Ιστορία
Τα χέρια του Ντε Κλερκ ήταν βαμμένα με αίμα

Μάης 1990, Εργατική Αλληλεγγύη, Από τη διαδήλωση ενάντια στην επίσκεψη Ντε Κλερκ στην Αθήνα

Συμπτωματικά, τη μέρα που πέθανε ο F. W. de Klerk, ο τελευταίος λευκός πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, ξαναδιάβαζα ένα βιβλίο του μεγάλου Νοτιοαφρικανού μαρξιστή Harold Wolpe. Ο Χάρολντ, ο οποίος πέθανε το 1996, θα είχε γελάσει με τον ισχυρισμό της Telegraph ότι ο Ντε Κλερκ «έθεσε ένα τέλος στο απαρτχάιντ», το σύστημα φυλετικής κυριαρχίας στη Νότια Αφρική.

Ο Wolpe ήταν μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Νότιας Αφρικής (SACP) και υποστηρικτής του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου (ANC). Το 1963 συμμετείχε στην στρατιωτική διοίκηση του ANC με επικεφαλής τον Νέλσον Μαντέλα, η οποία συνελήφθη από την ασφάλεια σε ένα αγρόκτημα στη Ριβόνια, κοντά στο Γιοχάνεσμπουργκ. Ο Wolpe δραπέτευσε από τη φυλακή και διέφυγε στην εξορία στη Βρετανία. Εκεί εξελίχθηκε σε ηγετική φυσιογνωμία μιας ομάδας Νοτιοαφρικανών μαρξιστών που έφεραν επανάσταση στην κατανόησή μας για το τι εστί απαρτχάιντ. Προηγουμένως οι φιλελεύθεροι είχαν υποστηρίξει ότι ο αποκλεισμός της μαύρης πλειοψηφίας από την ιθαγένεια και η υπαγωγή τους σε ένα σύστημα ελέγχου της μετακίνησης και της πρόσβασής τους στη γη και την εργασία ήταν οικονομικά παράλογες. Αυτός ο ισχυρισμός κατέληγε απλά να ρίχνει την ευθύνη στους χειρισμούς του Εθνικού Κόμματος, το οποίο κυβέρνησε τη Νότια Αφρική το διάστημα 1948-94.

Ο Wolpe και οι άλλοι λεγόμενοι «ρεβιζιονιστές» κατέρριψαν αυτόν τον μύθο. Έδειξαν ότι το απαρτχάιντ είχε τις ρίζες του στο σύστημα διαχωρισμού που αναπτύχθηκε υπό τη βρετανική αποικιακή κυριαρχία. Η φυλετική κυριαρχία εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των λευκών καπιταλιστών ιδιοκτητών ορυχείων και τσιφλικάδων προμηθεύοντάς τους φτηνό μαύρο εργατικό δυναμικό. 

Στο βιβλίο «Race, Class, and the Apartheid State» (1988), ο Wolpe επέστρεψε σε αυτό το θέμα με φόντο αυτήν τη φορά την κρίση του συστήματος απαρτχάιντ που βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη. 

Η συντριβή της μαύρης αντίστασης στις αρχές της δεκαετίας του 1960 είχε οδηγήσει σε μια οικονομική άνθηση που τροφοδοτήθηκε από άμεσες ξένες επενδύσεις στη Νότια Αφρική με αποτέλεσμα την ταχεία επέκταση της βιομηχανίας. Αλλά η λευκή μειονότητα δεν μπορούσε να παράσχει το απαραίτητο εργατικό δυναμικό που χρειάζονταν για να τροφοδοτήσει αυτήν την ανάπτυξη. Έτσι, ήδη από την δεκαετία του 1970, η οικονομία της Νότιας Αφρικής εξαρτιόταν από μια ολοένα και πιο μορφωμένη και εξειδικευμένη μαύρη εργατική τάξη, εγκατεστημένη στις πόλεις.

Το αποτέλεσμα ήταν ένα αυξανόμενο κύμα αγώνων που ξεκίνησε με τις απεργίες του Ντέρμπαν το 1973 και πυροδότησε αυτό που ο Wolpe αποκαλεί «μια άνευ προηγουμένου ανάπτυξη ενός ανεξάρτητου μαύρου συνδικαλιστικού κινήματος». Ακολούθησε η εξέγερση των μαθητών του 1976 στο Σοβέτο και στη συνέχεια μια μεγάλη έκρηξη απεργιών και αστικών εξεγέρσεων στα μέσα της δεκαετίας του 1980.

Το καθεστώς κατάφερνε να ανακόψει τη δυναμική των εξεγέρσεων μέσω της βίαιης καταστολής, αλλά το κεφάλαιο διέρεε από τη χώρα. Επιπλέον, όπως επεσήμανε ο Wolpe, η «ικανότητα του κράτους να εξαλείψει το μαζικό δημοκρατικό κίνημα μέσα από την καταστολή είχε ουσιαστικά εξαντληθεί». 

Το απαρτχάιντ, ιστορικά «λειτουργικό» για τη συσσώρευση κεφαλαίου, ήταν πλέον όλο και πιο «αντιφατικό», ένα εμπόδιο για την περαιτέρω ανάπτυξη του καπιταλισμού. Ο Ντε Κλερκ, αφού ανέλαβε πρόεδρος της Ν.Αφρικής το 1989, προσπάθησε να ξεφύγει από αυτό το αδιέξοδο απελευθερώνοντας τον Μαντέλα και καταργώντας την απαγόρευση του ANC και του SACP τον επόμενο Φεβρουάριο. Αλλά δεν συνέχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Μαντέλα και τον κύριο σύμβουλό του, τον σημερινό πρόεδρο Σιρίλ Ραμαφόζα, καλή τη πίστει.

Ο Ντε Κλερκ αναγνώρισε ότι θα έπρεπε να ακυρώσει τους ρατσιστικούς αποκλεισμούς που υπέστη η μαύρη πλειοψηφία. Ήθελε όμως να περιορίσει την εξουσία οποιασδήποτε κυβέρνησης εκλεγόταν μέσα από δημοκρατικές εκλογές.  Σε αυτήν την κατεύθυνση κινητοποίησε το IFP, το φυλετικό κόμμα των Ζουλού ενάντια στο ANC και τους συμμάχους του στο Κογκρέσο των Συνδικάτων της Νότιας Αφρικής - τόσο στην έδρα του, το Νατάλ όσο και στην οικονομικά ισχυρή περιοχή γύρω από το Γιοχάνεσμπουργκ. 

Περίπου 14.000 Νοτιοαφρικανοί έχασαν τη ζωή τους στην πολιτική βία που ακολούθησε. Οι δράστες δεν ήταν μόνο το IFP, αλλά και μια σειρά από σκιώδη τάγματα θανάτου που οργανώθηκαν από την Ασφάλεια και τη «Νοτιοαφρικανική Δύναμη Άμυνας». Αυτό το αίμα βρισκόταν στα χέρια του Ντε Κλέρκ μέχρι την ημέρα που πέθανε.

Ήταν οι μαύρες μάζες που ματαίωσαν τα σχέδιά του. Η δολοφονία του ηγέτη του Koμμουνιστικού Κόμματος, Κρις Χάνι τον Απρίλιο του 1994 προκάλεσε μια τεράστια έκρηξη οργής που χρησιμοποίησε ο Μαντέλα για να κάμψει την αντίσταση του Ντε Κλερκ στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Τον επόμενο Μάρτιο, μια εξέγερση στο φυλετικό μπαντουστάν της Bophuthatswana διέλυσε την αντιδραστική «Συμμαχία Ελευθερίας» του IFP και της λευκής ακροδεξιάς.

Λίγες εβδομάδες αργότερα, οι πρώτες δημοκρατικές εκλογές στη Νότια Αφρική έφεραν με σαρωτικό τρόπο τον Μαντέλα στην προεδρία. Τα επόμενα 27 χρόνια το ANC απέτυχε να αντιμετωπίσει τον καπιταλισμό, το σύστημα, που όπως έδειξε ο Wolpe, κυριάρχησε στην ιστορία της Νότιας Αφρικής. Αλλά έχουμε πολλά περισσότερα να μάθουμε από αυτόν παρά από τους υμνητές του Ντε Κλερκ.