Τον Φλεβάρη του 1902 κυκλοφόρησε, παράνομα, μια μπροσούρα με τίτλο “Τι να κάνουμε;” και με υπότιτλο “Τα φλέγοντα ζητήματα του κινήματός μας”. Την είχε γράψει ο Λένιν για λογαριασμό μιας ομάδας γύρω από την εφημερίδα Ίσκρα (Σπίθα). Απευθυνόταν στους αγωνιστές και τις αγωνίστριες των διαφόρων ομάδων που λειτουργούσαν κάτω από την ταμπέλα Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος Ρωσίας (ΣΔΕΚΡ). Ταμπέλα, γιατί το κόμμα είχε ιδρυθεί τυπικά το 1898, αλλά δεν είχε λειτουργήσει ποτέ. 

Αυτό που υποστήριζε ο Λένιν, ήταν ότι οι μαρξιστές, οι σοσιαλδημοκράτες όπως λέγονταν τότε, έπρεπε να συγκεντρώσουν όλες τις δυνάμεις τους στη συγκρότηση ενός τέτοιου, επαναστατικού κόμματος. Και για να το κάνουν αυτό, χρειαζόταν να χτίσουν μια σφιχτοδεμένη οργάνωση «επαγγελματιών επαναστατών» γύρω από μια «σκαλωσιά», μια παράνομη εφημερίδα που θα κυκλοφορούσε σε όλη τη Ρωσία. 

Για τον Λένιν αυτό το καθήκον γινόταν όλο και πιο πιεστικό, «φλέγον», γιατί το κίνημα έμπαινε σε μια νέα φάση. Οι ξεχωριστές απεργίες για τα ζητήματα του κάθε εργοστασίου συγχωνεύονταν και έδιναν τη θέση τους στις αναμετρήσεις με τη τσαρική απολυταρχία. Συγκρούσεις στους δρόμους μετά από πρωτομαγιάτικες συγκεντρώσεις, απεργίες που ξεσήκωναν ολόκληρες περιφέρειες, κινήματα στα πανεπιστήμια και στα σχολεία, ένα ποτάμι άρχιζε να φουσκώνει. 

Σε μια τέτοια κατάσταση, όμως, η «ηγεσία» βρισκόταν πίσω από το κίνημα, δεν το οδηγούσε. Και το χειρότερο, κομμάτια της θεωρητικοποιούσαν αυτή την κατάσταση. Αυτό που πρέπει να κάνουμε, έλεγαν, είναι να βοηθήσουμε τους εργάτες στις οικονομικές διεκδικήσεις τους. Τα άλλα είναι «καπέλα» των διανοούμενων που θέλουν να πνίξουν το «αυθόρμητο». 

Οργάνωση 

Ο Λένιν επιμένει ότι οι σοσιαλδημοκράτες θα παίξουν προωθητικό ρόλο στο κίνημα όταν δεν υποτάσσονται στον «μέσο όρο» της συνείδησης που υπάρχει, αλλά οργανώνονται χωριστά, για να ανεβάσουν τον πήχη και να πλατύνουν τους ορίζοντες των αγώνων. «Το κόμμα, ως η πρωτοπορία της εργατικής τάξης, δεν πρέπει να συγχέεται, τελικά, με ολόκληρη την τάξη», έγραφε. Δεν πρόκειται για ελιτισμό. Είναι ο καλύτερος τρόπος για να συγχωνευθεί η «στοιχειακή-καταστρεπτική δύναμη του πλήθους με την συνειδητή-καταστρεπτική δύναμη της οργάνωσης των επαναστατών». 

Ο σοσιαλδημοκράτης, γράφει, δεν πρέπει να έχει πρότυπό του τον «τρεϊντγιουνιονιστή ηγέτη» (το στέλεχος του συνδικάτου) αλλά να είναι το «βήμα του λαού» αυτός που κάνει δικιά του την υπόθεση κάθε καταπιεσμένου κομματιού της κοινωνίας. Η εργατική τάξη δεν μπορεί να αποκτήσει ποτέ συνείδηση του ιστορικού προορισμού της, να απελευθερώσει τον εαυτό της από τα δεσμά της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, αν δεν μάθει να παλεύει ενάντια σε κάθε εκδήλωση αδικίας, κάθε διάκριση, κάθε μορφή καταπίεσης. Είτε πρόκειται για τον αντισημιτισμό (την κύρια μορφή ρατσισμού στην Τσαρική Ρωσία) και το διωγμό θρησκευτικών μειονοτήτων, είτε για τον ξυλοδαρμό φοιτητών, ή για τη λογοκρισία του Τύπου. 

Το 1903 στο δεύτερο συνέδριο (ουσιαστικά το ιδρυτικό) του ΣΔΕΚΡ οι απόψεις της ομάδας της Ίσκρα αρχικά έμοιαζε να έχουν θριαμβεύσει. Όμως, ακριβώς σε αυτό το συνέδριο το κόμμα διασπάστηκε. Η διαφωνία αφορούσε ένα σημείο που ο Λένιν θεωρούσε κόκκινη γραμμή. Τον ορισμό της έννοιας του μέλους στο καταστατικό του κόμματος. Ο Λένιν και οι σύντροφοί του επέμεναν ότι μέλος θεωρείται όποιος συμμετέχει προσωπικά στη δουλειά μιας κομματικής οργάνωσης. Οι αντίπαλοί τους προτιμούσαν ένα πιο χαλαρό ορισμό: «υπό τη διεύθυνση κάποιας από τις κομματικές οργανώσεις». 

Η διαφωνία έμοιαζε ασήμαντη. Όμως, ήταν σημάδι του διαχωρισμού ανάμεσα στο επαναστατικό και το ρεφορμιστικό ρεύμα στη ρώσικη σοσιαλδημοκρατία. Το πρώτο ονομάστηκε μπολσεβίκοι, από τη ρώσικη λέξη για την πλειοψηφία. Το δεύτερο μενσεβίκοι (μειοψηφία). 

Επανάσταση

Τον Γενάρη του 1905 ξέσπασε η πρώτη Ρώσικη Επανάσταση. Ήταν ένα συγκλονιστικό, κατακλυσμιαίο γεγονός που ταρακούνησε όλη την Ευρώπη. Η εργατική τάξη έκανε άλματα στις ιδέες και τη δράση μέσα από τους αγώνες της με κύριο όπλο την απεργία. Τότε γεννήθηκε για πρώτη φορά μια νέα μορφή οργάνωσης, το σοβιέτ (συμβούλιο) των εργατών αντιπροσώπων στην Πετρούπολη. Ξεκίνησε ως απεργιακό συντονιστικό και κατέληξε να είναι έμβρυο μιας διαφορετικής εξουσίας.

Το φούντωμα της επανάστασης σήμαινε ότι ξαφνικά εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έμπαιναν στην πολιτική και αναζητούσαν οργάνωση. Το ΣΔΕΚΡ μαζικοποιήθηκε, τόσο οι μπολσεβίκοι όσο και οι μενσεβίκοι. Άρχισαν να λειτουργούν ως οργανωμένα ρεύματα μέσα στο ίδιο κόμμα. Όμως, οι διαφορές τους δεν εξαφανίστηκαν. Αντίθετα άρχισαν να γίνονται πιο φανερές. Οι μπολσεβίκοι έλεγαν ότι τον τσαρισμό θα τον ανατρέψει η εργατική τάξη σε συμμαχία με την αγροτιά. Οι μενσεβίκοι ταλαντεύτηκαν, αλλά τελικά έγιναν ουρά της φιλελεύθερης αντιπολίτευσης. 

Η επανάσταση ηττήθηκε. Ακολούθησε μια περίοδος αντίδρασης κατά την οποία όλη η Αριστερά υποχώρησε και μπήκε σε κρίση. Οι μπολσεβίκοι δεν ήταν εξαίρεση από αυτή την άποψη. Όμως, σε αντίθεση με άλλα ρεύματα παρέμειναν οι πιο συγκροτημένοι, οργανωτικά και πολιτικά. Κι αυτό τους επέτρεψε να χτίσουν τις βάσεις για την επόμενη περίοδο.  

Το 1911 ο αριθμός των απεργών είχε φτάσει τις 100 χιλιάδες. Μικρός αριθμός σε σχέση με τα απεργιακά ποτάμια του 1905 αλλά τεράστιος σε σχέση με τη περίοδο της ήττας. Το κίνημα περνούσε στην αντεπίθεση. Οι μπολσεβίκοι έτρεξαν να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες. 

Τον Γενάρη του 1912 οι μπολσεβίκοι οργάνωσαν μια συνδιάσκεψη στην Πράγα στην οποία αντιπροσωπεύτηκαν και κομματικές οργανώσεις από τη Ρωσία. Ουσιαστικά ήταν ένα συνέδριο ίδρυσης των μπολσεβίκων σαν ξεχωριστό κόμμα. Ανάμεσα στις αποφάσεις που πήρε αυτό το συνέδριο ήταν η έκδοση μιας νόμιμης καθημερινής εφημερίδας στην Ρωσία. Αυτή η εφημερίδα ήταν η Πράβδα (Αλήθεια) που άρχισε να κυκλοφορεί στις 22 Απρίλη του 1912. 

Πέντε μέρες πριν την κυκλοφορία της, ο στρατός είχε σφάξει πεντακόσιους απεργούς στα χρυσωρυχεία του ποταμού Λένα στη Σιβηρία. Ένα μαζικό κύμα απεργιών διαμαρτυρίας σάρωσε τη χώρα. Την Πρωτομαγιά του 1912 τετρακόσιες χιλιάδες εργάτες και εργάτριες κατέβηκαν στην απεργία.

 Οι μπολσεβίκοι κατάφεραν να συνδεθούν με αυτό το κύμα της νέας ριζοσπαστικοποίησης κι η Πράβδα έπαιξε αποφασιστικό ρόλο σε αυτή την επιτυχία. Ήταν μια εφημερίδα που σε μεγάλο βαθμό γραφόταν από τους μαχητικούς εργάτες και εργάτριες στα εργοστάσια και τις γειτονιές. Μέσα σε ένα χρόνο δημοσίευσε 11.000 μικρά άρθρα και επιστολές, 35 την ημέρα! Στις καλύτερες στιγμές της η κυκλοφορία της ξεπερνούσε τα 40.000 φύλλα. Ένα πραγματικό κατόρθωμα αν σκεφτεί κανείς την σκληρή λογοκρισία και την καταστολή του τσαρικού καθεστώτος.

Δια ταύτα

Η Πράβδα αντανακλούσε την οργή και τη μαχητικότητα του νέου εργατικού κινήματος. Ταυτόχρονα τη διαμόρφωνε. Τα άρθρα που έγραφε ο Λένιν για την εφημερίδα έπαιζαν αυτό το ρόλο. Σύντομα άρθρα 500 ή 600 λέξεων που πληροφορούσαν για τα πιο διαφορετικά πράγματα, από ένα σοσιαλιστικό συνέδριο στη δυτική Ευρώπη, μέχρι την καταπίεση των μαύρων στις ΗΠΑ ή τον πόλεμο της Ιταλίας στη Λιβύη. Κάθε άρθρο είχε ένα πολιτικό «δια ταύτα»: ο προδοτικός ρόλος των αστών φιλελεύθερων, η κριτική στα ρεφορμιστικά ρεύματα στην Αριστερά της εποχής, η σχέση ανάμεσα στους αγώνες των καταπιεσμένων λαών με την πάλη για την κοινωνική απελευθέρωση, τον σοσιαλισμό.

Η Πράβδα δεν εξηγούσε απλώς πώς η καθημερινή εμπειρία των αγώνων «κολλούσε» με μια συνολικότερη ανάλυση της κοινωνίας, αλλά απαντούσε και στο ερώτημα «τι να κάνουμε;», ποιο πρέπει να είναι το επόμενο βήμα του κινήματος, ποιες επιλογές πρέπει να γίνουν.

Οι μπολσεβίκοι έκαναν την Πράβδα εργαλείο οργάνωσης των πιο πρωτοπόρων εργατών και εργατριών. Κάθε άρθρο και ανταπόκριση από ένα εργοστάσιο για παράδειγμα, γινόταν θέμα συζήτησης εκεί κι αυτό το εξασφάλιζαν οι διακινητές της εφημερίδας σε κάθε χώρο. Έγινε η ραχοκοκαλιά για ένα ολόκληρο δίκτυο αγωνιστών και αγωνιστριών που έμαθαν να επιχειρηματολογούν για την επαναστατική προοπτική και να οργανώνουν από την απεργία μέχρι τη μάχη των εκλογών στο συνδικάτο ή την αλληλεγγύη σε διωκόμενους αγωνιστές. Σε κάθε εργοστάσιο -ή σε τμήμα στα μεγαλύτερα- υπήρχε ένας υπεύθυνος για τη διακίνησή της και γύρω του μια ομάδα αναγνωστών που έδιναν ένα καπίκι (μια δεκάρα) από το μισθό τους για την ενίσχυσή της. 

Ετσι οι μπολσεβίκοι έγιναν ένα μαζικό κόμμα, με ρίζες μέσα στην εργατική τάξη. Δεκάδες χιλιάδες αγωνιστές και αγωνίστριες ζυμώθηκαν με τις επαναστατικές ιδέες και έμαθαν να λειτουργούν σαν οι μπροστάρηδες στους αγώνες. Ήταν μια πολύτιμη μαγιά για τη θύελλα που πλησίαζε.

Όταν τον Φλεβάρη του 1917 ξέσπασε η Ρώσικη Επανάσταση, οι μπολσεβίκοι ήταν ένα μικρό κόμμα, μετρούσαν το πολύ 20 χιλιάδες μέλη διασκορπισμένα σε όλη την Ρωσία. Όμως, μπορούσαν να αντλήσουν δυνάμεις από όλο αυτόν τον κόσμο που είχε παλέψει μαζί τους από το 1912 μέχρι το 1914. Χρειάστηκε να δώσουν πολιτικές μάχες -και στο εσωτερικό τους- αλλά όταν έβαλαν να κάνουν πράξη το σύνθημα Όλη η Εξουσία στα Σοβιέτ τον Οκτώβρη του 1917, ήταν ένα κόμμα μισού εκατομμυρίου μελών με μεγάλες πλειοψηφίες στα σοβιέτ.