ένα «παγκόσμιο φαινόμενο» - κάτι σαν θεομηνία. Και τις βουλήσεις της αγοράς, όπως και του Υψίστου, ούτε τις ερευνούμε, ούτε τις αμφισβητούμε. Θέλημα θεού. Θέλημα της αγοράς.

Οι «σοβαρές» στήλες των οικονομικών εφημερίδων έχουν μια απλή εξήγηση – βγαλμένη από τα εγχειρίδια της πολιτικής οικονομίας του 19ου αιώνα: ο πληθωρισμός οφείλεται απλά σε μια προσωρινή διαταραχή της ισορροπίας προσφοράς και ζήτησης που έχει τις ρίζες της στην πανδημία. Την άποψη αυτή συμμερίζονται και τα περισσότερα μεγάλα οικονομικά επιτελεία: «Το φαινόμενο είναι παροδικό», διαβεβαίωνε πριν από λίγες ημέρες ο κεντρικός τραπεζίτης της Ιταλίας (και στέλεχος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας) Ιγνάσιο Βίσκο. Η αγορά γρήγορα θα επανέλθει αυτόματα στην «κανονικότητα». 

Η αναταραχή, λένε, οφείλεται στην απότομη αύξηση της ζήτησης που έφερε το τέλος των λοκντάουν. Από την άνοιξη κιόλας παρατηρείται έλλειψη στην παραγωγή μικροτσίπ που επηρεάζει την παραγωγή κινητών τηλεφώνων, υπολογιστών, αυτοκινήτων κλπ. Ταυτόχρονα υπάρχει και ένα μεγάλο «μποτιλιάρισμα» στις διεθνείς μεταφορές: τα κοντέινερ που απαιτούνται για να φτάσουν τα προϊόντα από τα εργοστάσια της Κίνας στην Αμερική και την Ευρώπη είναι σκορπισμένα  από τους μήνες της πανδημίας σε διάφορα λιμάνια του κόσμου. Το φυσιολογικό αποτέλεσμα αυτής της διαταραχής της καμπύλης προσφοράς και ζήτησης, λένε, είναι η δραματική απογείωση, σε κάποιες περιπτώσεις, των τιμών: «Η μεταφορά ενός μεταλλικού κοντέινερ 12 μέτρων από την Σαγκάη στο Ρότερνταμ» γράφει το περιοδικό Time, «κοστίζει σήμερα 10.522 δολάρια – 547% ακριβότερα από το μέσο ναύλο της περασμένης πενταετίας». Αλλά όλα αυτά όμως είναι παροδικά.

Μια δεύτερη «σοβαρή» εξήγηση αποδίδει την αύξηση των τιμών στα «πιεστήρια» των κεντρικών τραπεζών. Το πρόβλημα, σύμφωνα με αυτή την ανάλυση, είναι η ανισορροπία  ανάμεσα στην ποσότητα του χρήματος που κυκλοφορεί και την ποσότητα των προϊόντων που υπάρχουν στην αγορά. Οι κεντρικές τράπεζες, λένε, έχουν ρίξει (και συνεχίζουν να ρίχνουν) τρισεκατομμύρια «φρεσκοτυπωμένα» δολάρια, ευρώ και γιεν στην αγορά. Τα προϊόντα, όμως, που μπορούν να αγοραστούν με αυτά τα τρισεκατομμύρια είναι περιορισμένα και η συνολική τους αξία μικρότερη από την αξία του «κυκλοφορούντος» χρήματος. Η «μαγεία» της αγοράς απλά εξισώνει αυτές τις αξίες: τα προϊόντα ακριβαίνουν έως ότου η συνολική τους αξία γίνει ίση με την αξία του χρήματος. Όπερ έδει δείξαι. 

Αν οι οπαδοί της θεωρίας της διαταραχής της ισορροπίας προσφοράς και ζήτησης συστήνουν υπομονή, οι οπαδοί της θεωρίας της διαταραχής της  ισορροπίας χρήματος – παραγωγής προτείνουν τον τερματισμό της πολιτικής των φτηνών επιτοκίων και των ποσοτικών χαλαρώσεων. Αυτό που «ξεχνάει» βέβαια η θεωρία αυτή (που προέρχεται από τις πιο ακραίες σχολές του νεοφιλελευθερισμού) είναι ότι τα φτηνά επιτόκια και η ποσοτική χαλάρωση εφαρμόζονται παγκόσμια από το 2007. Από το 2007 μέχρι το 2020 ο πληθωρισμός ήταν παγκόσμια πολύ χαμηλός -πολύ πιο κάτω από τον στόχο του 2% που έβαζαν οι κεντρικές τράπεζες. Αλλά 14 χρόνια είναι μια λεπτομέρεια μπροστά στο ανάστημα ενός Φρίντμαν ή ενός Χάγιεκ (οι γκουρού του νεοφιλελευθερισμού που ευτυχώς έχουν αφήσει εδώ και αρκετά χρόνια τον μάταιο τούτο κόσμο).

Kρίση του συστήματος

Στην πραγματικότητα ο πληθωρισμός ούτε παροδικός είναι ούτε οφείλεται απλά και μόνο σε κάποιες ανισορροπίες. Ο πληθωρισμός είναι προϊόν της γενικότερης κρίσης του συστήματος – μιας κρίσης που παίρνει άλλοτε τη μορφή της υπερπαραγωγής και της σπατάλης και άλλοτε των ελλείψεων και της ακρίβειας. Ο καπιταλισμός είναι ένα ανορθολογικό σύστημα. Οι επενδύσεις δεν στηρίζονται στις ανάγκες των ανθρώπων, στηρίζονται στο αναμενόμενο κέρδος. Όταν η κερδοφορία του συστήματος πέφτει -ένα φαινόμενο  το οποίο, όπως εξηγούσε ο Μαρξ,  χτυπάει με μαθηματική ακρίβεια ξανά και ξανά τον καπιταλισμό-  τότε οι επενδύσεις σταματάνε, η άνθηση δίνει τη θέση της στην ύφεση και η ανεργία και η φτώχεια χτυπάνε την εργατική τάξη. Από τα τρισεκατομμύρια που έχουν τυπώσει οι κεντρικές τράπεζες ούτε μια δεκάρα δεν έχει φτάσει στους «καταναλωτές». Τα τρισεκατομμύρια κατέληξαν στις τσέπες των πλούσιων -που ελλείψει κερδοφόρων επενδυτικών ευκαιριών έτρεξαν να τα τοποθετήσουν στην κερδοσκοπία. Διόλου παράξενο αυτό που απογειώθηκε τα προηγούμενα χρόνια δεν ήταν ο πληθωρισμός αλλά τα χρηματιστήρια. 

Οι τιμές ανεβαίνουν για έναν απλό λόγο: γιατί οι επενδύσεις στην «πραγματική» οικονομία έχουν παγώσει πολλά χρόνια τώρα. Οι ελλείψεις δεν οφείλονται στην μεγάλη ζήτηση. Οφείλονται στην χαμηλή προσφορά. 

Α, ναι. Υπάρχει και ένα δεύτερος λόγος. Ο «μαυραγοριτισμός» είναι στο DNA της άρχουσας τάξης. Οι ελλείψεις είναι μια πρώτης τάξης ευκαιρία για να πολλαπλασιαστούν τα κέρδη. Γιατί να πουλήσει ένας χονδρέμπορος ή ένας βιομήχανος το στοκ του αν ξέρει ότι οι τιμές θα ανέβουν και αύριο θα το πουλήσει ακριβότερα; Καλύτερα να το κρύψει. Άλλωστε όταν αρχίσουν να απογειώνονται οι τιμές κανένας δεν θα τον κατηγορήσει. Τους εργάτες που θα απεργούν για την ακρίβεια θα κατηγορούν οι Σκάι σε ολόκληρο τον κόσμο για τον πληθωρισμό. Από τώρα έχουν αρχίσει τα το κάνουν: οι «σοβαρές» οικονομικές στήλες έχουν αρχίσει από τώρα να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για το κύμα των «απαράδεκτων» μισθολογικών αυξήσεων που έρχεται.