Συνεντεύξεις
Καταδίκη Ελλάδας από το ΕΔΔΑ - “Χρειάστηκε αγώνας πολλών για την απόφαση για το Φαρμακονήσι”

20/1/2014, Διαμαρτυρία Aφγανών για το ναυάγιο στο Φαρμακονήσι. Φωτό: Eurokinisi. Κάτω αριστερά: Πρωτοσέλιδο της Εργατικής Αλληλεγγύης στις 29/1/14.

Η Eλένη Σπαθανά, δικηγόρος, μίλησε στην Αφροδίτη Φράγκου

Πώς έχουν τα γεγονότα που οδήγησαν στην τραγωδία του ναυαγίου στο Φαρμακονήσι τα ξημερώματα της 20ής Γενάρη 2014; Τι ακολούθησε μετά; Πώς φτάσαμε στην καταδίκη της Ελλάδας;

Οι πρόσφυγες εντοπίζονται με χαλασμένη μηχανή από σκάφος του λιμενικού κοντά σε μια ελληνική ακτή που αργότερα έμαθαν ότι είναι το Φαρμακονήσι. Δυο λιμενικοί ανεβαίνουν στη βάρκα τους, την δένουν με το σκάφος του λιμενικού και τους ρυμουλκούν με πολύ μεγάλη ταχύτητα προς την αντίθετη από τις ακτές κατεύθυνση. Σπάει το σκοινί, το ξαναδένουν κι επιχειρούν πάλι την ίδια ρυμούλκηση. Μπαίνουν νερά, αρχίζει να μπατάρει και να βουλιάζει το πλοίο. Εκείνη την κρίσιμη στιγμή κόβουν το σκοινί για να μην παρασύρει και το πλοιάριο του λιμενικού. Το λιμενικό δεν αρνείται τη ρυμούλκηση, αλλά την κατεύθυνση αυτής.

Κάποιοι διασώζονται και ανεβαίνουν στο πλοιάριο. Τα γυναικόπαιδα είναι στον κλειστό χώρο και δεν προλαβαίνουν να ανέβουν. Εκείνη την ώρα, όταν δηλαδή κόβεται το σκοινί, το λιμενικό στέλνει για πρώτη φορά σήμα στο Εθνικό Κέντρο Συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης ότι υπάρχει πλοίο σε κίνδυνο.

Οι πρόσφυγες κατήγγειλαν τις πλημμέλειες από την πρώτη στιγμή. Παράλληλα καταγγέλλουν ότι όχι μόνο τους συμπεριφέρθηκαν με τρόπο σκαιό κατά τη διάσωση, τους τραβούσαν, τους μιλούσαν απότομα, τους απαγόρευσαν να προσπαθήσουν να σώσουν άλλους, αλλά φτάνοντας στο Φαρμακονήσι τους ξεγυμνώνουν για σωματικό έλεγχο. Τους υπέβαλαν σε μια εξευτελιστική διαδικασία.

Η Ύπατη Αρμοστεία βρέθηκε στη Λέρο όπου μεταφέρθηκαν για να τους συνδράμει, πήρε τις μαρτυρίες και ζήτησε διερεύνηση της υπόθεσης με δημόσιο κείμενο στις 20/1. Οι καταθέσεις στο λιμενικό ξεκινούν το απόγευμα της 20ής μέχρι και τις 22 του μήνα. Στις καταθέσεις αυτές, που είναι πανομοιότυπες, ούτε λίγο ούτε πολύ φαίνεται ότι οι πρόσφυγες ευχαριστούν το λιμενικό που τους διέσωσε! Οι άνθρωποι αυτοί μετά μεταφέρονται στον Πειραιά όπου συνεχίζουν ενώπιον δημοσιογράφων να ισχυρίζονται αυτά που πραγματικά συνέβησαν και δημιουργείται ένας μεγάλος σάλος πάνω σε αυτό. Ξεκινάει ανακριτική διαδικασία ενώπιον του αρμόδιου Ναυτοδικείου Πειραιά.

Η ανάκριση ολοκληρώνεται με τη θέση της υπόθεσης στο αρχείο με το σκεπτικό ότι “είναι ανώφελο και περιττό” να διερευνηθεί οτιδήποτε περεταίρω, αφού οι πρόσφυγες κάνουν λόγο για επαναπροωθήσεις και επαναπροωθήσεις στην Ελλάδα “δεν συμβαίνουν”. Κατόπιν γίνεται η προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο (ΕΔΔΑ) το οποίο 8 χρόνια μετά έρχεται να δώσει αυτή την απόφαση.

Ποιοι παράγοντες έπαιξαν κεντρικό ρόλο στην ανάδειξη του ναυαγίου και τη σημερινή δικαίωση;

Πρώτο, το γεγονός της άμεσης πρόσβασης των προσφύγων σε έναν αξιόπιστο φορέα όπως η ΥΑ, αμέσως μετά την άφιξή τους. Δεύτερο, αυτοί οι άνθρωποι πλαισιώθηκαν από έναν φοβερό κόσμο που προσέτρεξε αντιλαμβανόμενος το τι έχει συμβεί σε βάρος τους. Έγινε πολύ μεγάλη κινητοποίηση ανθρώπων και οργανώσεων. Τους περιέβαλαν με την εμπιστοσύνη του “σε πιστεύω” που είναι κάτι πάρα πολύ σημαντικό.

Για την κοινή γνώμη ήταν πολύ σοβαρό το ότι ο λόγος που δεν κινήθηκε έγκαιρα ο μηχανισμός για να σώσει ανθρώπινες ζωές ήταν ότι αυτές ήταν ζωές προσφύγων. Η καθυστέρηση οφείλετο στο πρόταγμα της “προστασίας των συνόρων”. Αυτό ήταν κάτι που πέρασε στον κόσμο από την πρώτη στιγμή, δημιούργησε μια μεγάλη αντίδραση και έφερε αποτελέσματα. Υπήρξε μια συστράτευση όλων των οργανώσεων δικαιωμάτων για την υποστήριξη της υπόθεσης. Αυτό δημιουργεί επίσης μια δεύτερη μαρτυρία. Παρότι δευτερογενής, το γεγονός ότι υπήρξε αξιολόγηση όλων αυτών των στοιχείων από τις οργανώσεις και βγήκε το συμπέρασμα ότι έχει γίνει παραβίαση, είναι, πέραν της νομικής εκπροσώπησης, και μια μορφή μαρτυρίας.

Τρίτο, η πλαισίωση των ανθρώπων για την ψυχοκοινωνική τους στήριξη είχε ως αποτέλεσμα να μπορέσουν αυτοί οι άνθρωποι να αντιμετωπίσουν όλες αυτές τις εξοντωτικές διαδικασίες. Είναι άνθρωποι που, σε μια εξαιρετικά δύσκολη και τραγική στιγμή της ζωής τους, σε στιγμή που έχασαν οικογένειες, είχαν και όλη αυτή την επισφάλεια και τον φόβο για απέλαση ή οτιδήποτε, δεδομένου ότι αυτοί οι άνθρωποι στάθηκαν απέναντι στις αρχές. Ήταν όμως τόσο σοβαρό το διακύβευμα που κατάφεραν να πουν την αλήθεια τους. Η οποία ακούστηκε γιατί μπόρεσαν να παραμείνουν στην Ελλάδα χάρη στη στήριξη πολλών.

Στη Λέρο προσέτρεξε κόσμος χάρη και στην άτυπη συλλογικότητα πεδίου που ήταν εκεί. Στον Πειραιά ήταν συγκινητική η υποδοχή των προσφύγων. Ήταν πάρα πολύ σημαντικό για τους πρόσφυγες ότι υπήρχαν άνθρωποι που τους πιστεύουν και βοηθούσαν με ό,τι τρόπο μπορούσαν: εθελοντές διερμηνείς, άνθρωποι που προσφέρθηκαν για φιλοξενία. Άνθρωποι που ήρθαν εκεί απλώς για να είναι δίπλα τους. Επαγγελματίες πεδίου που ήρθαν εθελοντικά. Οργανώσεις που παρείχαν τη νομική υποστήριξη. Ήταν μια συλλογική προσπάθεια και είχε κι αυτή τη διάσταση μιας άλλου τύπου μαρτυρίας.

Τι είναι η Ομάδα Δικηγόρων για τα Δικαιώματα των Προσφύγων και Μεταναστών;

Η Ομάδα Δικηγόρων είναι μια συλλογικότητα -σωματείο σήμερα- που ξεκίνησε το 2006 με σκοπό να παρέμβουμε στο δημόσιο λόγο για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των προσφύγων και των μεταναστών. Πρώτη μας δημόσια παρέμβαση είναι η έκθεση, μαζί με την οργάνωση Pro Asyl, για τις παραβιάσεις στα σύνορα το 2007. Κάναμε δουλειά πεδίου, συλλέξαμε μαρτυρίες τις οποίες παρουσιάσαμε με έναν τρόπο εμπεριστατωμένο. Υπάρχει ένα μότο, γραμμένο στον τοίχο του κέντρου κράτησης της Παγανής στη Λέσβο: “Η αλήθεια μπορεί να είναι πικρή, αλλά πρέπει να ειπωθεί”. Το κέντρο κράτησης έκλεισε με μια προσπάθεια επίσης συλλογική. Στο πλαίσιο αυτής της έκθεσης έχουμε μαρτυρίες μεταξύ των οποίων δυο σημαντικές που αφορούν βασανιστήρια σε βάρος προσφύγων κατά την άφιξή τους κοντά στη Χίο. Ακολούθησε μια σκληρή δικαστική μάχη σε όλα τα στάδια της οποίας την εκπροσώπηση είχε αναλάβει η Ομάδα Δικηγόρων.

Η Ομάδα έχει συνδεθεί με αυτή την έκθεση αλλά και με άλλες δράσεις όπως η καμπάνια για το άσυλο, αυτοψίες και ολονυκτίες έξω από την Πέτρου Ράλλη το 2011 την περίοδο που χιλιάδες άνθρωποι περίμεναν σε κακές συνθήκες να καταγραφούν. Και βεβαίως δημόσιες παρεμβάσεις για τον νόμο για την ιθαγένεια, για παραβιάσεις στη διαδικασία ασύλου, για την “ασφαλή τρίτη χώρα”. Η Ομάδα διεύρυνε το πεδίο της και ασχολήθηκε και με την υπόθεση των οροθετικών γυναικών το 2012.

Σήμερα συγκρούεται ο κόσμος των προσφύγων, του κινήματος, των ερευνητών δημοσιογράφων και των μαχητικών δικηγόρων με μια κυβέρνηση που λέει για τις επαναπροωθήσεις ότι όλα είναι ψέματα. Τι σημαίνει η καταδίκη για το Φαρμακονήσι σε αυτές τις συνθήκες;

Οι καταγγελίες για επαναπροωθήσεις αυτή τη στιγμή είναι πολλές και πολλαπλώς τεκμηριωμένες. Υπάρχουν διεθνή μέσα στη Γερμανία, στην Αγγλία και αλλού που έχουν παρουσιάσει εκτεταμένα και τεκμηριωμένα ρεπορτάζ για τις διαδικασίες στα θαλάσσια σύνορα αλλά και τον Έβρο. Το τελευταίο τρίμηνο έχουμε τουλάχιστον 15 υποθέσεις για τις οποίες το ΕΔΔΑ έχει επιβάλει στην Ελλάδα ασφαλιστικά μέτρα για περιπτώσεις δεκάδων ανθρώπων στην κάθε υπόθεση. Είναι αριθμός ρεκόρ.

Αναμένουμε να οριστικοποιηθεί η απόφαση, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε νέα ποινική διαδικασία για το Φαρμακονήσι. Προβλέπεται από τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας ότι ένας από τους τρόπους να ξανανοίξει μια υπόθεση είναι η συμμόρφωση με απόφαση Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Η διερεύνηση για τους θανάτους θα πρέπει να δώσει απαντήσεις και στο κομμάτι του αν έγινε επαναπροώθηση.

Όπως είπα, η καταδίκη της Ελλάδας στο ΕΔΔΑ είναι μια καταδίκη πολλών προαναγγελθέντων θανάτων. Θα πρέπει να συμμορφωθεί και η Ελλάδα και η Ιταλία, η Ισπανία, βαλκανικές χώρες, η Ουγγαρία, η Πολωνία. Στην ΠΝΠ του Μαρτίου του 2020 περιλαμβάνεται ρητή εντολή επαναπροώθησης, για την οποία δεν υπήρξε καμία κύρωση.

Το μήνυμα της καταδίκης για το Φαρμακονήσι είναι ότι κάθε ανθρώπινη ζωή έχει αξία και ότι τίποτα δεν μπορεί να εξαιρέσει τα κράτη από το να την προασπίζουν – ούτε η “εθνική κυριαρχία”, που άλλωστε δεν παραβιάζεται αλλά εξασκείται με τις διασώσεις. Η συλλογική αντίδραση, προσπάθεια και συστράτευση έχει πάντα το νόημά της. Υπάρχουν πολλές μάχες που δίνονται συνεχώς και κάποιες δεν κερδίζονται. Αυτή η απόφαση είναι πολύ σημαντική και για το γεγονός ότι θυμίζει ότι υπάρχουν και μάχες που τις κερδίζουμε. Όλος ο κόσμος που έμμεσα ή άμεσα συμμετείχε το εισέπραξε ως δικαίωση και αυτής της στάσης. Για τη διεκδίκηση πραγματικά ίσων δικαιωμάτων για όλους τους ανθρώπους, για μια διεκδίκηση που αφορά μια κοινωνική και πολιτική ισονομία.

  • Ευχαριστούμε τη Δήμητρα Λιναρδάκη που βοήθησε σε αυτή τη συνέντευξη