Ο πληθωρισμός, που έχει σπάσει σε όλες σχεδόν τις χώρες του πλανήτη τα επίπεδα των τελευταίων σαράντα ετών, ήταν -όπως ήταν αναμενόμενο- το κεντρικό θέμα του «συμποσίου» των κεντρικών τραπεζιτών του πλανήτη που έγινε, όπως κάθε χρόνο, πριν από λίγες μέρες στο Τζάκσον Χόουλ, ένα θέρετρο στην πολιτεία του Ουαϊόμινγκ των ΗΠΑ.

Τον Ιούλιο ο πληθωρισμός έφτασε στο 8,7% στις ΗΠΑ. Στην Ευρωζώνη στο 8,9%. Στην Ρωσία (που προφανώς δεν είχε προσκληθεί στο συμπόσιο) στο 15,1%. Στην Τουρκία, μια χώρα που ανήκει στους G20, το κλαμπ των 20 ισχυρότερων οικονομιών του πλανήτη στο 79,6%. Από τις αναπτυγμένες χώρες μόνο η Ιαπωνία και η Κίνα εξακολουθούν να έχουν χαμηλά ποσοστά πληθωρισμού.

Στο Τζάκσον Χόουλ ο Τζέρομ Πάουελ, ο διοικητής της FED επιβεβαίωσε για μια ακόμα φορά την πρόθεση της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας να συνεχίσει την «επίθεση» στον πληθωρισμό με νέες αυξήσεις στα επιτόκια και ακόμα μεγαλύτερη αυστηροποίηση της νομισματικής της πολιτικής. Οι προβλέψεις που είχαν κάνει τις προηγούμενες εβδομάδες κάποιοι οικονομολόγοι (και είχαν ακολουθήσει μερικοί κερδοσκόποι) ότι στο Τζάκσον Χόουλ η FED θα ανακοίνωνε από τώρα την χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής από τις αρχές της επόμενης χρονιάς, αποδείχτηκαν καθαρές αυταπάτες. Ο Πάουελ ήταν «γεράκι»: τα υψηλά επιτόκια ήρθαν για να μείνουν, όσο σκληρές και αν είναι οι συνέπειες για την οικονομία και την ανεργία.

Το ίδιο μήνυμα έστειλε και η Ίζαμπελ Σνάμπελ, η εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (η Κριστίν Λαγκάρντ, η διοικητής της ΕΚΤ δεν πήγε φέτος στο Τζάκσον Χόουλ, όπως δεν πήγε και ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας). «Ακόμα και αν μπει η οικονομία σε ύφεση», είπε, «δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να συνεχίσουμε στον δρόμο της ομαλοποίησης».

Το φετινό συμπόσιο (που έγινε για πρώτη φορά μετά την έκρηξη της πανδημίας με φυσική παρουσία) έγινε στη σκιά του Πολ Βόλκερ –του κεντρικού τραπεζίτη των ΗΠΑ της δεκαετίας του 1980. Ο Βόλκερ θεωρείται από πολλούς ιστορικούς και οικονομολόγους «ο άνθρωπος που πάταξε τον πληθωρισμό» της δεκαετίας του 1970. 

Ο πληθωρισμός είχε αρχίσει να ανεβαίνει στις ΗΠΑ από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 κιόλας. Το 1980 είχε φτάσει, ύστερα από μερικά απότομα σκαμπανεβάσματα, στο 15%. Ο Βόλκερ, ένας δεξιός, Ρεπουμπλικάνος οικονομολόγος που είχε διατελέσει υφυπουργός Οικονομικών στην διαβόητη κυβέρνηση του Νίξον, τοποθετήθηκε το 1979 από τον τότε Δημοκρατικό πρόεδρο των ΗΠΑ Τζίμι Κάρτερ στο τιμόνι της FED. Ο Βόλκερ ήταν οπαδός της νεοφιλελεύθερης Σχολής του Σικάγο. Η μοναδική χώρα που είχε μέχρι εκείνη τη στιγμή εφαρμόσει τις συνταγές της ήταν η Χιλή του δικτάτορα Πινοσέτ που είχε «προσλάβει» τον Μίλτον Φρίντμαν, τον «πάπα» της Σχολής του Σικάγο, για σύμβουλό του. 

Χρεοκοπία

Ο Βόλκερ διπλασίασε σχεδόν μέσα σε μια νύχτα τα επιτόκια της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας -από το 10,7% στο 19,5%. Η απότομη άνοδος έσπρωξε εκατοντάδες χιλιάδες μικρές επιχειρήσεις και νοικοκυριά στην χρεοκοπία, καθώς αδυνατούσαν πλέον να πληρώσουν τους τόκους για τα δάνεια που είχαν πάρει. Η ανεργία και η φτώχεια τινάχτηκαν στα ουράνια. Ο πληθωρισμός, όμως, άρχισε να πέφτει. Το 1983 είχε πέσει πλέον κάτω από το 3% και ο Βόλκερ κέρδισε τον τίτλο του «μάγου της οικονομίας». 

Ο Βόλκερ πέθανε πριν από τρία περίπου χρόνια (διαψεύδοντας για μια ακόμα φορά το λαϊκό ρητό «κακό σκυλί ψόφο δεν έχει»). Αλλά το φάντασμά του καθόταν στα πρώτα έδρανα στο φετινό συμπόσιο των τραπεζιτών. Ο ένας μετά τον άλλο οι κεντρικοί τραπεζίτες και οι «μεγάλοι» οικονομολόγοι που είχαν προσκληθεί στο Τζάκσον Χόουλ επαναλάμβαναν μονότονα την ανάγκη να σφίξει ακόμα περισσότερο η νομισματική πολιτική, όποιες και αν είναι οι συνέπειες. 

Ο μοναδικός αντίλογος που υπήρχε στο Τζάκσον Χόουλ ήταν από τους «σκληρούς» οικονομολόγους, τα δηλωμένα γεράκια της αγοράς, που κατηγορούσαν τον Πάουελ για τα μέχρι τώρα πεπραγμένα του. Πριν από έναν ακριβώς χρόνο, στο περσινό (διαδικτυακό) συμπόσιο των κεντρικών τραπεζιτών ο Πάουελ αντί να αρχίσει να σφίγγει την νομισματική πολιτική (όπως θα έπρεπε να είχε κάνει σύμφωνα με τα γεράκια), άλλαξε τους στόχους της κεντρικής τράπεζας για τον πληθωρισμό: αντί να έχει σαν στόχο η FED να τον διατηρεί τον πληθωρισμό «κοντά αλλά κάτω από το 2%» (ένα δόγμα πολλών ετών για όλες σχεδόν τις κεντρικές τράπεζες) έθεσε σαν στόχο να παραμένει ο «μέσος πληθωρισμός κοντά στο 2%». 

Η διαφορά μπορεί να μοιάζει λεκτικά μηδαμινή. Αλλά δεν είναι: η νέα κατευθυντήρια γραμμή του Πάουελ (που υιοθετήθηκε με διαφορετική φρασεολογία τότε και από την ΕΚΤ) σήμαινε ότι οι κεντρικές τράπεζες ήταν διατεθειμένες να ανεχθούν πληθωρισμούς, ακόμα και πολύ πάνω από το 2%, για μεγάλα χρονικά διαστήματα – με την πεποίθηση ότι ο πληθωρισμός θα πέσει κάποια στιγμή στη συνέχεια και έτσι ο «μέσος όρος» θα παραμείνει τελικά κοντά στο 2%. Πέρσι ο Πάουελ, όπως και οι περισσότεροι οικονομολόγοι και κεντρικοί τραπεζίτες, πίστευε ότι η άνοδος του πληθωρισμού ήταν προσωρινή: οφειλόταν απλά στην ανισορροπία που είχε δημιουργήσει η ξαφνική έξοδος της οικονομίας από το πάγωμα της πανδημίας. Σύντομα θα προσγειωνόταν στα «φυσιολογικά» του επίπεδα. Αλλά έπεσε έξω.

Το πρόβλημα δεν είναι ότι ο Πάουελ είναι «λίγος». Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι κανένας από τους 100 περίπου τραπεζίτες και οικονομολόγους  που μαζεύτηκαν στο Τζάκσον Χόουλ δεν έχει ιδέα που οφείλεται ο πληθωρισμός. Ούτε πώς μπορεί να καταπολεμηθεί. Όχι γιατί είναι αστοιχείωτοι ή βλάκες. Κάθε άλλο: η Ίζαμπελ Σνάμπελ, η εκπρόσωπος της ΕΚΤ, ήταν καθηγήτρια πανεπιστημίου πριν ενταχθεί στην ΕΚΤ. Το ίδιο ισχύει για τα περισσότερα στελέχη των κεντρικών τραπεζών. Αυτό που τους λείπει δεν είναι η μόρφωση ή η εξυπνάδα. Τα έχουν και τα δυο με το παραπάνω. Αλλά δεν μπορούν ούτε να δουν, ούτε να καταλάβουν. Το πραγματικό πρόβλημα είναι οι ταξικές παρωπίδες που κρατάνε τα μάτια τους (και τα μυαλά τους) κλειστά.

Αποτέλεσμα κρίσης

Ο πληθωρισμός δεν είναι απλά ένα «νομισματικό φαινόμενο» όπως ισχυριζόταν ο Μίλτον Φρίντμαν. Δεν οφείλεται στην υπερβολική προσφορά χρήματος -στα χαμηλά επιτόκια και τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης. Είναι αποτέλεσμα της κρίσης του καπιταλισμού. Είναι αποτέλεσμα της συγκέντρωσης του κεφαλαίου σε λίγα χέρια –της δημιουργίας των τεράστιων πολυεθνικών που μπορούν να καθορίζουν τις τιμές σχεδόν αυθαίρετα σύμφωνα με τα συμφέροντά τους. Είναι αποτέλεσμα της παντοδυναμίας των κάθε λογής κερδοσκόπων που μετατρέπουν σε ευκαιρία για κέρδος κάθε ανθρώπινη καταστροφή. Είναι παραπροϊόν του γερασμένου καπιταλισμού με άλλα λόγια – αλλά αυτό κανένας Πάουελ και καμιά Λαγκάρντ δεν πρόκειται να το παραδεχτεί.

Στον Μεσαίωνα η ιατρική είχε μια απλή εξήγηση για όλες σχεδόν τις ασθένειες: έφταιγε η ανισορροπία ανάμεσα στους «χυμούς» του σώματος. Η θεραπεία για «πάσα νόσο» ήταν η ίδια: οι βδέλλες. Ο «γιατρός» έβγαζε τα σιχαμερά σκουλήκια από το βάζο και τα ακουμπούσε στο σώμα του ασθενή. Και αυτά άρχιζαν αμέσως τη «θεραπεία»: αφαίμαξη. Ρουφούσαν το αίμα του ασθενή που «περίσσευε» σύμφωνα με τον γιατρό. Σε κάποιες περιπτώσεις η πρωτόγονη αυτή αφαίμαξη λειτουργούσε και ο γιατρός βαφτιζόταν «ο άνθρωπος που πάταξε τον πυρετό». Στις πιο πολλές περιπτώσεις ο ασθενής πέθαινε, είτε γιατί η αφαίμαξη δεν μπορούσε να βοηθήσει στην περίπτωσή του, είτε απλά από την μόλυνση από τις βδέλλες.

Οι οικονομολόγοι δίνουν διάφορα επιστημονικοφανή ονόματα στην πολιτική της πάταξης του πληθωρισμού που εφαρμόζουν σήμερα οι κεντρικές τράπεζες: μείωση του ισολογισμού της κεντρικής τράπεζας, περιορισμός της νομισματικής κυκλοφορίας, αύξηση των επιτοκίων βάσης και πάει λέγοντας. Οικονομικές βδέλλες είναι το πραγματικό τους όνομα. Τα αποτελέσματα τους πάνω στον πληθωρισμό είναι τυχαία και αβέβαια. Ο κίνδυνος να «σκοτώσουν» τον ασθενή (την οικονομία) βυθίζοντάς την ανθρωπότητα σε μια νέα μεγάλη ύφεση είναι πολύ πιο πιθανός από την «γιατριά».