Το κύμα καύσωνα στη Βρετανία και οι πυρκαγιές στη νότια Ευρώπη είναι νέα σημάδια ότι γινόμαστε μάρτυρες των απαρχών μιας κατάρρευσης του καπιταλισμού ως οικονομικού συστήματος. Ένα κοινωνικό σύστημα για να επιβιώσει πρέπει να είναι σε θέση να αναπαράγει τα ανθρώπινα και υλικά στοιχεία της παραγωγής και τις οικονομικές σχέσεις που τα συνδέουν μεταξύ τους.
Η κρίση του κόστους ζωής είναι άλλο ένα σημάδι αυτής της κατάρρευσης. Είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο για το σύστημα, γιατί τροφοδοτεί άμεσα την εξέγερση. Ο Λάρι Φινκ, επικεφαλής της τεράστιας αμερικανικής εταιρίας διαχείρισης επενδύσεων Blackrock, υπογραμμίζει τη διάσταση της επισιτιστικής κρίσης: «Μιλάμε πολύ για τις τιμές της βενζίνης γιατί αυτό επηρεάζει τους Αμερικανούς, αλλά το μεγαλύτερο ζήτημα είναι τα τρόφιμα. Υπήρξε τεράστια καταστροφή της καλλιεργήσιμης γης στην Ουκρανία... Σε παγκόσμιο επίπεδο το κόστος των λιπασμάτων έχει αυξηθεί σχεδόν κατά 100% και αυτό το πρόσθετο κόστος μειώνει την ποσότητα των λιπασμάτων που χρησιμοποιούνται στη γεωργία».
Η άνοδος των τιμών των τροφίμων -που προβλέπεται ότι θα είναι 20% φέτος- έχει καταστροφικές συνέπειες στον παγκόσμιο Νότο, όπου τόσοι πολλοί άνθρωποι ζουν διαρκώς στα όρια της επιβίωσης. Έρχεται μετά την πανδημία COVID-19, η οποία εξαθλίωσε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους.
Αυτή η τεράστια οικονομική και κοινωνική αναταραχή απειλεί την επιβίωση καθεστώτων. Τα πρώτα «κεφάλια» που έπεσαν ήταν των αδελφών Ρατζαπάξα στη Σρι Λάνκα. Είχαν κυβερνήσει τη χώρα με σιδερένιο χέρι από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, συντρίβοντας βάναυσα το αυτονομιστικό κίνημα των Ταμίλ. Όμως οι προσπάθειές τους να διαχειριστούν την οικονομία -συμπεριλαμβανομένης (ας το λάβουν υπόψη οι υποψήφιοι για την ηγεσία των Συντηρητικών) μιας άστοχης μείωσης της φορολογίας- διακόπηκαν από την πανδημία και καταστράφηκαν από την αύξηση των τιμών των καυσίμων και των τροφίμων.
Ένα κύμα μαζικών διαμαρτυριών απέκτησε τεράστια ορμη, με αποκορύφωμα, σύμφωνα με τον B Skanthakumar (γράφοντας στην ιστοσελίδα της Επιτροπής για την Κατάργηση του Παράνομου Χρέους): «δύο εξαιρετικά επιτυχημένες εθνικές στάσεις εργασίας: το hartal (αποχή και κλείσιμο) της 28ης Απρίλη και την πρώτη γενική απεργία από το... 1980, στις 6 Μάη.
Απεργίες
Η κυβέρνηση κλονίστηκε από αυτές τις απεργίες, οι οποίες κέρδισαν ευρεία υποστήριξη από τους εργαζόμενους του δημόσιου τομέα στα υπουργεία, την Υγεία, τις μεταφορές και τα ταχυδρομεία - που συνήθως είναι πιστοί στην εκάστοτε κυβέρνηση - καθώς και από τους μικροεπιχειρηματίες και τους εργάτες, τους εμπόρους της υπαίθρου, τους αγρότες και τους ψαράδες και τις εργαζόμενες γυναίκες από τις ζώνες μεταποίησης εξαγωγών. Η δύναμη της εργατικής τάξης να παραλύσει την εμπορική δραστηριότητα και να διαταράξει την ομαλότητα, αποτελούσε μεγαλύτερη άμεση απειλή για το κράτος από τα μπλόκα και τις καθιστικές διαμαρτυρίες έξω από το γραφείο του προέδρου».
Πρώτα ο ένας αδελφός Ρατζαπάξα αναγκάστηκε να παραιτηθεί από πρωθυπουργός. Και στη συνέχεια ο άλλος, αφού μια μαζική διαδήλωση εισέβαλε στο παλάτι του, κατέφυγε στις Μαλδίβες και στη συνέχεια στη Σιγκαπούρη, προτού παραιτηθεί από πρόεδρος.
Πολλές άλλες κυβερνήσεις στον παγκόσμιο Νότο αντιμετωπίζουν πολύ παρόμοιους κινδύνους. Οι Financial Times ανησυχούν: «Αν η σειρά των οικονομικών σοκ που έχουν πλήξει την παγκόσμια οικονομία είναι αρκετά δύσκολο να αντιμετωπιστεί στις πλούσιες χώρες, υπάρχει ακόμη περισσότερος λόγος ανησυχίας σε πολλές από τις φτωχότερες και αναδυόμενες οικονομίες που φιλοξενούν την πλειονότητα του παγκόσμιου πληθυσμού.
Οι οικονομικές πιέσεις φέρνουν πολιτική αστάθεια - και σήμερα οι οικονομικές πιέσεις είναι παντού... “Ο τρόπος με τον οποίο βλέπω τη Σρι Λάνκα είναι είναι σαν ένα καναρίνι στο ανθρακωρυχείο”1, λέει η Tina Fordham, γεωπολιτικός στρατηγικός αναλυτής και σύμβουλος στην εταιρεία συμβούλων Fordham Global Foresight».
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο το αυξανόμενο κόστος των εισαγόμενων τροφίμων. Κυβερνήσεις και εταιρίες στις πιο εύπορες οικονομίες των "αναδυόμενων αγορών" αγοράζουν εύφορες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης παγκοσμίως για να εξασφαλίσουν τον εφοδιασμό τους με τρόφιμα. Οι πιο δημοφιλείς χώρες για αυτές τις δραστηριότητες είναι η Αυστραλία, η Βραζιλία και η Ρωσία, αλλά περιλαμβάνουν επίσης πολύ φτωχότερες αφρικανικές χώρες όπως το Σουδάν, η Μοζαμβίκη, το Κονγκό και η Ακτή Ελεφαντοστού. Πολλές από αυτές τις αρπαγές γης έχουν ήδη προκαλέσει τοπικές αντιδράσεις. Αυτές θα εντείνονται όσο τα τρόφιμα γίνονται πιο ακριβά και πιο σπάνια.
Μπαίνουμε σε μια περίοδο έντονων ταξικών συγκρούσεων που πιθανόν να είναι διαφορετικές από αυτές που βιώσαμε κατά τη διάρκεια της νεοφιλελεύθερης εποχής. Μετά τις μεγάλες ήττες της δεκαετίας του 1980, έγινε ένας μονόπλευρος αγώνας, τα αφεντικά ξεζούμισαν τους εργαζόμενους με ατελείωτες “μεταρρυθμίσεις”. Αλλά αντιμέτωποι με τα πεινασμένα παιδιά τους, οι εργαζόμενοι θα αντεπιτεθούν. Όπως δείχνει η Σρι Λάνκα, θα χρησιμοποιήσουν πολλές διαφορετικές μεθόδους - πορείες, αγρυπνίες, εξεγέρσεις και, το ειδικό όπλο της εργατικής τάξης, τις απεργίες.
1. Τα καναρίνια μέσα σε ορυχεία λειτουργούσαν σαν προειδοποιητικό σήμα κινδύνου, επειδή πέθαιναν όταν υπήρχε διαρροή τοξικών αερίων.
Άλεξ Καλλίνικος